Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu





Podstolice
Tischdorf
Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Nekla
Rodzaj obiektu:Dwór
Powiat:wrzesiński
Gmina:Nekla
Rodzaj obiektu:Dwór
Rejestr zabytków
Zespół:dworski z poł. XIX w.Obiekt:dwór, nr rej.: 2154/A z 22.04.1988
Park:nr rej.: 1987/A z 16.01.1985
Stan obecny
Własność prywatna. Hotel, restauracja, sala konferencyjna.Historia
Dwór z k. XIX w.Podstolice to wieś leżąca pomiędzy Drogą Krajową nr 92, a Autostradą Wielkopolską, w odległości 7,5 km na zachód od centrum Wrześni. W poł. XV w. należała do braci Tomasza i Mikołaja z Rogowa. W 1464 r. sprzedali oni P. i kilka innych wsi leżących w powiecie pyzdrskim - Janowi Czechowskiemu. W 1469 r. Czechowski dał Podstolice wraz ze Słomowem (w pow. gnieźnieńskim) swemu bratu Augustynowi. Wkrótce jako współdziedzic wsi pojawił się Wincenty Słomowski (spokrewniony zarówno z Rogowskimi jak i Czechowskimi), który co kilka lat sprzedawał wyderkafem (sprzedaż z prawem odkupu) pewną część Podstolic, Dobrogostowi Zasułtowskiemu. Siedział on tu jeszcze na pocz. XVI w., a w 1512 r. na P. i Słomowie zapisał 10 grzywien rocznie oraz "pewne naturalia" Małgorzacie Starczynowskiej. W 1537 r. całą wieś sprzedał swojemu synowi Janowi, za kwotę 700 grzywien.
Po Janie Słomowskim Podstolice odziedziczył ksiądz Stanisław Słomowski, proboszcz kaliski, kanonik gnieźnieński, etc... i jego brat Janusz. W 1557 r. Stanisław sprzedał wieś Andrzejowi Zebrzydowskiemu, biskupowi krakowskiemu, a Janusz swoją część Jakubowi Sobiesierskiemu. Co się stało z Sobiesierskim nie wiadomo, natomiast cała wieś w 1560 r. należała do biskupa Zebrzydowskiego. Po jego śmierci w tymże roku, wieś odziedziczyli bracia: Kasper i Mikołaj oraz ich bratanek (syn Bartłomieja) - Andrzej. Kasper był kasztelanem nakielskim, a następnie kasztelanem rogozińskim, później kaliskim i od 1572 r. wojewodą kaliskim. Zmarł w 1584 r., a majątek odziedziczyli synowie: Andrzej, Jan i Piotr.
Zebrzydowscy rządzili tu do 1589 r., a następnie sprzedali Podstolice - Bartłomiejowi Czyżewskiemu. Zapewne żoną tegoż była Maruszka Cz., wzmiankowana przez "Słownik Geograficzny..." w 1618 r., czyli Małgorzata Młodziejewska. Ich synem natomiast był Jan, który w 1626 r. zobowiązał się do zastawu Podstolic, Chociczy i Zasułtowa - Walentynowi Dobrzynieckiemu, za kwotę 1750 złp.
Jan Cz. miał synów: Antoniego - kuzyna Bartłomieja Czyżewskiego, pisarza skarbu koronnego oraz Wojciecha - plebana w Golinie. W 1627 r. bracia pozywali Marcina i Lasotę Młodziejewskich o najazd na Podstolice. Było to w czasie wojny polsko-szwedzkiej (1626-29), gdy ich ojciec Jan wyruszył na wyprawę przeciwko wojskom Ernesta Manfelda, podczas gdy na wybrzeżu trwały walki o utrzymanie Gdańska. Zginął tam w 1627 r. Pod jego nieobecność Młodziejewscy, zamiast bronić kraju, wyruszyli wraz z kupą zbrojnych złupić Podstolice. Współpracował z nimi dozorca z P. - Łukasz Wolski. Okradli dwór a inwentarz przegnali do wsi Sołeczno, gdzie mieszkała ich matka. Po interwencji GWP (wojewody?), matka Młodziejewskich kazała odegnać co chudsze sztuki bydła z powrotem do Podstolic.
Wdowa po Bartłomieju - Małgorzata Młodziejewska - po jego śmierci wyszła za Mikołaja Mielżyńskiego h. Nowina. Antoni Czyżewski w 1628 r. sprzedał majątek synowi Samuelowi, ożenionemu z Marianną Spławską. W 1634 r. pozywali ich Młodziejewscy, synowie wspomnianej Małgorzaty. Dziedzic Podstolic - Samuel Czyżewski - w 1639 r. zabił sąsiada - Andrzeja Chełkowskiego i został skazany za ten czyn, wraz z rodziną, na banicję. Samuel Cz. zmarł w 1644 r. i dopiero wtedy rodzinie uchylono wygnanie. Następnie wdowa wydzierżawiła wieś Baltazarowi Gądkowskiemu, ożenionemu z Marianną Borzysławską. Mieli oni dzieci: Stanisława, Jana, Kazimierza, Annę, Katarzynę i Elżbietę. W 1641 r. Czyżewscy zapisali im sumę 2200 złp. za szkody, a oni w 1654 r. scedowali tę kwotę na brata Samuela - Stefana.
W czasie 2. wojny szwedzkiej, czyli "potopu" zarówno Czyżewscy, jak i Gądkowscy porozjeżdżali się po Wielkopolsce. Wieś dostał od króla Jana Kazimierza jego sekretarz - ksiądz biskup Jan Branecki, archidiakon pczewski, scholastyk warszawski, etc... Rozstrzelany on został przez Szwedów w 1655 r. W 1663 r. jego brat, Jakub Branecki zapisał dominikanom w Poznaniu czynsz roczny 210 złp, od sumy głównej 3 tys. złp.
W 1672 r. tenże Jakub sprzedał wieś z prawem odkupu - Janowi Skrzypińskiemu, za kwotę 4 tys. złp. Synem Jakuba był Jan S., ożeniony z Jadwigą Mielżyńską h. Nowina. W 1679 r. zapisał jej na połowie dóbr sumę 8 tys. złp. posagu, a następnie sprzedał cały majątek, czyli Chwałszyce, Podstolice, Gąsiorowo i Zasutowo - Aleksandrowi Tomickiemu, synowi Stanisława. Spadkobiercami Tomickiego byli bracia Stanisław, Piotr, Kazimierz Tomiccy oraz Jan, któremu sprzedali dobra w 1691 r. Rok później Jan sprzedał wszystko Mikołajowi ze Skrzypna Twardowskiemu, synowi Zygmunta. Po siedmiu latach dobra przeszły na Rafała Karśnickiego, a w 1700 r. Marcina Woźnickiego, ożenionego z Barbarą Dąbrowską. Po śmierci męża w 1710 r. wdowa puszczała majątek w dzierżawę, m. innymi Janowi Przysieckiemu, a w 1717 r. Maciejowi Chyczewskiemu, następnie jego córce Annie i jej mężowi Kazimierzowi Dramińskiemu.
Woźniccy mieli syna Zygmunta, który wraz z matką Barbarą byli także dziedzicami Gąsiorowa. W 1723 r. dobra w Podstolicach dostał w posesję zastawną Jan z Bytynia Kurnatowski h. Łodzia. W tymże roku zawarł on układ z Kazimierzem Dramińskim i jego żoną Anną. Oficjalnym właścicielem wsi był wówczas Marcin Woźnicki. W każdym razie posesję Podstolic po Janie wzięli jego bracia - Andrzej i Dobrogost Kurnatowscy, a wieś po Marcinie odziedziczył ksiądz Jakub Stanisław Woźnicki, proboszcz dąbrowiecki. W poł. XVIII w. sprzedał on dobra Tadeuszowi Ruszkowskiemu, podstolemu brzesko-kujawskiemu, synowi Michała i Marianny Woźnickiej, za kwotę 95 tys. złp. W 1760 r. Marianna, wdowa po Ruszkowskim i Katarzyna, wdowa po Michale Sczanieckim, sprzedały Chwałszyce, Podstolice, Gąsiorowo i Zasutowo - Aleksemu z Drewnowa Lipskiemu, kapitanowi wojsk koronnych, ożenionemu z Ludwiną Słupską. Aleksy był synem miecznika nurskiego - Wojciecha z Drewnowa Lipskiego. Dość szybko awansował i w 1762 r. został pułkownikiem wojsk koronnych, a w 1772 roku generałem-adiutantem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W Podstolicach urodziło się ośmioro dzieci Lipskich, m. innymi: Melchior Piotr z Alkantary Jan Nepomucen (1763), Alcantara Kat. Tekla (1764), Antoni Wincenty Ferrazjusz (1766), Otolia Ludwika (1766), Wincenty Kasper Melchjor (1770-71), Józef Marcelin Wojciech (1771), Nikodem (1773) i Teresa Jadwiga (1775). Dziedzic zmarł dnia 19 lipca 1781 r. Pięć lat później jego córka Alcantara wyszła w Podstolicach za Franciszka Ksawerego Molskiego, kapitana. Mieszkali w Podstolicach wraz z Ksawerym Lipskim, ożenionym z Julianną de Kłony. Dziedziczka - Ludwina Lipska - zmarła w 1806 r. Kilka lat wcześniej Lipscy sprzedali majątek Wojciechowi Żerońskiemu h. Awdaniec.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy Żeroński opuścił P. Zapiski z tego okresu są stosunkowo nieliczne, zarówno te dot. Podstolic, jak i Chwałczyc. W 1813 r. we wsi zmarł Jan Puchalski, w 1836 r. posesorem P. był Beniamin Passow. W tym czasie dziedzicem mógł być nieznany z imienia Suchorzewski, Na jego dobra składały się Podstolice (14 domów i 168 m-ców), Chwałczyce (11 d. i 123 m-ców), Gąsiorowo (9 d. i 89 m-ców), Laski Olędry (5 d. i 45 m-ców) oraz Zasutowo (17 d. i 185 m-ców). Dnia 28 września 1842 r. Sąd Nadziemski w Poznaniu wystawił dobra P. wraz z przyległościami, czyli: Chwałczyce, Gąsiorowo, Zasutowo i Laski na licytację, która miała się odbyć dnia 15 maja 1843 r. Wartość dóbr oszacowano na 39438 talarów, plus za bory majątku - 13375 talarów. Następnie księgi gruntowe obszaru dworskiego Podstolice podają, że w 1845 r. Aleksander Brause-Brudzewski sprzedał dobra wraz z Chwałczycami, etc... - rodzinie Kierskich (h. Jastrzębiec).
Kolejny właściciel, Telesfor Kierski, w 1838 r. w Kunowie zaślubił Stanisławę Filomenę Koszutską h. Leszczyc. Dziedzic był wcześniej żołnierzem wojska polskiego, a za udział w powstaniu listopadowym dostał złoty krzyż Virtuti Militari, za waleczność. Wcześniej mieszkał w Niemierzewie w parafii Chrzypsko. Miał ze Stanisławą dziewięcioro dzieci: Jadwigę (ur. 1841), Anielę (ur. 1842), Marię (ur. 1843), Kazimierza (ur. 1844), Nepomucena (ur. 1845) i urodzone w Podstolicach: Marcina Mikołaja (ur. 1846), Annę Teodorę (ur. 1848), Eustachego Stanisława (ur. 1853) i Franciszkę Annę (ur. 1856). Dziedzic zmarł na paraliż, dnia 23 lutego 1866 r. w Podstolicach, a pochowany został w grobowcu rodzinnym w Opatówku. Spośród w. wym. dzieci, Jan Nepomucen ożenił się z Zofią Grabowską h. Zbiświcz i mieli 3 dzieci: Stanisława, Jerzego i Zofię. Po śmierci Telesfora, rodzina Kierskich postanowiła wybudować w Podstolicach nowy dwór. Wprawdzie udało się dokończyć budowę, jednak z uwagi na kłopoty finansowe, w 1870 r. sąd w Środzie wystawił dobra w Podstolicach na przymusową licytację. Wartość majątku szacowano na ok. 150 tys. talarów, ale ostatecznie został sprzedany (wraz z Chwałczycami) za 190050 talarów. Majątek nabył przez pośrednika, niejakiego Mehringa, cesarz niemiecki Wilhelm I.
W 1872 r. Podstolice zarządzane przez Krauzego miały 3963 morgi obszaru, na co składało się m. innymi 3309 m. ziemi uprawnej i 293 m. łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 3415 talarów. W 1880 r. dzierżawcą P. przemianowanego już wówczas na Tischdorf został Heinrich Naumann. Dodajmy, że w 1880 r. Naumann zamówił projekt ogrodu, u światowej sławy architekta krajobrazu Johanna Larassa z Bydgoszczy i jego synów. W 1894 r. Podstolice miały 14 domów i 214 ha oraz 1220 ha obszaru (wraz ze Stępociną), na co składało się 1037,97 ha ziemi uprawnej, 114,4 ha łąk, 10,06 ha pastwisk, 25,46 ha lasu, 7,71 ha nieużytków i 24,4 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 12233 marek. Gospodarstwo posiadało własny młyn parowy i gorzelnię, specjalizowało się w hodowli bydła i produkcji nabiału. Ponadto we wsi znajdowały się pokłady torfu, gliny i margla białego. W skład okręgu dominalnego wchodziły także Chwałczyce z 7 domami i 101 m-cami, zaś cały okrąg miał 21 domów i 315 m-ców, w tym 304 katolików i 11 protestantów. Pod koniec XIX w. przez północną część wsi poprowadzono linię kolejową i wybudowano tam dworzec kolejowy. Droga do dworca szła od majątku na północ i omijała dobra Opatówko (Offenberg).
W 1913 r. dobra rycerskie Tischdorf leżały w pow. średzkim i wraz z folwarkami Bergvorwerk i Lobenau miały 1222 ha obszaru, w tym 850 ha ziemi uprawnej i 70 ha łąk. Inwentarz stanowiło 105 koni, 303 szt. bydła dorosłego i 120 cielaków, 1042 owce oraz 152 szt. trzody chlewnej. Właścicielem było państwo pruskie, a konkretnie Königlisch Hausfidelkommis. Zarządcą majątku był wtedy jeszcze amtsrat (radny) Heinrich Naumann. W styczniu 1914 r., majątek wydzierżawił na 20 lat Rudolf Skrbensky. Po wyzwoleniu Polski, w 1920 r., majątek wraz z folwarkami przejął w imieniu Skarbu Państwa, Urząd Osadniczy w Poznaniu, który latem 1921 r. wyeksmitował Skrbeńskich z Podstolic.
W lipcu 1921 r. Podstolice w dzierżawę dostał Franciszek Ksawery Stanisław Karłowski. Znajdowało się tu wówczas 28 koni oraz 1 ogier rozpłodowy i 6 źrebaków, 93 krowy, 46 cielaków, 3 byki i 642 owce. Ponadto zapisano, iż w majątku pracuje lokomobila. W 1926 r. pod zarządem Karłowskiego majątek miał 1224 ha (z Chwałczycami i Stępocinem), na co składało się 991 ha ziemi uprawnej, 106 ha łąk i pastwisk, 92 ha lasów, 32 ha nieużytków i 3 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 4071 talarów. Majątek posiadał gorzelnię, suszarnię płatków ziemniaczanych i młyn parowy. Ponadto specjalizował się w reprodukcji uznanych nasion zbóż. Dodajmy jeszcze parę słów o dziedzicu. - Franciszek Karłowski urodził się 30 listopada 1890 r. w Mystkach jako syn Stanisława i Stefanii z domu Braunek. Żonaty był z Zofią z d. Grabowską (1893-1990 r.). Mieli dwoje dzieci, synów Andrzeja (ur. 1923) i Stanisława (ur. 1926). Karłowski był prezesem Kółka Rolniczego w Opatówku i członkiem Rady Oddziału Powiatowego Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych we Wrześni. Zmarł 12 września 1934 r. i pochowany został w kaplicy (grobowcu rodzinnym) przy kościele parafialnym w Targowej Górce. Majątek aż do wojny prowadziła wdowa po nim, Zofia z Grabowskich Karłowska.
W 1930 r. Podstolice leżały w pow. średzkim i liczyły 480 m-ców. We wsi znajdował się warsztat kołodziejski S. Adamskiego i kuźnia S. Urbaniaka, ponadto ślusarze A. Wróbel i S. Wróbel oraz karczma S. Białkowskiego. W czasie 2. wojny światowej majątkiem zarządzał treuhänder, niejaki Neubert, a wieś nosiła nazwę sprzed 1919 r. - Tischdorf. Po wojnie dawne dobra stały się własnością Skarbu Państwa Polskiego. W dniu 27 lutego 1947 r. majątek przeszedł pod zarząd Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego. W 1950 r. obszar o pow. 1224 hektarów, wraz z dworem, przekazany został Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Podstolicach. Po przemianach politycznych okresu 1989/90, dwór został wystawiony na sprzedaż i w 1992 r. nabyli go Anna i Andrzej Kareńscy z Poznania, którzy przywrócili założeniu dawną świetność. Prowadzą tu hotel i działalność kulturalną; odbywają się zjazdy, konferencje, koncerty i wiele in.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Artykuł z Rocznika Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego Gniazdo - autorstwa Macieja Głowiaka i Jerzego Osypiuka, Podstolice w gminie Nekla. Rys historyczny, Gniezno 2019, Rok XIII, s. 29-37. - udostępniony przez p. Mariana Przybylskiego ze Strzelna, za co serdecznie dziękujemy;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811853 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3670_(2000)_Nekla_1911_APP_Sygn._M.top.25-1546-1.jpg
11780469 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3670_Nekla_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Opis
Dwór późnoklasycystyczny, stylem zbliżony do włoskiej neorenesansowej willi. Budynek wzniesiony jest na planie prostokąta, na wysokich piwnicach, parterowy z mezzaninem. Fasada akcentowana dwukondygnacyjnym ryzalitem na osi, zwieńczonym trójkątnym frontonem, poprzedzonym czterofilarowym gankiem, na który prowadzą jednobiegowe schody. Filary dźwigają zarazem reprezentacyjny balkon.W elewacji ogrodowej analogiczny ryzalit na osi, poprzedzony tarasem, otoczonym kutą balustradą. Wyjście na taras typu porte-fenetre, flankowane arkadowymi oknami.
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.Plan parku wykonany przez Larrasa w 1880 r.