Koronowo

Stan obecny

W 2014 r budynek był zamieszkały, obecnie 2021 r. budynek jest opuszczony. Brakuje w nim już pojedynczych szyb w oknach a dach w bocznej części zaczyna się zawalać.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi zapisanej pod nazwą „Curanowo” pochodzi z 1394 r. W zapiskach pojawiały się także inne formy tej nazwy: Kuranovo i Kuranowo (od. ok. 1407 r.). Pod koniec XIV w. była to własność szlachecka, a pierwszymi znanymi właścicielami byli Borzysław i Jan z C. Tenże Jan w 1394 r. uzyskał w procesie z Katarzyną z Bielejewa prawo do trzeciej części (divisio in tertia parte) tej wsi. Już rok później w zapiskach pojawia się Cybek Kuranowski zwany „Pradel”, ożeniony z Hanką . Zapewne jego bratem był Teodoryk, który w 1404 r. sprzedał całą dziedzinę we wsi, Januszowi zwanemu „Kromnow” (z Cromnowa alias Jezior) albo „Heszerhorn” (Heszerkow), za kwotę 200 grzywien. W 1408 r. pojawili się tu także Mikołaj z Gronowa (Grunowski) oraz Piotr (Pietrasz) z Woliszewa, jednak „głównymi” dziedzicami wsi byli Mikołaj, a później Wojciech Kuranowscy. W 1415 r. Mikołaj (nazwijmy go pierwszym – I) toczył spór z Dobrogostem Koleńskim i jego żoną Anną. Świadkowie Dobrogosta dowodzili, że widzieli pozew, który został podarty „niewinnie” przed sądem. W 1419 r. Jakusz z Gronowa w sporze z Wojciechem K. dowodził, ze stare kopce usypane przez jego przodka wyznaczają właściwą granicę pomiędzy Gr. a Koronowem. (Jakusz ten zwał się również Wyciążkowskim). Rok później sąd uwzględnił racje Kuranowskiego i postanowił, że granice zostaną odnowione. Przy okazji Jakusz W. wytoczył kolejną sprawę twierdząc, że Wojciech zajął mu „zagrodzony” ogród w Goniębicach.
Wojciech K. miał synów Jana i Wincentego. W 1435 r. sprzedali oni część wsi Iwanowi Leszczyńskiemu z Karmina. Synem owego Iwana był Mikołaj, który niesłusznie „naganił” szlachectwo Bartosza Jurkowskiego, o co ten pozwał go przed sądy. Na drugim dziale wsi siedział Mikołaj (II) Kuranowski, który w 1449 r. procesował się z Piotrem Goniębickim. Ów Piotr przysięgał że bydło które zajął, łaziło po jego zbożu a nie „płonych” pastwiskach. Mikołaj (III) był zapewne synem Mikołaja (II), a bratem Andrzeja. W 1462 r. zapisywał swojej żonie Jadwidze (na połowie K.) 80 grzywien posagu i t. wiana. Był on wicechorążym kościańskim, zaś za jego panowania (do ok. 1485 r.) na dobra składały się także wsi Goniębice, Wyciążkowo i Żakowo. W 1466 r. na połowie Kuranowa Mikołaj (III) zapisał czynsz roczny 2 florenów węgierskich dla Macieja, dzwonnika kościoła N.M.P. na Ostrowie Tumskim (od sumy wyderk. 20 florenów). Po śmierci Macieja czynsz ten miałby przejść na szpital Świętej Barbary. Trzy lata później Mikołaj (III) sprzedał K. za 400 grzywien Franciszkowi Kąkolewskiemu. Kąkolewski alias Kuranowski w 1476 r. sprzedał W. Żakowo i K. Mikołajowi z Goniębic, za kwotę 630 grzywien.
Pod koniec XV w. połowa wsi należała do Piotra Grambiewskiego vel. Curanowskiego, a połowa do dziedziców Żakowa: Jana (proboszcza w Osiecznie), Macieja, Bartłomieja, Marcina i Wojciecha. Ciż bracia w 1494 r. zapisali 200 grzywien posagu swojej siostrze Jadwidze, zamężnej za onego Piotra. Jeszcze w tym samym roku Piotr z żoną zapisali 1 kopę czynszu rocznie dla księdza Macieja, altarysty w Krzywiniu (za 15 grzywien wyd.). Już w XV w. Kuranowscy założyli we wsi folwark, wybudowali karczmę i zapewne także dwór. W 1510 wieś miała 2 i trzy ćwierci łanu osiadłego, półtora łanu opuszczonego i 4 płosy. Płaciła czynsze dla altarii w Krzywiniu – 1 kopę groszy oraz dla altarii w Osiecznej – 3 i pół grzywny (bez 6 groszy). W 1530 r. płacono biskupom poznańskim z dwóch łanów, a w 1563 r. od 3 łanów, karczmy i wiatraka. W 1581 r. płacono daniny od 2 łanów i wiatraka, zaś zagrodnicy płacili po 4 grosze.
W 1534 dziedzicem K. był Jakub Kuranowski ożeniony z Heleną Dokowską, a nast. z Zofią, córką Jana Poświątnego. W 1547 r. dziedzice zapisali na wyderkaf 6 grzywien czynszu rocznie od 100 grzywien, szpitalowi dla biednych przy kość. Bożego Ciała w Kościanie. W 1587 r. czując, że nadchodzą jego ostatnie godziny, Jakub Kuranowski dokonał „ordynacji” swoich dóbr. Kuranowo dostał syn Krzysztof, części Lipna – wnukowie Jan i Łukasz (synowie zmarłego Wojciecha). Matce wnuków dał oprawę na Żakowach, zaś Marcie zam. Bukowieckiej – oprawę na Kuranowie; panny Urszula i Dorota dostały po 1000 złp. posagu. Kuranowscy siedzieli tu do końca XVII w.
Nazwa wsi w obecnej postaci – Koronowo – na dobre przyjęła się dopiero na pocz. XVII w., aczkolwiek stara nazwa pojawia się w zapiskach jeszcze kilka razy. Ostatni raz „Kuranowo” widnieje w regestach pod rokiem 1793. Na pocz. XVII w. dziedziczkami były dwie wspomniane wyżej panny, wówczas już mężatki; Urszula zam. za Feliksa Oporowskiego, a po jego śmierci za Łukasza Więckowskiego oraz Dorota zam. za Łukasza Karśnickiego h. Jastrzębiec, nast. za Jana (Janusza) Siedleckiego. W latach 30./40. dziedzicem był syn Doroty i Łukasza – Stanisław Karśnicki. W 1640 r. ożenił się on z Anną Błociszewską h. Ostoja. Mieli trzech synów: Piotra, Wojciecha i Mikołaja. Wieś odziedziczył Mikołaj ożeniony z Anną Gostkowską, której zapisał 8 tys. oprawy na Koronowie. Zmarł przed 1674 r., zaś gdy Anna znalazła sobie kolejnego męża, zapisała mu 3 tys. ze swojej oprawy. Wybrańcem zacnej wdowy okazał się Andrzej Moszczeński h. Nałęcz. Ojczym nie miał jednak prawa do majętności, której prawowitym właścicielem był syn Mikołaja – Stanisław Karśnicki. Tenże St. był bezpotomny i w 1710 r. scedował swoje prawa do K., Wojciechowi Karśnickiemu, swojemu bratu stryjecznemu (synowi Piotra). Być może (luki w WGM) synem Piotra był także Mikołaj Karśnicki, ożeniony z Teofilą Domaszewską. Synem Mikołaja i Teofili był Felicjan, żołnierz w regimencie pieszym królewicza Ksawerego, a później w Saksonii jako porucznik. Do spraw związanych z majątkiem, w 1736 r. plenipotentami uczynił swoich braci: Antoniego, Piotra i Józefa. W imieniu swoim oraz brata, sprzedawali oni majątek za 33 tys. złp. Antoniemu Zawiszy, jednak do transakcji tej nie doszło. Oficjalnymi dziedzicami K. w 1739 r. byli Piotr i Józef Karśniccy, zaś kilka lat później sam Józef, który odkupił części brata. Zmarł on w 1752 r. pozostawiając wdowę Zofię Marszewską i syna Leona. Gwoli ścisłości: Marszewska była wdową podwójną, bo jej pierwszym mężem był Stefan Skoroszewski. Przez kolejne lata wydzierżawiała Koronowo, aż do połowy lat 60. kiedy to dziedzicem został oficjalnie Leon Karśnicki. Jego jedynym kłopotem były dzieci matki z pierwszego męża, czyli Łukasz, Stanisław, Karol i Jadwiga Skoroszewscy. Prawdopodobnie spłacał ich drobnymi kwotami; jedna z zapisek (z 1771 r.) mówi o 500 złp. z których kwituje Leona Jadwiga Skoroszewska. W 1777 r. Leon Karśnicki sprzedał Koronowo dotychczasowemu posesorowi – Franciszkowi Chełkowskiemu, który siedział tu do 1793 r.
Dnia 15 czerwca 1793 r. dobra Koronowo kupiła za 95 tys. złp. Kordula z Gorzeńskich Turno, jednak nie jesteśmy do końca pewni czy transakcję tę sfinalizowano, gdyż Turnowa nie występuje w kolejnych zapiskach dot. wsi. Znajdujemy tu za to dalszych Chełkowskich – posesorów i córkę Leona Karśnickiego – Juliannę Barbarę, która w 1811 r. zaślubiła w Murzynówku Antoniego Augustyna Mierzyńskiego. W 1832 r. wieś nabył kupiec z Leszna, Józef Teodor Karol Cioromski (1798-1865). Ten w 1842 r. zaślubił Bertę Paulinę Storch (Storck?) (1819-1866). Cioromscy w poł. XIX w. posiadali także Wyciążkowo, Goniembice, Żakowo i Klonówiec. Józef z Bertą mieli dwóch synów: Maksymiliana Józefa (1843-1920) ożenionego z Katarzyną Glazer oraz Hipolita Eugeniusza Alfonsa Mieczysława (1852-1928). Ten drugi odziedziczył majątek po ojcu, a w 1896 r. we Wrocławiu u Świętego Krzyża zaślubił Marię von Mieczkowską (1857-1917) z Belęcina. Mieli oni córkę Halinę Melanię (ur. 1881), synów: Józefa Ludwika (ur. 23 marca 1886 r.) i Alfonsa (ur. 10 sierpnia 1877 r.) oraz córkę Wandę Paulinę (ur. w 1898 r.).
W 1885 r. Kuraene (niem.) było domeną w pow. wschowskim z pow. 806 mórg i 5 domami, zamieszkanymi przez 80 osób, w tym 63 katolików i 17 ewangelików; 25 analfabetów. Na terenie domeny znajdowała się gorzelnia parowa, młyn oraz piekarnia. Pod koniec XIX w. Cioromscy sprzedali folwark w ręce niemieckie. Właścicielem został niejaki Sander, który w 1903 r. sprzedał dobra rycerskie Koronowo dr Skarzyńskiemu h. Bończa. W 1926 r. majątek należał już do Franciszka Speicherta (syna Franciszka i Bronisławy Rychlińskiej) z Popowa w pow. śmigielskim. Na 245 ha ogólnego obszaru składało się 225 ha ziemi uprawnej, 16 ha łąk i pastwisk, 3 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 713 talarów. Niestety wsi nie ujęto w księgach adresowych z lat 1926/28/30. Franciszek Speichert ożeniony był z Janiną Szumską; dzieci prawdopodobnie nie mieli. Zmarł mając 59 lat, w 1937 r., zaś żona przeżyła wojnę i umarła w 1969 r., mając 84 lata. W okresie 1939-45 wieś nosiła nazwę Kurane. Po 2. wojnie światowej ziemie dawnego folwarku zostały rozparcelowane, bądź pozostały przy przedwojennych właścicielach.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Geoportal;
Mapster:
6706 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_Lipe_1940.jpg
6705 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_Leipe_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi WzN-EzS, fasadą skierowany na płn. z niewielkim odchyleniem na wschód. (NzE). Budynek parterowy, nakryty dachem dwuspadowym, z wyższą częścią środkową mieszczącą mieszkalne poddasze. Pośrodku dachu jednoosiowa wystawka zwieńczona trójkątnie. Wyższa część nakryta dachem czterospadowym. Wejście poprzedzone wysokimi schodami.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,03 ha, zachowany w dawnych granicach, o nieczytelnej kompozycji przestrzennej. Dawna część ozdobna, bez stawu od wschodu i sadu od północy, stanowiła regularny trójkąt w płd. części założenia i miała 1,028 ha obszaru. Wspomniany sad rozciągał się zarazem po wschodniej stronie podwórza gospodarczego.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011