Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Chwałkowo
zdjęcie Grzegorz Paczkowski 2008
Miniatura ChwałkowoMiniatura ChwałkowoMiniatura ChwałkowoMiniatura Chwałkowo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

robert rydwelskiMarek Kujawa

Chwałkowo

Marthashagen

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Środa Wielkopolska
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Prawdopodobnie własność JST, mieszkania.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Chwałkowo to wieś leżąca 4 km na płd. zachód od Środy Wielkopolskiej. Około 30 km na południe stąd leży Chwałkowo Kościelne, jest także wieś Chwałkowo k. Krobii (w pow. gostyńskim). Spośród tych trzech miejscowości, opisywane tu Chwałkowo jest najmniej znane, a zapiski z okresu staropolskiego stosunkowo skąpe. Dlatego za pierwszą wzmiankę uznajemy informację z 1404 r., kiedy to Adam z Gowarzewa toczył spór z Mikołajem Cieciradem z Chwałkowa o konia wartości 19 grzywien, a sąd nakazał mu tę sumę zapłacić. Kolejną znaną postacią z tej wsi był Filip (w 1429 r. pleban w Goślinie Kościelnej) oraz Andrzej Czeczerad w roku 1435.
Niestety nie znamy pochodzenia przydomka Czeczerad / Ciecirad. Nieco później, około połowy XV w., dziedzice zaczęli posługiwać się nazwiskiem Czeczerad - Chwałkowskich, lub Chwałkowskich Czeczeradów. W 1446 r. Andrzej Czeczerad kupił połowę Pokrzywnicy (koło Dolska) za 100 grzywien od braci Mikołaja, Macieja i Marcina z Brześnicy. Zapewne siostrą (córką?) Andrzeja była Anna, zamężna za Macieja Komornickiego, z którym miała dzieci: Mikołaja, Małgorzatę i Zofię. W 1491 r. we wsi występuje kolejny Andrzej Cz., którego córka Dorota wyszła za Marcina Komornickiego. Kolejni dziedzice wsi: Andrzej, Szymon i Maciej mieli dwie siostry: Zofię i Dorotę. Panowie ci w 1517 r. pozywali swoją szwagierkę, wdowę po Bernardzie Chw. - Katarzynę Chwalikowską, żonę Łukasza Kluczewskiego, o dobra Wyszakowo i Biernatki. Ponadto posiadali oni Płowce i Gowarzewo, a w 1525 r. także Ochlę i Liszkowo. Mieli także trzecią siostrę - Barbarę - która wybrała drogę zakonną, a swoją część dóbr sprzedała braciom za 500 grzywien w 1527 r.
Bernard Czeczerad miał brata Mateusza, ożenionego z Zofią Bielawską. Ponadto do podziału dóbr w 1528 r. przystąpiły jego córki: Anna, ż. Jana Czackiego i Katarzyna, ż. And. Witkowskiego. Cztery lata później sprzedały swe części Mateuszowi. W poł. XVI w. dobra odziedziczyła Zofia Chwałkowska, córka Andrzeja, zamęzna za Michała Brodowskiego. Częśc dóbr sprzedała Łukaszowi Bieganowskiemu, reszta zaś należała do Stanisława Chw. - syna Mateusza i Bielawskiej. Ta po śmierci męża wyszła za Marcina Pigłowskiego, tak więc dobra dzieliły się na trzy części: Pigłowskich, Stanisława Cz. i Michała Brodowskiego. Dochodziło do przeróżnych transakcji, cesji i zamian, a w zapiskach pojawiają się niektóre ówczesne nazwy części wsi, jak np role "kmińska' i "folwarkowa".
W 1577 r. Zofia Chwałkowska dała swe częsci dziedziczne synom: Janowi, Mikołajowi, Andrzejowi i Jerzemu Brodowskim, a 5 lat później ci podzielili majątek, przy czym Chwałkowo dostał Mikołaj, po którym w 1589 r. odziedziczył brat Jerzy. W 1590 r. Jerzy zapisywał posag i wiano swej żonie Agnieszcze Konarzewskiej. Zapisu tego dokonał "na całych cz. wsi Brodowo i Młodzikowo i mł. wod. na Warcie we wsi Młodzikowo (wyj. wsie: Chwałkowo, Wyszakowo, i cz. w Strzeszkach i Płaczkach os. i Biernatkach pustki w pow. pyzdrskim)".
Na pocz. XVII w. dziedziczką wsi została Anna Brodowska, zamężna za Wojciecha Zielińskiego. Po śmierci męża w 1620 r. przez wiele lat dzierżawiła majątek, m. innymi Kamińskim i Dobińskim, a w 1642 r. sprzedała Chwałkowo, Czartki oraz połowę Brodowa i Młodzikowa, swemu synowi Adamowi Zielińskiemu. Ten prawdopodobnie zginął na wojnie, bo po "potopie" szwedzkim, taż Brodowska sprzedała wieś Rogalińskim h. Łodzia. Ci w 1662 r. scedowali dobra Janowi Sebastianowi Osieckiemu, chorążemu brzesko-kuj, który ożenił się z córką Zielińskiej - Marianną. Taż Marianna zmarła ok. 1680 r.; miała z Osieckim córkę Annę oraz syna Stanisława Andrzeja. Głównym miejscem zamieszkania Osieckiego był Stawiec, dlatego też pozostałe wsie majątku były puszczane (dla zysku) w zastaw lub dzierżawę. Andrzej Osiecki został łowczym inowrocławskim, a w 1690 r. zastawił 1/2 Brodowa, Chwałkowa, etc... piotrkowskiemu kolegium księży pijarów. Dwa lata później zastawił wieś Kazimierzowi Stefanowi Iwańskiemu. Powtarzał te transakcje co roku, podobnie jak ojciec, nieźle na tym zarabiając. Po nim Chw., Brodowo i in. odziedziczył syn Antoni. W międzyczasie przez wieś przewinął się Tyburcy Złotnicki, jeden z dzierżawców od A. Osieckiego, następnie jego syn Wojciech Aleksander i tegoż synowie: Maksymilian Aleksander i Zygmunt Złotniccy (lata 40. XVIII w.).
Później właścicielką wsi została w drodze dziedziczenia córka Andrzeja i Eleonory Grabskiej - Konstancja Osiecka. Jej matka po śmierci Andrzeja wyszła za Sebastiana Hazę, burgrabię konińskiego. Sama zaś Konstancja wyszła za Jana Krambera, z którym miała syna Ignacego. W 1756 r. Konstancja Kramber wraz z synem sprzedali Brodowo, Murzynowo, Chwałkowo, Brodowo i in. - Jerzemu Sebastianowi Radlic Hazie, czyli wcześniejszemu posesorowi Brodowa. Jeszcze w tym samym roku Haza odsprzedał te posiadłości Edwardowi Garczyńskiemu, kasztelanowi rozpirskiemu, synowi Stefana, wojewody poznańskiego. Po kilku kolejnych latach właścicielem Brodowa, Chwałkowa i in. został Jan Korytowski, podczaszy poznański, syn Antoniego i Anny Łaskawskiej, który odkupił dobra od sukcesorów Osieckich. Po Janie odziedziczyli synowie: Antoni, kapitan wojsk koronnych i Karol, chorąży kaliski. W 1789 r. Karol zrzekł się swojej części na rzecz brata, za sumę 30 tys. złp. Antoni ożenił się z Katarzyną Rożnowską, a na pocz. XIX w. wybudował we wsi dwór, wzmiankowany w 1803 r. z okazji śmierci dziecka ekonoma dworskiego Andrzeja Karczewskiego - Jadwigi. Chwałkowo należało wówczas do parafii Mądre. Dziedzic zmarł mając 63 lata, dnia 16 stycznia 1815 r. i pochowany został w kościele w Mądrem. Nastepnie rodzina sprzedała majątek w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem był Alfons Materne, zaś Chw. z folwarkiem Czartki obejmowało 2218 mórg, w tym 1696 mórg ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił wówczas 1699 talarów.
W 1885 r. Chwałkowo dzieliło się na dominium z siedzibą gminy, w skład której wchodziła wieś szlachecka Chwałkowo oraz folwark Czartki. Łącznie było tu 20 domów z 252 m-cami, w tym 213 katolików i 39 ewangelików; 99 analfabetów. Pod koniec XIX w. wieś otrzymała miano dóbr rycerskich i nazwę Marthashagen, a Czartki - Rübenfelde. W 1913 ich właścicielem był cesarz niemiecki i książę von Preufsen, zaś zarzadcą Willy Sarrazin. Opisywany dwór wybudowano na pocz. XX w. właśnie dla zarządców, dyrektora majątku, etc. Dobra obejmowały wówczas 571 ha, w tym 432 ha ziemi uprawnej, 7 ha pastwisk, 120 ha lasu i 12 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 6039 marek. W gospodarstwie hodowano 37 koni, 324 szt. bydła, 1 owcę (?) i 185 szt trzody chlewnej. Po 1920 r. dobra przeszły pod zarząd państwa polskiego. W 1926 r. Chwałkowo z folw. Czartki dzierżawił od skarbu państwa Roman Pasławski. Majątek miał 598,4 ha obszaru, w tym 433,8 ha ziemi ornej, 6,1 ha łąk i pastwisk, 127,5 ha lasów i 21,9 ha nieużytków. Gospodarstwo oprócz tradycyjnych upraw specjalizowało się w hodowli zarodowej bydła cz-białego rasy nizinnej i konia szlach. półkrwi. Czysty dochód z ziemi wynosił 2059 talarów.
W 1930 r. wieś stanowiła obszar dworski w pow. średzkim i liczyła 247 mieszkańców. W Ks. Adr. z tego roku majątku już nie wymieniono (czyżby został rozparcelowany?), natomiast we wsi znajdował się wiatrak J. Cychnowskiego. W latach 1939-45 wieś Chw. oraz Czartki nosiły niemieckie nazwy sprzed 1919 roku, których nie zmieniła reforma administracyjna III Rzeszy w 1943 r. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11825816 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_(2066)_Schroda_1911_nnvw8g8_BN_Sygn.ZZK_S-28_490_A.jpg
11811881 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_(2134)_Sulecin_1911_APP_Sygn._M.top.25-92-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta i fasadą skierowany na zachód. Piętrowy, wysoko podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym mieszczącym użytkowe poddasze, z przybudówkami w obu elewacjach. Na skutek remontów pozbawiony cech stylowych.

Park

Za pozostałości parku dworskiego w Chwałkowie uznajemy obszar o pow. 3,6 ha, pomiędzy zabudowaniami gospodarczymi w cz. zachodniej założenia, a wschodnią granicą działek nr ...59/28, nr ...59/18 i nr ...59/17, od północy ograniczony częściowo granicą dz. nr ...59/28, a od południa ograniczony lokalną drogą. Z tego drzewostan zajmuje jedynie 1,28 ha, głównie w części środkowej i płn.-wschodniej parku.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.