Pasłęk

Historia

Murowany zamek krzyżacki został wybudowany w drugiej ćwierci XIV wieku, możliwe że w latach 1320-1339. Wcześniej w tym samym miejscy wznosiła się drewniana fortalicja (wzmiankowana w przywileju lokacyjnym miasta w 1297 roku), która z kolei posadowiona została w obrębie grodu Prusów istniejącego już w początkach XII wieku. Krzyżacy wykorzystali przy tym dogodne położenie strategiczne nowej warowni posadowionej na cyplu wysoczyzny, opadającej strono ku dolinie rzeki Wąskiej. Już w 1323 roku zamek pełnił funkcję siedziby prokuratora podległego komturii elbląskiej. Zamek sprzężony był systemem obronnym z miastem, jednocześnie zachowywał swoją integralność i zdolny był do samoistnej obrony. Zamek pełnił również funkcję strażnicy przy trakcie wiodącym do Elbląga, Braniewa i Ornety, schodzącym jarem do przeprawy mostowej. W południowej części doliny rzecznej znajdowała się strefa gospodarcza zamku, z młynem wodnym.
Pierwotnie założenie zamkowe składało się z jednego niepodpiwniczonego domu od północnego-zachodu o wymiarach 11,6/50,8 m. Dom w poziomie trzeciej kondygnacji mieścił refektarz i kaplicę od wschodu. Obecny stan badań nie pozwala na pełne rozpoznanie struktury przestrzennej zamku z tego okresu. Najprawdopodobniej od południowego-wschodu do korpusu domu przylegał czworokątny dziedziniec, którego poziom podniósł się od czasów średniowiecza o 3 m. Dziedziniec posiadał studnię. W XIV wieku do domu dobudowano od strony wschodniej prostopadłe skrzydło z krużgankiem. Założenie otoczone było systemem umocnień oraz suchą tzw. Pisą Fosą. Ślady fosy zachowały się na południowo-wschodnim przedpolu zamku. Stan badań nie pozwala również na zlokalizowanie poświadczonych źródłowo wież średniowiecznych. Wiadomo, że w jednej z nich umieszczono w XV wieku izbę komtura i zbrojownię. Brama wjazdowa umieszczona była w kurtynie południowo-wschodniej. Prowadziła ona do miasta i ku Bramie Młyńskiej. W latach 30 tych XX wieku odkryto relikty mostu na fosie. Część badaczy jest skłonna twierdzić, że zamek posiadał jeszcze jeden dziedziniec posadowiony od zachodu. Na jego terenie w roku 1535 umieszczono szkołę łacińską a obecnie jest to teren parafii. W latach 1454-66 w zamku rezydowali komturzy elbląscy, pozbawieni swej pierwotnej siedziby. W latach 1466-1501 zorganizowano w Pasłęku niezależną komturię o później ulokowano tu wójtostwo. W roku 1521 zamek doznał znacznych zniszczeń podczas wojny z mieszczanami elbląskimi. Został przez nich zdobyty. Większe przekształcenie zamku pochodzą z lat po 1543 roku kiedy zamek wraz z miastem został strawiony przez pożar. W trakcie odbudowy zamek zyskał dwa prostopadłe skrzydła a dom główny wyposażony został w dwie narożne baszty. Prace budowlane prowadzili Albrecht Praetzsch i Jost von Bruck pod nadzorem elektorskiego architekta Krzysztofa Romera z Królewca. W latach 1559-86 miała miejsce kolejna przebudowa tym razem prowadzona przez Dawida Romera. W XVII wieku zamek został znacznie zmodernizowany pod względem obronności. Między innymi zbudowano bastion w narożniku wschodnim. Nowe fortyfikacje zamku i miasta uchroniły ten zespół przed wojskami szwedzkimi, które w 1659 roku bezskutecznie próbowały go zdobyć. W XVIII wieku warownia zaczęła podupadać. Pełniła wówczas funkcje koszarowe i sakralne. W XIX wieku w zamku ulokowano więzienie zlikwidowane dopiero w 1925 roku. W latach między wojennych zadrzewiono skarpę sąsiadującą z fortyfikacjami i urządzono promenadę wokół murów. Przed wybuchem II Wojny Światowej zamek zaadaptowano na potrzeby sądu. Przedzamcze przebudowano wówczas na reprezentacyjny plac. W roku 1945 zamek wraz ze znaczną częścią miasta strawił pożar. W latach 1959-61 przeprowadzono odbudowę zabytku w trakcie której odkryto i zrekonstruowano jedną z sal przyziemia zachodniego skrzydła zamku, wspartą na kamiennych filarach. Układ wnętrz w odbudowany zamku uległ całkowitej przemianie. Wyeksponowano fragmenty oryginalnej, ceglanej elewacji domu północnego od strony dziedzińca. W murach zamku mieści się urząd miejski, biblioteka, Dom Kultury oraz restauracja.