Kowanowo

Stan obecny

Własność Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "Agrotechnik" w Kowanowie.
Restauracja "Pod Kłosem".

Historia

Dwór z 2 poł. XIX w.
Kowanowo to wieś granicząca ze wschodnim przedmieściem miasta Oborniki. (2,5 km na wschód od centrum miasta). Pierwsza wzmianka, w której odnotowano "Chowanowo", pochodzi z 1257 r. Książę Wielkopolski Bolesław, syn Odonicza, nadał tę wieś komesowi Jankowi. W dokumentach z 1356 r. znajdujemy "Antiquum Chowanowo", z której to wsi Maciej, sołtys w Obornikach dał kościołowi świętego Ducha dziesięcinę z 4 łanów (po 5 grzywien z łanu). Na pocz. XV w. dziedzic Ch. - Maciej, był zarazem wójtem w Obornikach. W 1412 r. toczył on spór o 40 grzywien z Sędziwojem z Łagowa. W tej samej zapisce występuje Janusz z Ch., zapewne brat Macieja, kolejny wójt w O. W 1423 r. odnowiono granicę Ch. z Chowanówkiem (wytyczoną pierwotnie w 1398 r.). W 1440 r. wójtem w O. był Wierzbięta ożeniony z Anną, a ok. 1487 r. tychże syn Ludgierz. Przywilej na wójtostwo w O. odnowił temuż L. król Kazimierz Jagiellończyk, stwierdzając że do wójtostwa należy także 4 kmieci i 4 zagrodników w Ch. Małym (Chowanówku).
Na rzecz Mikołaja z Nowego Dworu (Nowodworskiego), w 1443 r. swoją oprawę na wójtostwie obornickim skasowała Małgorzata, żona Wincentego Furmana. Ten w 1445 r. był wójtem w Obornikach i zapisywał na 1/2 Ch. po 80 grzywien posagu i wiana żonie Dorocie. Dziećmi Mikołaja byli Maciej, Jan, Anna i Katarzyna z Ch., która na mocy przywileju królewskiego posiadała w r. 1452 połowę wójtostwa obornickiego; w 1462 r. była ona żoną Wojciecha Wargowskiego, któremu dała swe części dziedziczne obu wsi Ch. Po Wojciechu W., wsie odziedziczyły córki Jana Mrowińskiego: Agnieszka, Małgorzata, Helena i Katarzyna. W 1505 r. panie te zamieniły swoje części obu wsi Ch. po Wargowskim - Stanisławowi Radeckiemu (w zap. Redeczski) - za jego folwark z polami przed miastem Szamotuły i dopłatę 130 grzywien. Rok później tenże R. zapisał na obu wsiach Ch. po 300 złotych węgierskich posagu i wiana swej żonie, Bogumile Oporowskiej.
Tak więc na przeł. XV i XVI w. część Ch. znajdowała się w posiadaniu dziedziców Ch. Małego. Pozostała stanowiła jak wiemy własność królewską. Z zapisek wynikałoby, że tenutariusze, czyli dzierżawcy, siedzieli we wsi niezależnie od wójtów czy sołtysów. Przykładowo w 1487 r. prócz wójta Ludgierza tenutariuszem Ch. był Aleksander Skóra z Gaju Obornicki, który zapisywał 8 grzywien czynszu swojej siostrze Katarzynie, zakonnicy w Owińskach. W 1509 r. wieś płaciła pobór od 10 łanów, a w 1510 Feliks Obornicki miał tu 14 kmieci. Ciż Skórowie Oborniccy pieczętowali się herbem Abdank.
Tak więc już w XV w. zarysował się podział na 3 części wsi, który zasadniczo przetrwał tu przez kolejne 400 lat. Na pocz. XVI w. była to część szlachecka, część królewska i część wójtowska. Na wszystkich z nich zmieniali się właściciele, tenutariusze i wójtowie, którzy sprzedawali je pomiędzy sobą, wydzierżawiali, cedowali, etc. Opisy tych wszystkich transakcji są dość zawiłe, poza tym nie wnoszą niczego ciekawego i jedynie zaciemniają obraz wsi na przestrzeni wieków. Dlatego tylko wymienimy pozostałe osoby związane z Chowanowem. Ciekawostką jest fakt, że nazwa ta zanikła pod koniec XVIII w., natomiast w postaci "Kowanowo" nie pojawiła się w "Regestach" w ogóle.
Oprócz Obornickich piszących się z Gaju i wspomnianego Radeckiego we wsi siedzieli: Dobiesław Zakrzewski (zm. przed 1508) z żoną Anną; Jerzy i Maciej Radeccy, Benedykt Bieniak Zajączkowski (cz. wójt., po 1517), Ludgierz, Jakub i Maciej Zajączkowscy (1544); Sierosławski, który w 1562 r. płacił pobór od 5 łanów i karczmy; Stanisław Spławski, kasztelan krzywiński, który w 1563 r. płacił (na cz. król) od 4 łanów; Maciej Nieżychowski, który płacił pobór w 1577 r. i 1580 r. od półtora łanu; Wojciech Radecki, który płacił pobór od 3 półłanków (również w 1580); po nim Piotr, Maciej, Gabriel i Stanisław Radeccy; Wojciech oraz Andrzej Skórowie z Gaju Oborniccy (1589); Jan Szczutowski (dzierżawca, 1632), Seweryn Kęszycki z żoną Zofią Gogolewską, Maciej Tomicki z żoną Konstancją Tańską (od 1678).
Wieś stanowiła dobra królewskie zapewne do czasu rozbiorów Polski, a następnie przeszła pod zarząd skarbu królestwa Prus. Prawdopodobnie po okresie Księstwa Warszawskiego, król pruski sprzedał ją w ręce prywatne, a niemieccy właściciele z dawnych części Kowanowa utworzyli nowe gospodarstwa. Wsi nie wymienia niemiecka księga adresowa z 1872 r. tak więc można domniemać, że dopiero po tym roku wybudowany został opisywany dwór.
W 1885 r. Kowanowo dzieliło się na część wiejską i 3 folwarki, o pow. 1 - 589 mórg, 2 - 349 mórg i 3 - 453 mórg. We wsi znajdowało się 15 domów ze 186 m-cami, w tym 148 ewangelików i 38 katolików; 58 analfabetów. W 1913 r. folwarki miały odpowiednio: 1 - 187 ha i 1492 marki czystego dochodu gruntowego, 2 - 132 ha i 1128 m-k cz. d. grunt. oraz 3 - brak danych dot. obszaru, 846 m-k cz. doch. gruntowego. W największym z gospodarstw było 21 koni, 78 szt. bydła dorosłego i 33 cielaki, 450 owiec oraz 12 świń. Folwarki 1 i 2 należały do Leopolda Busse, zaś nr 3 do Marty Mund. W 1930 r. wieś liczyła 173 mieszkańców. Artur Busse (na połączonych w jeden) folw. 1 i 2 miał 344 ha, zaś Fryderyk Mund posiadał gospodarstwo o wielkości 139 ha. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Kiestal. Po wojnie gospodarstwo przejęła Spółdzielnia Rolnicza, a w budynku dworu początkowo znajdowały się mieszkania. Został on wyremontowany i przebudowany, w efekcie tracąc część swoich cech stylowych. W 1990 r. dobudowana została weranda, a w budynku powstała restauracja.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5453 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3367_Lukowo_1911.jpg
5454 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3367_Lukowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór bezstylowy, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, podpiwniczony, fasadą skierowany na zachód z lekkim odchyleniem północnym. Na osi obszerna weranda, nad którą wznosi się trójkątna wystawka.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 0,75 ha., zachowany w dawnych granicach.

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011