Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Danabórz
Dla Portalu PolskieZabytki Renia Szczepanek 2015
Miniatura DanabórzMiniatura DanabórzMiniatura DanabórzMiniatura DanabórzMiniatura Danabórz

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaJakub Andrzejewski

Danabórz

Danaborz, Dünaburg (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wągrowiecki
Gmina:Wągrowiec
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Obiekt:dwór, nr rej.: A-352 z 29.10.1968

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o miejscowości "Domabore" pochodzi z nadania ziem cystersom łekneńskim przez Zbiluta z Panigrodza, z 1154 r. Cystersi najprawdopodobniej utracili wieś po swojej "przeprowadzce" do Wągrowca pod koniec XIV w. Pierwszych jej właścicieli poznajemy w XV w. Pisał się stąd Andrzej (1434 r.), a potem Włodko, kasztelan i starosta nakielski. Jego synowie w 1462 r. byli dziedzicami Głupczyna. Na wzgórzu nad jeziorem w Danaborzu zbudowali coś w rodzaju zamku, kasztelu, czy też donżonu - budynek z gotycką wieżą, który nie zachował się jednak do czasów obecnych. Włodko ożeniony był z księżną Katarzyną Raciboską, zmarł przed 1488 r. W Danaborzu wybudowali oni także pierwszy kościół. Ten budynek również nie przetrwał do dzisiejszych czasów. Po śmierci Włodzimierza, pełnione przez niego funkcje objął syn Jan. Był kasztelanem nakielskim, ale również rogozińskim. Posiadał rozległe dobra, m.in. Dębią Górę, Czesławice, Dobieszewko, Słupową, Tonin oraz Wąwelno w pow. nakielskim. Miał synów Andrzeja i Krzysztofa, którzy pisali się "de Danaborz". Pomimo, że nazwali się Danaborskimi, nazwisko to praktycznie w zapiskach się nie pojawia.
Andrzej Danaborski został starostą po ojcu Janie, zaś dobra po nim odziedziczyła córka Gertruda, zamężna za Janusza Kościeleckiego, syna Jana - wojewody brzeskiego. W 1. poł. XVI w. należało do nich także miasto Nakło z zamkiem. W 1552 r. Getruda przekazała całe dobra mężowi, ponoć z powodu długów jej ojca Andrzeja. Pięć lat później wojewoda wyderkował D. wraz z kilkoma innymi wsiami kapitule gnieźnieńskiej. Ich synami byli: Andrzej, Stanisław, starosta nakielski oraz Jan, starosta bydgoski. Ok. 1590 r. sprzedali oni Danabórz Wojciechowi Wyrzyskiemu, ożenionemu z Urszulą z Grelewa (Grylewa). 2 lata po śmierci Wojciecha, w 1613 r. Urszula wyszła za Łukasza Bieczyńskiego. Po związku z Wojciechem pozostało pięciu braci, którzy w 1614 r. podzielili się majątkiem w taki sposób, że Danaborz otrzymał Jan Wyrzyski. Próbował sprzedać wieś Wojciechowi Palędzkiemu, jednak dobra i tak wróciły w ręce pozostałych braci Wyrzyskich. W 1638 r. wdowa po jednym z nich, Macieju - Anna z Marcinkowa (k. Gąsawy) Baranowska sprzedała D. synowi, Michałowi Wyrzyskiemu. Ten w 1651 r. odsprzedał majątek wraz z folwarkami Brzeźno, Kopaszyn i Zaszkowice oraz pustki Krotoszynek, Mikołajowi Reyowi piszącemu się z Nagłowic. Po kolejnych 20 latach Rey sprzedał wszystko Janowi Fabianowi Hazie-Radliczowi, sędziemu ziemskiemu ze Wschowy, za kwotę 61 tys. złp. Po Hazie odziedziczyli jego synowie: Aleksander, Maksymiljan i Baltazar. Na skutek rozlicznych transakcji, dopiero w latach 1694-1701 dobra skupił od wszystkich krewniaków i bratanków Aleksander Haza, po czym szybko je sprzedał Hiacyntowi Janowi Pigłowskiemu h. Sokolę, pisarzowi grodzkiemu z Nakła. W 1715 r. Pigłowscy oprócz D, dzierżyli Brzeźno, Kopaszyn z folwarkiem Zaszkowice oraz Grelewo (Grylewo, po drugiej stronie jeziora). Hiacynt (w wielu zapiskach nazywany Jackiem) ożeniony był z Jadwigą Tomicką. Miał z nią dzieci: Annę, Bogumiłe, Konstancję, Andrzeja i Władysława. Ten ostatni poszedł do zakonu cystersów w Koronowie gdzie przyjął imię brata Roberta. W czasach wojen szwedzkich, wojny północnej i licznych zaraz, dobra Hazów, a później Pigłowskich były zniszczone i spustoszone. W 1716 r. dziedzic Hiacynt podjął decyzję, aby dobra przekazać synowi Andrzejowi. O drugim synu nie miał dobrej opinii: "...który się na wszystkie scelera nieslacheckie wyuzdawszy zbytnim pijanstwem y nierządem się bawiąc, dłużąc się ustawicznie w klasztorze niemieszkając mnie ojca własnego contra Divina praecepta czeł w stodole reclinatorium założywszy, monita oycowskie postponuiąc strzelał brata starszego postponował zabić y dobra spalic y mnie w niwecz obrocic obiecował... etc. Długi zań ojciec płacił i płaci. On fortunę macierz. wybrał i przedał, poddanych zabijał. Wydziedziczę go z fortuny ojcowskiej.".
We wspomnianym dokumencie Pigłowski przyznał córkom pewne kwoty w gotówce, wspomniał też o zięciu Brezie, którego wykupił ze szwedzkiej niewoli, "dając oberszterowi Marszallowi 527 talarów". Dalej dziedzicem był Andrzej P., zaś po 6 latach gospodarowania w Zaszkowicach do Danaborza powrócił Breza, który był tu posesorem. Tak się jakoś stało, że Brezowie przejęli majątek, a w 1738 r. jako dziedziczka wymieniana jest Katarzyna Kierska, wdowa po Dominiku Brezie. Ci Brezowie pisali się Goraja, po nich majątek przejął syn Andrzeja Pigłowskiego - Tomasz, ożeniony z Franciszką Olszewską. W 1750 r. sprzedał on część Danaborza Stefanowi Trzcińskiemu, synowi Hiacynta i Katarzyny Skoroszewskiej. Pozostałe rodzeństwo, czyli Marianna, Petronella oraz Wojciech Pigłowscy sprzedali swoje części Leonowi Raczyńskiemu, generałowi królewskiemu, kasztelanowi santockiemu. Dalej w zapiskach znajdujemy samych posesorów i dzierżawców. Nie wnieśli oni niczego ciekawego do dziejów wsi. Byli to kolejno: major Wojciech Cybulski, Katarzyna Cebulska jego córka i Brygitta Raczyńska (1776). Około 1784 r. dobra przeszły w ręce Grabowskich h. Zbiświcz, zaś posesorami byli m.in. Żabińscy. Po III rozbiorze Polski majątek znalazł się w rękach niemieckich. Od połowy XIX w. jego dziedzicami byli Szulczewscy. W 1879 r. zmarł zaledwie 24-letni Walenty Szulczewski pozostawiając żonę z synem. W 1885 r. wieś stanowiła dominium w pow. wągrowieckim o pow. 1939 mórg. Było tu 9 domów ze 135 m-cami wyznania katolickiego (44 analfabetów). W skład dominium należącego do Szulczewskich wchodził też folwark Białybród. Już w XIX w. we wsi, na płn.-zachód od folwarku odkryto starożytny gród na wzgórzu usypanym nad jeziorem. Cmentarzysko bogate było w urny. Autorzy "Słownika Geograficznego..." nazwali to miejsce "dawną rezydencją książęcą". Na pocz. XX w. majątek Szulczewskich został częściowo rozparcelowany, a po wyzwoleniu Polski w 1920 r. kupił go niejaki Głowinkowski na stałe mieszkający w Łodzi. W 1926 r. dobra znajdowały się w dzierżawie Władysława Derferta. Na ogólny areał 254 ha składało się 232 ha ziem uprawnych, 10 ha łąk i pastwisk oraz 10 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 424 talary. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Danabórz stał się typową wsią chłopską, a dwór przeznaczono na mieszkania. Teren folwarku i parku został "poszatkowany" na wiele mniejszych działek, które stały się własnością indywidualną.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3169_Wongrowitz_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosi się na wschodniej rubieży parku, dalej na wschód i południe rozciąga się część gospodarcza. Budynek wzniesiony jest na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżony do N-S, fasadą skierowany na wschód. Jest parterowy, nakryty dachem dwuspadowym, z przybudówką od północy, pozbawiony cech stylowych.
W Danaborzu, nie licząc kilku domów wybudowanych w pobliżu folwarku, zachował się jego XIX-wieczny układ przestrzenny.
We wiosce znajduje się również figurka św. Józefa.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. drzewostanu ok. 1,3 ha. Od płn.-zachodu park przechodzi w zadrzewienie otaczające miejsce późnośredniowiecznej siedziby dziedziców Danaborza. Park rozczłonkowany jest na kilka różnych działek ewid., dlatego dokładne określenie jego pow. jest niemożliwe (Geoportal, 11.02.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa3 lata i 2 miesiące temu
W opisie "zamku" jest wyraźnie napisane, żeby historii wsi szukać w tym obiekcie. Włodko pisał się z Danaborza i niech tak już zostanie...