Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się

Czeluścin

Deutschrode

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Pępowo
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność J.S.T albo prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1256 r. Pierwszych jej właścicieli znajdujemy w „Regestach” Dworzaczka na pocz. XV w. W tamtych czasach wieś była podzielona, a jej współdziedziczką była Tomka, żona Wita z Powidza. W poł. XV w. dziedzicami byli: Jan Jelitowski ożeniony z Katarzyną, Piotr i Tomasz, którego w 1452 r. pozywał syn Zawisza. Był też jakiś Marcin, którego w 1459 r. pozywała Agnieszka z Chwalikowa (Chwałkowa?). W 2. poł. tegoż stulecia właściciele zaczęli nazywać się Czeluścińskimi, przy czym dość trudno odróżnić ich od Czeluścińskich z pow. gnieźnieńskiego. Tak więc szczegółową genealogię tego rodu pominiemy, tym bardziej że nie wniósł on niczego szczególnego do historii wsi i regionu. W 1517 r. Stanisław Czeluściński zwany „Pietrka” zapisywał na połowie Czeluścina 12 grzywien posagu i t. wiana żonie - Dorocie Drachowskiej. Pod k. XVI w. właścicielem wsi był Stanisław Siewierski, starosta ostrzeszowski. Następnie wieś trzymali: Janusz Zaremba z Kalinowy (pocz. XVII w.), Władysław Rogaliński (1631) i Karol z Werbna Rydzyński, syn Łukasza, który w 1698 r. sprzedał wieś Stanisławowi Leszczyńskiemu - podczaszemu koronnemu. Pierwsze wzmianki o dworze we wsi pochodzą już z pocz. XVIII w. Ok. 1724 r. dziedzicem był Stanisław Umiński h. Cholewa, ożeniony z Anną Gzowską h. Grabie. Na dworze w Czeluścinie rodziły się ich dzieci: Zofia Marianna Joanna, Brygida i Antoni. Antoni Umiński zaślubił Mariannę Teresę Rogalińską, z którą miał co najmniej czworo dzieci: Annę Teofilę Eufemię, Katarzynę Izabelę Teresę, Hilarego Ksawerego Piotra i Mariannę. W 1743 r. Brygida Umińska zaślubiła w Czeluścinie Ambrożego Koszutskiego h. Leszczyc. Mieli 3 synów: Ignacego, Tomasza i Franciszka. Tu musimy dodać, że Teresa Rogalińska miała wcześniej męża – Wojciecha Rydzyńskiego – z którego pochodziły dzieci: Franciszek i Teresa. W 1750 r. Katarzyna Umińska wyszła za Stanisława Adama Grabskiego, stolnika bracławskiego. Mieli trzech synów: Jakuba, Maksymiliana i Franciszka. Trzy lata po śmierci męża (1770) Katarzyna wyszła ponownie za mąż, za Władysława Mazowieckiego h. Dołega – szambelana bawarskiego - z którym nie miała potomstwa. W poł. XVIII w. dziedzicem był już Hilary Hilarion Umiński, ale we dworze mieszkali też jego krewniacy: Koszutscy i Rydzyńscy. Nie znamy pierwszej żony dziedzica, z którą miał prawdopodobnie jedno dziecko. Ok. 1765 r. ożenił się on ponownie, z Franciszką Ryszewską. Na dworze w Czeluścinie rodziły się kolejno ich dzieci: Róża (Rozalia) Marianna Teresa (w 1769), Antoni (w 1770), Maksymilian (w 1772), Jan Nepomucen (1778-1851), Teresa (w 1779) i Katarzyna, ochrzczona w Poznaniu w 1784 r. Umińscy posiadali także majątek Smolice. W 1787 r. dokonano ugody działowej, gdzie wartość swoich dóbr Hilary Umiński oszacował na 330 tys. zł, „bo dobra za urastającym wiekiem coraz do większej przychodzą ceny”. Do już posiadanych włości doszła także majętność Bartoszewice. Na przeł. XVIII i XIX w. dobra odziedziczył Antoni, który nie zdążył się ożenić. Zmarł w 1813 r. mając 42 lata i pochowany został u franciszkanów w Kobylinie. Po śmierci brata posesorem był krótko Michał Umiński, następnie dziedzicem wyznaczono najmłodszego Jana. Ten poświęcił się karierze wojskowej. Już w okresie Księstwa Warszawskiego był generałem brygady Wojska Polskiego. Pod jego zarządem pozostawały Smolice, Zdziętawy i Czeluścin. Z czasem Jan został landratem powiatu krobskiego. Brał także udział w powstaniu listopadowym, gdzie uznawano go za naczelnego wodza. W 1817 r. dziedzic ożenił się z Magdaleną Gembart h. Jastrzębiec, z którą miał córkę Magdalenę (1817-1847) i syna Jana Nepomucena (1818-1819). Od ok. 1833 r. Czeluścin z przyległościami wcielono do majętności Dłoń, należącej do Erazma Stablewskiego h. Oksza. Stablewscy posiadali także Kołaczkowice i Raszewy. Erazm był mężem Melanii Wilkońskiej – córki siostry Jana – Rozalii Umińskiej zamężnej za Józefa Wilkońskiego. Tak więc majątek pozostał niejako „w rodzinie”. Erazm i Melania mieli sześcioro dzieci: Władysława (1826-1900), Feliksa (1828-1828), Melanię, Witolda (1830-1868), Tadeusza (1838-1887) i Marię. Z tychże dobra odziedziczył Władysław, który w 1868 r. sprzedał je n.n. Niemcowi. Majątek liczył wówczas 3084 morgi, zaś kwota transakcji opiewała na 170 tys. talarów. Z rąk niemieckich Czeluścin wykupił Stanisław Stefan Kostka Dzierżykraj-Morawski z Chomęcic h. Drogosław / Nałęcz (1850-1908).
W 1885 r. wieś leżąca w ówczesnym pow. krobskim stanowiła dominium o pow. 3144 mórg, należące do Morawskich. Część wiejska miała 6 domów i 57 m-ców (2 ewangelików), zaś domena 9 domów i 131 m-ców (w tym 25 ewangelików, reszta katolicy). W dniu 29 kwietnia 1889 r. w Pępowie Morawski zaślubił Teresę Anielę Morawską (kuzynkę?). W Czeluścinie podejmował ich brat panny młodej – Henryk Morawski. Stanisław i Teresa mieli pięcioro dzieci: Teklę (1890-1941), Kajetana Józefa Wojciecha (1892-1973), Tadeusza Leona Jana Chrzciciela (1893-1974), Julię Annę Marię (1894-1982), Józefę Marię (1894-1979) i Jana Kantego (1900-1976). W bliżej nieokreślonym okresie majątek ziemski w Czeluścinie został rozparcelowany, a jego teren włączono do wsi, która w okresie międzywojennym stała się gminą wiejską. W 1930 r. leżała ona w powiecie gostyńskim i liczyła 354 m-ców. Po 2. wojnie światowej na terenie byłego folwarku znajdowała się spółdzielnia produkcyjna. Dwór w 1945 r. został w znacznej mierze przebudowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6798 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4268_Pempowo_1911.jpg;
6800 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_1911.jpg;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór neogotycki. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi S/SW-N/NE, fasadą skierowany na wschód, piętrowy, nakryty dwuspadowym dachem o niewielkich spadach. Od północy przybudówka, która być może była kiedyś wieżą. Układ przestrzenny zespołu dworskiego został całkowicie zniekształcony, poprzez wytyczenie nowych dróg i likwidację starych. Wyburzono też większość zabudowań a wewnątrz parku wybudowano nowe. Na podst. analizy map archiwalnych można dojść do wniosku, że dawny dwór wznosił się w zach. pierzei parku, zaś w kier. E/SE prowadziła od niego przez park aleja, skręcająca ku północy na podwórze gospodarcze. Budynek ten nie istniał już w okresie międzywojennym. Obecnie na fragmencie jego rzutu wznosi się dom mieszkalny.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 0,8 ha. Na przeł. XIX i XX w. park liczył 3,3 ha i zajmował obecną działkę ewid. nr ...151 o pow. 0,6112 ha oraz fragmenty działek nr ...154 i ...155 (Geoportal, 2.01.2018 r.)

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.