Lusówko

Stan obecny

Prywatna Szkoła Podstawowa "Kuźnia Talentów", świetlica wiejska.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Lusówko to wieś leżąca 19 km na zach. od centrum miasta Poznania. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1288 r., kiedy to weszła w skład parafii w Lusowie, erygowanej wraz z budową kościoła przez biskupa Jana II, zwanego Gerbiszem. Pisarze różnie zapisywali nazwę wsi, najczęściej w postaci Lussówko albo Lussowiec (Lusowiec). Pod koniec XIV w. stanowiła ona własność szlachecką. W 1393 r. Jasiek Krajewski twierdził, że Lusówko posiadał niejaki Dzierżek (zapewne z Krajewic). Na pocz. XV w. znany był Jan z L. który w 1410 r. miał termin z Piotrem, Janem, Wojciechem i Mikołajem - dziedzicami z Bnina. Być może potomkiem t. Jana był Mikołaj, wzm. w okresie 1422-36, ożeniony z Dorotą. Za ich "rządów" folwark płacił dziesięciny plebanowi w Lusowie. Lusowski posiadał także dom w Poznaniu. Jan L. żył jeszcze w 1432 r.; był wówczas tzw. "oficjałem" warszawskim.
Mikołaj i Dorota Lusowscy mieli dwóch synów: Piotra, pisarza z.s. Pozn. oraz Jana. Bracia w 1434 r. zapisali matce 150 grzywien posagu na połowie wsi, folwarku, wiatraku i poł. jeziora, a także na poł. nieistniejącej obecnie wsi Rączyny. W 2. poł. XV w. współdziedzicami zostali Jankowscy z pobliskich Jankowic. W 1487 r. bracia Jerzy, Jan, Grzegorz i Benedykt dokonali podziału majątku, przy czym L. przypadło Jerzemu. Przy okazji do Jankowic przyłączone zostały łąki w L. i Raczynie. Regesta poborowe z pocz. XVI w. podają, że wieś płaciła wiardunki wojenne od 4 łanów i z karczmy po 6 gr.; od 5 łanów spalonych nic nie płacono. W 1510 r. uprawiano już 9 łanów, zaś 3 były puste (uprawiał je dziedzic). Ponadto płacono pobór od 2 zagrodników i karczmy. Z kolei dziesięcinę z tychże 3 łanów dawano plebanowi, a kmiecie z L. - wikariuszom katedralnym poznańskim.
Na pocz. XVI w. poprzez zamążpójście Anny Jankowskiej (córki Grzegorza) wieś przeszła w ręce Andrzeja Jaktorowskiego, późniejszego tenut. śremskiego i kcyńskiego. W latach 30. w skład jego dóbr wchodziły: Psarskie, Koźle, Orliczko, Lubosina, 1/2 wsi Przystanki, Krzestkowicze (...), Oleszno, Dobieszewko i Dembogóra w p. kcyńskim oraz Jankowice, oba Ceradze, Runino, Lusówko, Boruchowo, Dąbrówka i Młodawsko. Podzielił te dobra pomiędzy synów, z których Lusówko dostał młodszy - Andrzej. Ten zapewne wydzierżawiał wieś, gdyż w 1563 r. jako płatnik poboru z 6 łanów i karczmy występuje Marcin Nagórski. W 1565 r. Andrzej J. sprzedał majątek bratu Feliksowi, który później sprzedał L. Potulickim. Wspomniany Stefan P. ożeniony był z Urszulą Jankowską. Oprócz synów (o których dalej), mieli oni córkę Annę, zamężną za Krzysztofa Kościeleckiego h. Ogończyk.
W 1580 r. w L. należącym do Piotra Potulickiego (syna Stefana) wykazywano do podatku: 5 łanów, 1 ł. pusty, 5 zagrodników, 2 rybaków, 1 komornika, ziemię należącą do karczmy i pasterza z 30 owcami. Piotr ponadto miał braci Stanisława i Jana, którzy odkupili część dóbr od Anny (ok. 1585 r.). Po Potulickich wieś przeszła w ręce możnego rodu Gembickich. W 1645 r. Paweł Gembicki i jego żona Barbara Rozdrażewska, sprzedali kilka wsi, w tym L., Zygmuntowi Twardowskiemu (zm. 1681), sędziemu sur. i podstarościemu grodu poznańskiego. Po Zygmuncie odziedziczył syn Wacław (1650-1711), który z Teresą Święcicką miał troje dzieci, w tym syna Ignacego. Po śmierci Wacława, Teresa ponownie wyszła za mąż, za Telesfora Wyssogotę-Zakrzewskiego h. Wyskota. W 1747 r. Ignacy Twardowski zapisywał (m.in. na połowie L.) 70 tys. złp. posagu swej żonie - Rozalii Rogalińskiej. W rękach Twardowskich dobra pozostawały do III rozbioru Polski. Ignacy był m.in. wojewodą kaliskim, kawalerem orderu Orła Białego. Za czasów Twardowskiego posesorem L. był Wojciech Jeziorkowski, a nast. jego spadkobiercy - bratankowie Marcin i Józef. Później, do swojej śmierci w 1795 r., posesorem L. był Andrzej Komorowski, zm. 1 czerwca t. roku i poch. w Ceradzu. Po nim majątkiem kierował Leon Jagodziński, ożeniony z wdową po Starzeńskim - Heleną Komorowską. Potem dobra przeszły w ręce niemieckie, początkowo rodziny Matthes, która wybudowała tu opisywany dwór. Dopiero pod koniec XIX w. właścicielem Lusówka został Tadeusz Pluciński h. Odrowąż.
W 1885 r. na Lusówko składała się wieś oraz dominium. We wsi znajdowało się 21 domów z 206 m-cami, w tym 5 ewangelików, reszta katolicy; 74 analfabetów. Domena posiadała grunta o rozległości (wraz z folwarkiem Rozalin) 3326 mórg. Na jej terenie znajdowało się 8 domów ze 154 m-cami, w tym 39 ewangelików i 115 katolików; 68 analfabetów. Dziedzic Pluciński zmarł dość młodo, mając 43 lata, zaś majątek przejęli synowie. Niestety, Felicjan umarł mając 21 lat w 1894 r., a Kazimierz w 1901 r. Prawdopodobnie to on był inicjatorem rozbudowy dworu o piętro, pod koniec XIX w. Jego żoną była Bronisława Trąmpczyńska (1848-1921), z którą mieli siedmioro dzieci. Następnie dobra odziedziczył syn - Zygmunt Pluciński (1882-1933), który także dzierżawił od K.K. folwark w pobliskim Lusowie. W 1926 r. L. pod jego zarządem miało 841 ha obszaru, w tym 754 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk i pastwisk, 7 ha lasu, 8 ha nieużytków i 52 ha wody. Majątek posiadał własną gorzelnię oraz kolejkę polną; specjalizował się w uprawach zbóż oraz ziemniaków. Do wyliczenia podatku gruntowego wykazywano 2885 talarów tzw. "czystego dochodu". Żoną Zygmunta była Zofia Krajewska h. Leliwa (1885-1973), z którą mieli troje dzieci: Janinę, Wiesława (1917-1939) oraz Juranda (1919-2006). Jurand w czasie wojny zaślubił Janinę Styczyńską i miał z nią później trzy córki.
W 1930 r. wieś liczyła 589 m-ców. Było tu Kółko Rolnicze, wiatrak Kubiaka, zajazd J. Lorenza, piekarz (a zarazem rzeźnik) Nowicki, szewc Piotrowski i inni. Majątek znajdował się w rękach Plucińskich zapewne do września 1939 r. Po wojnie został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 1939-43 wieś nosiła nazwę Klein Liebenau, zaś od 1943 do końca wojny - Kleinliebenau. Plucińscy nie powrócili do Lusówka. Jurand P. zmarł w 1986 r. w Brukseli. Dwór został wyremontowany w 2017 roku.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5590 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3565_Gr_Gay_1940.jpg
11821585 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3565_Gr._Gay_IX.1944_uniberk_C056971421.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dł. osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na N/N-W, parterowo-pietrowy, nakryty dwuspadowymi dachami, z wyższą, trójkondygnacyjną częścią pośrodku, zwieńczoną trójkątnym frontonem. Na osi wejścia duży, okrągły podjazd.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie przekształcony.

Park

Pozostałości parku w Lusówku mają obecnie 1,638 ha obszaru i rozciągają się przy płn.-zach brzegu jeziora. Niegdyś park rozciągał się dalej na północ i graniczył od str. wschodniej z podwórzem gospodarczym.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011