Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Jerka
2016, zdjęcie Zdzisław Wasiołka
Miniatura Jerka

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Zdzisław WasiołkaMarek Kujawa

Jerka

Jägern (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:kościański
Gmina:Krzywiń
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność JST, na sprzedaż.
Dawniej: Przedszkole Samorządowe w Jerce.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Jerka to wieś leżąca przy skrzyżowaniu Dróg Krajowych nr 308 i 432, w odległości 4,5 km na północ od Krzywinia. Wzmiankowana jako Gyrcha w 1230 r., później w dokumentach także jako Girka (1282), Gyrca 91294), Irka (1369), Jerka (1411) i Hirka (1571). Jako własność benedyktynów z Lubina wieś wymienia król Władysław Laskonogi na przeł. XII i XIII w. i w 1258 r. Bolesław Pobożny. W 1282 r. opat lubiński Marcin dał kasztelanowi krobskiemu Szczepanowi Jerkę za osadę Marzyszewo k. Krzywina. Dwa lata później pozwolił Szczepanowi na osadzenie wsi na prawie niemieckim.
Na pocz. XV w. dziedzice którzy nazywali się Jerzeckimi, czy też Gyrzeckimi (herbu Habdank), toczyli liczne spory z opatami lubińskimi. We wsi odnotowano pola o nazwach: Liski, Zdunki, Zagaje, Ostrowce, a także drogę do Zbęch i łakę Warla. Czerna Jerzecki (brat Pietrasza) w latach 1411-13 sprzedał wieś z powrotem opatom. Dwór we wsi opaci przeznaczyli na siedzibę sołtysa. Sprzedaż tę w 1414 r. zatwierdził król Władysław Jagiełło. Sołtysowi Piotrowi Bolanchowi sołectwo opaci sprzedali za 56 grzywien. Nadano mu też liczne przywileje. Cały ich opis jest bardzo ciekawy, ale dość długi, dlatego zainteresowanych odsyłamy do Sł. Hist.-Geograficznego PAN. W 1510 r. wieś miała 11 łanów osiadłych i 3 opuszczone, 2 karczmy oraz 2 łany sołeckie. W 1563 r. pobór płacono od 15 i pół łanu, 2 łanów sołeckich, karczmy dziedzicznej, karczmy dorocznej, 7 komorników, 2 wyszynków gorzałki, wiatraka dziedzicznego i 1 hultaja. Dziesięcinę snopową ze wsi składano plebanowi w Lubiniu.
Do czasu sekularyzacji klasztoru (pod koniec XVIII w.) wzmianki o wsi są bardzo nieliczne. W zapiskach kościelnych z 2. poł. XVII w. znajdujemy Piaseckich, najpewniej zarządców oraz Stefana Garbowskiego z żoną Zofią. Następnie: Świejkowskich (1679), Pawłowskich (1698), Bartochowskich (1715) i Różyckich (1763). W zapiskach nie określono kim byli ci ludzie, ale zazwyczaj to dzierżawcy albo posesorzy dóbr kościelnych.
Na pocz. XIX w. posesorem Jerki został Ludwik Żychliński h. Szeliga, który w 1804 r. ożenił się z Krystyną Bojanowską h. Junosza. Rok później w Mórce Franciszka Bojanowskiego urodziła się ich córka Rozalia Julianna, a w 1806 r. w Jerce - Emilia Fortunata Józefa. Po 2 kolejnych latach Żychlińskim urodził się syn Józef Aleksander i w 1809 r. córka Emilia Franciszka Ludwika. Po okresie Księstwa Warszawskiego władze pruskie utworzyły w Jerce domenę rządową Amts Jerka. Ludwik Żychliński został wówczas generalnym dzierżawcą tej domeny; był także dziedzicem Baersdorf. Zmarł 26 czerwca 1822 r. na żółtaczkę.
W 1872 r. właścicielem Jerki o pow. 1319 mórg był Taczanowski z Choryni i Wyskoci. Na obszar ten składało się m. innymi 1166 mórg ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 1285 talarów.
Ok. 1888 r. Jerka leżała w pow. kościańskim i dzieliła się na część wiejską z 65 morgami i 580 m-cami (w tym 437 katolików i 43 ewangelików; 147 analfabetów), folwark o pow. 490 mórg oraz dominium z 1335 morgami, 6 domami i 73 m-cami (66 katolików, 7 ewangelików; 27 analfabetów). Dobra należały do Taczanowskich i posiadały gorzelnię.
W 1913 r. folwark o pow. 94 ha leżał na terenie gminnym i był w posiadaniu Gustawa Raszewskiego. Na ogólny obszar składało się 88 ha ziemi uprawnej, 6 ha łąk i 2 ha lasu. W gospodarstwie hodowano wówczas 20 koni plus 8 źrebaków, 36 szt. bydła plus 16 cielaków oraz 90 szt. trzody chlewnej. Dobra posiadały też własną mleczarnię. Południowo-wschodnia część wsi nosiła nazwę Berdychowo. We wsi mieszkali także Twardowscy, Golscy, a w okresie międzywojennym dzierżawcą dóbr od Skarbu Państwa byli Witold i Maria Wańkowicz, u których bywał słynny pisarz Melchior Wańkowicz (brat Witolda). W 1926 r. pod zarządem Witolda dobra obejmowały 230 ha, w tym 188,75 ha ziemi uprawnej, 36 ha łak i pastwisk, 2 ha lasu, 2,75 ha nieużytków i 0,5 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1256 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 933 m-ców. Księga adresowa z tego roku nie wymienia gospodarstwa Wańkowicza, do którego należała gorzelnia, lecz jedynie 98-hektarowe gospodarstwo Antoniego Kluczyńskiego. Ponadto we wsi znajdował się młyn S. Kostrzewskiego, wiatrak M. Biegańskiej, mleczarnia O. Bernutha, liczne sklepy, krawcy, kowale, kołodzieje, krawcy, murarze i piekarze. Wieś w latach 1943-45 nosiła nazwę Jägern. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811897 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4067_(2269)_Lubin_1911_APP_Sygn._M.top.25-1604.jpg
11811887 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3967_(2199)_Dalewo_1911_APP_Sygn._M.top.25-93-1.jpg
6637 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3967_Dalewo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wybudowany w nowej lokalizacji prawdopodobnie na pocz. XX w., około 70 metrów na południe od starszego budynku. Wzniesiony na planie prostokąta, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym. Wejście osłonięte dwuspadowym daszkiem, a nad nim w dachu skromna facjatka doświetlająca poddasze. Od północy parterowa przybudówka.

Park

Pozostałości parku o łącznej pow. 1,9 ha ze stawem.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.