Gałązki

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Gałązki to wieś leżąca 4 km na zachód od Koźmina Wielkopolskiego. Nie znalazła się w zapiskach ani w czasie gdy Kazimierz Wielki nadawał dobra koźmińskie Maciejowi Borkowiczowi (1338), ani później, gdy dobra koźmińskie nabywał Jan Hincza z Rogowa (poł. XV w.). W dokumentach tych były oczywiście "Borzanczyce, Wrotkow, Golyna", etc.. lecz nie było jeszcze Gałązek. Jest to dziwne tym bardziej, że wieś ta leżała w połowie drogi pomiędzy Koźminem a Borzęcicami. Wygląda na to, że pierwsza wzmianka o tych (?) Gałązkach pochodzi dopiero z k. XV w., kiedy to należały do Rafała Czeszewskiego i związane były także z rodziną Góreckich z Góreczek. Z córką Jana Góreckiego w 1486 r. ożenił się Jan Gałązeczski z Gałęzewic k. Bieganowa, leżącego nad rzeczką Wrześnica. Mieszkali tu też lokalni dziedzice - Gałązeccy oraz Bielawscy, a w 1513 r. Zofia Bielawska sprzedała wieś Piotrowi Góreckiemu. Ten w 1517 r. zapisywał na poł. Górki i Gałązek po 70 grzywien posagu i wiana swej żonie Annie, córce Piotra z Baszkowa. W tym samym roku kupił od Augustyna Gałązeckiego pół łanu roli osiadłej i pół łanu roli pustej w Gałązkach, za kwotę 60 zł. węgierskich. Inna zapiska z 1517 r. mówi też o ogrodzie, łące zwanej "granica", roli folwarcznej (czyli był już folwark, prawdopodobnie z dworem), sadzawce i in. Wszystko to Górecki sprzedał i "na zawsze rezygnował" Gałązeckiemu.
Nie wiadomo dokładnie kiedy Gałązki stały się częścią dóbr w Borzęciczkach, w każdym razie na pewno stało się to najpóźniej w poł. XVI w. Ciekawostką jest fakt, że w 1540 r. niejaki Wawrzyniec z Gałązek należał do bractwa krawieckiego w Koźminie, a także to, że wieś Gałązki (pomimo bliskości miasta) nigdy nie została wymieniona jako dobra należące do Koźmina.
Po 1542 r. właścicielem B. i Gałązek został Ambroży Cerekwicki, ożeniony z Elżbietą Konarską. Zmarł on ok. 1564 r., zaś wdowa wyszła za Zygmunta Bnińskiego h. Łodzia. Dobra odziedziczyła po nich córka Małgorzata, zamężna za Jakuba Chrzypskiego, która w 1574 r. sprzedała swe części dziedziczne Piotrowi Żychlińskiemu h. Szeliga. Ten zaś miał synów: Kaspra oraz Jana, ożenionego z Ewą Czacką. W 1594 r. Jan Żychliński obiecywał, że sprzeda majątek teściowej - Barbarze Golińskiej, wdowie po Janie Czackim oraz jej synom: Adamowi i Wojciechowi. Jednak czy do tej transakcji doszło nie wiemy, gdyż niebawem w zapiskach pojawiło się nazwisko kolejnego dziedzica wsi - Krzysztofa Mycielskiego. W 1598 r. zapisywał on 1000 złp. posagu swej żonie - Annie Rosnowskiej, piszącej się z Sokołowa. W 1604 r. zapisywał po 3 tys. posagu w gotówce i po 500 zł. wyprawki córce Jadwidze. Dziedzic toczył spory o granice wsi z Katarzyną Potulicką. Był posiadaczem B. i Gałązek co najmniej do 1610 r.
Około 1617 r. dobra przeszły w ręce Marcina Sulmowskiego. Następnie odziedziczyła je Katarzyna Bielicka, zamężna za Macieja Bogołomskiego, od której Bożęciczki i Gałązki odkupił Jan Bielicki. W 1638 r. wydzierżawił on Gałązki Marcjanowi Przybysławskiemu. Synem Bielickiego był Seweryn, cześnik inowrocławski, który w 1641 r. zapisywał 15 tys. złp. posagu żonie - Krystynie Pogorzelskiej. W skład dóbr oprócz B. i Gałązek wchodziły Dębowiec i Mycielinko. W 1651 r. Bielicki wydzierżawił majątek Marcinowi Miełaczewskiemu. Bieliccy byli w posiadaniu wsi aż do 1724 r., kiedy to ksiądz Maciej, syn Stefana B., pisarza grodzkiego z Kościana, sprzedał część dóbr Janowi Kurnatowskiemu h. Łodzia, skarbnikowi ziemskiemu ze Wschowy, podwojewodziemu pozn., etc..., za kwotę 2120 złp. Druga część dóbr należała w tym czasie do Borków-Gostyńskich. W 1725 r. spadkobierczyni - Marianna Gostyńska, żona Franciszka Radońskiego - sprzedała dobra temuż Kurnatowskiemu. W 1730 to samo uczynił syn jej i Franciszka - Andrzej Józef Gostyński, sprzedając swe części dziedziczne Maciejowi Kurnatowskiemu.
W poł. XVIII w. dziedzicami Gałązek byli spadkobiercy Bielickich - Fabian i Rafał Gajewscy. Posesorami dóbr byli w tym czasie Papiescy. W 1747 r. Fabian Bielicki cedował swoje części dziedziczne na małoletnią córkę Andrzeja Gajewskiego i Weroniki Łojek - Cyrylię. W 1783 r. wdowa po Rafale Gajewskim - Katarzyna Tworzyjańska wyznaczyła swoich synów Adama i Bonawenturę, jako plenipotentów do wyznaczenia granic pomiędzy Kaczągórką i Gałązkami, a dobrami Wrotkowo i Skałowo. Gajewscy byli ostatnimi polskimi właścicielami wsi przed zaborami. Wieloletnimi tenutariuszami wsi Gałązki była rodzina Nieborskich.
Po III rozbiorze Polski dobra przeszły w ręce Józefa Radolińskiego, ożenionego z Martą Nieborską. Dziedzic zmarł ok. 1805 r., a rok później wdowa wyszła za Ignacego Radolińskiego. W 1809 r. we wsi zmarł 75-letni Aleksander Nieborski. Po Ignacym dobra odziedziczył Juliusz Radoliński, szambelana królewski, który uważał się już za Niemca, a Bożęciczkom nadał niemiecką nazwę Radenz. Jego potomek, również Juliusz, w 1865 r. sprzedał Borzęciczki z pozostałymi wsiami, w tym Gałązkami - Stolbergom-Wernigerode. W 1872 r. właścicielem dóbr Radenz był Graf Otto zu Stollberg Wernigerode, ober-prüsident in Hannover.
W 1872 r. zarządcą folwarku G. wchodzącego w skład dóbr Radenz był "amtman" Salfeld.
W 1885 r. na Gałązki składała się wieś oraz folwark w pow. krotoszyńskim. We wsi znajdowało się 18 domów ze134 m-cami, w tym 126 katolików i 8 ewangelików; 36 analfabetów. Dobra miały 1538 mórg obszaru a na terenie folwarku było 6 domów ze 142 m-cami. Dla dzierżawców majątku ok. 1914 r. wybudowany został obecny dwór.
Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. rodzina Stolbergów-Wernigerode pozostała na swoich dobrach. W 1926 r. zarządcą 389,19-hektarowych Gałązek był Otton Mitschke. Na obszar ten składało się 348,25 ha ziemi uprawnej, 12,75 ha łąk i pastwisk, 16 ha lasów, 11,19 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1569 talarów. W 1930 r. wieś miała 156 m-ców. W latach 1939-45 nosiła nazwę Galonski. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
X. Stanisław Łukomski "Koźmin Wielki i Nowy. Monografia historyczna." Poznań, 1914;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811910 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4170_(2345)_Koschmin_1911_APP_Sygn._M.top.25-1185-1.jpg
6751 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4170_Koschmin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na wschód, parterowy, nakryty wysokim łamanym dachem mieszczącym poddasze mieszkalne, a na wyższej kondygnacji użytkowe. Pośrodku fasady nieznaczny ryzalit, zdobiony pilastrami wielkiego porządku. Od strony zachodniej ryzalit jest bardziej wysunięty, piętrowy, z dodatkową kondygnacją mieszkalną w okazałej wystawce dachowej.
Układ przestrzenny zespołu w znacznej mierze zniekształcony, głównie z powodu wyburzenia zabudowań gospodarczych.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 1,34 ha, na południowej części dz. ewid. nr ...1.201/1.

Inne

Pozostałości zabudowy folwarcznej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011