Wielewo

Stan obecny

Własność prywatna, w ruinie.

Historia

Pałac z k. XVIII w.
Wieś założona na pocz. XV w., w 1409 r. lokowana była na prawie chełmińskim. Pierwszych osadzonych tu rolników zwolniono na 15 lat z podatków. Pierwszym z rodu von Rautterów, o którym mówią źródła był Niclaus Rewter – najemny kapitan zakonu krzyżackiego oraz kapitan Gerdauen (1464). W dniu 16 grudnia 1474 r. Wielki Mistrz Krzyżacki Heinrich Reiffe von Richtenberg podarował im wieś Wilkamm. Kolejni Rautterowie również pełnili funkcje oficerów i kapitanów wojska pruskiego. W latach 1623-1665 żył Ludwig, który ożenił się z Amalie von Podewils. Spośród ich dziewięciorga dzieci najbardziej znani to płk Wilhelm Albrecht i Luise Katharina. Luiza wyszła za kwatermistrza generalnego Brandenburgii – Filipa de la Chiezze, który na polecenie elektora pruskiego zajmował się melioracją Prus Wschodnich. Po śmierci męża w 1673 r. Luiza kontynuowała pracę męża, m.in. budowę kanału Gilgestrom (rosyjska wieś Matrosówka) – Deine (nazwa zapewne ma związek z rzeczką Dajna), stworzyła także majątek Rautenburg. Prace nad kanałem kontynuował Polak – Jan Stawiński. W 1697 r. cały system zwany Friedrichsgraben został ukończony, a w 1710 r. znacjonalizowany przez państwo pruskie. Luiza von Rautter wyszła ponownie za mąż, za Wolfa Christopha Truchsess zu Waldburga. Z pierwszego małżeństwa pochodziły dzieci: Amalia Dorothea, zamężna za Gebharda Johanna von Keyserlinga; Henriette Maria, zamężna za Schoneicha oraz Frederick William de Chiese. Z Wolfem – hrabią Waldburga miała córkę Helenę Dorotheę i syna Karla Ludwiga. Zapewne zamieszkała w majątku męża, zaś dobra w Wielewie odziedziczył najstarszy brat - Wilhelm Albrecht (1652-1694). Kolejnymi właścicielami byli albo Ludwig (1663-1717) – sędzia, prezes Samland albo Ernst Ludwig von Rautter (1684-1738), ożeniony z Kathariną Fehrmann. Dalej wymieniany jest Carl Friedrich (1698-1758) – generał pruski i szef pułku piechoty nr 4 oraz Samuel Christoph Gottlieb von Rautter (1735-1792) – właściciel Mehleden (Melejdy), zaś w Wielewie - Gustaw Ludwig Johann v. R. (1788-1814). Pałac, który był remontowany i rozbudowany w 1920 r. wybudował ponoć Fryderyk von Rautten w 1797 r. O tej postaci jednak wiemy niewiele…
Młodszą córką Gustawa von Rautten była Augusta (1813-1855), kolejna dziedziczka Wielewa. W 1833 r. zaślubiła ona Otto Bernharda von Pressentin (1788-1855). Pod koniec XIX w. wieś Wilkamm stanowiła dobra rycerskie i leżała w pow. gierdawskim (Kreis Gerdauen). Sł.G.K.P. i … wspomina, że najbliższa stacja pocztowa znajdowała się w Skandau (w Skandawie). Ostatnim właścicielem W. był wnuk Ottona i Augusty – Christoff von Pressentin (1858-1943). W 1913 r. z okazji 100-lecia wojny narodowowyzwoleńczej, cesarz Wilhelm II podniósł Krzysztofa do rangi hrabiego i nadał mu nazwisko Rautter – Wilkamm. W 1929 r. dobra liczyły 2162 ha, a gospodarstwo było znane z hodowli koni. Von Rautterowie gospodarowali tu do końca 2. wojny światowej. W obliczu nadciągającego frontu zmuszeni zostali do opuszczenia majątku. Początkowo po wojnie pałac zajęło wojsko, następnie na terenie dawnego folwarku utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne. W latach 60. XX w. pałac był remontowany. Po ustawowej likwidacji PGR-ów stał się własnością AWRSP, która w 1996 r. wystawiła obiekt na sprzedaż. Od tego momentu niezabezpieczony i pozbawiony użytkowników pałac, pomimo sprzedaży w ręce prywatne, zaczął w przyspieszonym tempie popadać w ruinę. Podobny los spotkał zabudowania folwarku.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich… 1880-1902;
Folder reklamowy AWRSP w Olsztynie z 1996 r.;
Wikipedia.de https://de.wikipedia.org/wiki/Rautter_(Adelsgeschlecht);
Geoportal
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac w stylu neorokokowym. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi N/NW-S/SE, parterowy, nakryty mansardowym dachem mieszczącym mieszkalne poddasze. W elewacji zachodniej dwa zryzalitowane skrzydła po bokach, zaś od strony ogrodu półokrągły ganek z wejściem, nazywany tu i ówdzie „owalnym ryzalitem”, poprzedzony schodami. Po obu stronach tej elewacji nieznaczne ryzality zwieńczone falistymi szczytami. Elewacje posiadały ładny detal architektoniczny, m.in. ozdobne obramienia okien. Pod koniec XX w. wewnątrz pałacu zachowane były parkiety na podłogach, stolarka okienna, hol i salon z owalnymi narożami, kaflowy kominek oraz stiukowe sufity. W 2006 r. na pałacu znajdował się jeszcze stiuk herbowy von Rautterów – hełm z czerwono srebrnymi chustami, z czarnym pióropuszem, pod nim czerwona tarcza z odwróconym grzebieniem. W tymże roku dach na budynku był jeszcze względnie cały. Pow. użytkowa pałacu wynosi 1860 m. kw.

Park

Park założony na bazie lesistego drzewostanu tych okolic, zapewne z XIX w. Pomiaru powierzchni dokonaliśmy w granicach trapezu, jaki stanowi rzut parku z przyległościami, którego dolną – południową granicę wyznacza pałac. Wynosi ona ok. 18,5 ha, zaś całego zespołu ok. 30 ha. Prawdopodobnie na skutek zmian w ustawie Prawo Kartograficzne i Geodezyjne , nie jesteśmy w stanie podać pow. poszczególnych działek. Największe z nich to nr: od …31/5 do …31/7, znajdujące się na zach. i północ od pałacu. Obok i na płd. od działki z pałacem nr …106/2 znajduje się kilkanaście kolejnych działek, na które podzielony został teren podwórza gospodarczego. W części wschodniej założenia, na skutek spiętrzenia wód przepływającej strugi, utworzono trzy stawy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011