Pawłowo Skockie

Stan obecny

Własność KOWR

Historia

Dwór z 1870 r.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1348 r., kiedy to arcybiskup gnieźnieński Jarosław godzi proboszcza Dąbrówki Kościelnej z dziedzicami Dzwonowa i daje mu 2 łany w Pawłowie plus inne daniny. W czasach staropolskich była to wieś szlachecka, należąca m.in. do właścicieli majątku Skoki. Pierwszym znanym jej posiadaczem był w XIV w. komes Dobrogost, wojewoda poznański. Pod koniec XV w. Pawłowo wraz z Miedźwiadami i Szwanowcem (?) dostał w działach Grzegorz Skocki, zaś Stawiany przypadły Andrzejowi Skockiemu. Liczne zapiski z XVI w. nie precyzują, o które Pawłowo w pow. gnieźnieńskim chodzi, dlatego pewne okresy w jego historii pominiemy. Zapewne już w XVI w. był tu pierwszy dwór, a jego właścicielem mógł być Jan Sokolnicki, ożeniony z Anną Zwanowską. Nazwisko dziedziczki pochodziło od pierwotnej formy nazwy wsi Dzwonowo, występującej w źródłach jako Zwonowo. W 1530 r. wieś odziedziczył Jan Zwonowski i w tymże roku zapisywał na dobrach 200 złp. posagu i tyleż wiana przyszłej żonie - Annie, córce Andrzeja Gwiazdowskiego. Gwoli formalności należy dodać, że w zapiskach znajdujemy też Skrzetuszewskich, którzy w 1. poł XVI w. sprzedają swoje części Januszowi Latalskiemu, hrabii z Łabiszyna, kasztelanowi gnieźnieńskiemu i staroście inowrocławskiemu. Występują tam także Pawłowscy i ksiądz Franciszek Wysocki (1545 r.), którzy wszyscy jednak sprzedają dobra w.w. Latalskiemu. W 1547 r. Zwanowska była już wdową, a majątek czyli połowę Pawłowa i Dzwonowa przekazała swemu synowi, Tomaszowi Raczkowskiemu. Druga połowa oraz cała wieś Stawiany należała do Latalskiego, a po jego śmierci (w 1557 r.) do wdowy po nim - Anny Zaxińskiej (pis. oryg.). Mieli oni dwóch synów: Mikołaja i Jerzego, którzy po śmierci ojca również rościli sobie prawa do majątku. Z kolei po Zwanowskim dziedziczyli jego siostrzeńcy: Adam i Andrzej Rogalińscy. Pomiędzy w.w. występują dalsze zależności, np. w 1566 r. Mikołaj Latalski wyderkuje 3 łany puste Andrzejowi Rogalińskiemu, zaś jego brat Jerzy (w 1568 r.) Andrzejowi Objezierskiemu. Wyderkaf jako forma sprzedaży niedokonanej w wielu wypadkach oznaczał ostateczne pozbycie się dóbr przez właściciela, jeżeli nie oddał w terminie pieniędzy. Tak też się stało z częścią Mikołaja L. W 1598 r. jej właścicielem był już Rogaliński, który na dobrach zapisywał 1300 złp. wiana i w tym samym roku tzw. dożywocie dla swojej żony - Katarzyny Iłowieckiej. Mieli oni synów Jana i Jakuba. 3 lata później Jan Rogaliński dał swoje części Janowi Szołdrskiemu, synowi Macieja.
W 1608 r. w zapiskach ponownie pojawia się nazwisko Raczkowskich. Otóż Tomasz ożeniony ze Zwonowską miał syna Łukasza, który w tymże roku procesował się z Rogalińskimi o zagarnięcie 4 łanów kmiecych w Pawłowie. Jakub Rogaliński miał syna, także Jakuba. Ten ożenił się z Elżbietą z Karnkowa, z którą miał synów: Jakuba, Władysława, Andrzeja Franciszka i Jana oraz syna przyrodniego Wojciecha Węgierskiego. Po śmierci Elżbiety ożenił się z Anną (z Konar) Malechowską, której w 1648 r. synowie dali cały majątek w dożywocie. W skład dóbr wchodziły wówczas: Pawłowo, Zwonowo, Niedźwiady s. Nowawieś, s. Olendry (pis. oryg.). Prawdopodobnie z powodu śmierci matki, w 1669 r. Franciszek, Jakub i Jan Rogalińscy sprzedali w.w. dobra Jakubowi Piotrowi Gocłowskiemu, pisarzowi grodzkiemu poznańskiemu, za kwotę 25 tys. złp. Ten ożeniony był z Elżbietą Mycielską; posiadał również Barcin, Krotoszyn, Wolice, Obudno oraz Ostrówce w pow. inowrocławskim. W 1679 r. sprzedał Pawłowo z przyległościami Zygmuntowi Kamińskiemu, synowi Andrzeja, za kwotę 35 tys. złp. Zygmunt ożenił się z wdową po Mikołaju Borkowskim - Zofią z Trąmpczyna, pochodzącą z Iwna w pow. kcyńskim. Na pocz. XVIII w. dobra przeszły w ręce Jerzego Brudzewskiego, ożenionego z Urszulą Marjanną Unrug (w zapiskach występuje ona jako "Unrużanka"). W 1714 r. Jerzy zapisywał jej 20 tys. talarów posagu.
Ósmego października 1782 r. w Piotrkowie odbyła się rozprawa sądowa pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi spadkiem po Pawle i Antonim Prusimskich h. Nałęcz, zmarłych bezpotomnie, właścicielach Pawłowa, Berembiczów (?) i Olędrów. Prusimscy stali się posiadaczami tych dóbr na skutek małżeństwa Anny Prusimskiej z Brudzewskim. W akcie występuje cała plejada nazwisk okolicznej szlachty, które ze wzgl. na objętość tekstu pominiemy. Ostatecznie dobra przypadły Antoniemu Ostrorogowi-Prusimskiemu, staroście nieszczewskiemu (1744-1806). Po staroście odziedziczyła córka Michalina, zamężna 1-o v. Dąmbska h. Godziemba, 2-o v. Miączyńska h. Suchekomnaty. Z drugiego męża (Mieczysława) miała synów: Aleksandra, Włodzimierza, Mieczysława i Witolda. Z tychże dobra odziedziczył najstarszy Aleksander (1810-1869), ożeniony z Bronisławą Kalkstein h. Kos (zm. w 1858 r.). Mieli córki Stanisławę i Wandę oraz synów Stanisława i Władysława. Matka zmarła mając zaledwie 33 lata, zaś Aleksander przeżył ją tylko o 11 lat, osierociwszy Wandę i Władysława (Stasia i Stasiu zmarli w 1860 r.). Wówczas majątkiem administrował brat Włodzimierz Miączyński wraz z wujem, Kazimierzem Kalksteinem, opiekując się jednocześnie małoletnim prawowitym dziedzicem - Władysławem. Aż trudno uwierzyć, że po śmierci prawie całej rodziny mieli oni siły i chęci, aby w 1870 r. wybudować obecny dwór. Z czwórki dzieci tylko Władysław miał potomstwo. W 1883 r. zaślubił Helenę Marię Potocką z Potoka h. Pilawa, z którą miał córki: Elżbietę i Marię oraz syna Alfreda (1885-1913). W 1885 r. wieś stanowiła dominium, a zarazem okręg dominalny z Dzwonowem, Miączynkiem, Niedźwiadami i Narożnikiem. Łącznie znajdowało się tam 35 domów z 479 m-cami, w tym 458 katolików i 21 protestantów. Samo Pawłowo liczyło 25 domów i 328 m-ców, zaś dobra miały 1599 ha obszaru (wraz z M. i N.). Majątek znajdował się w wysokiej kulturze rolnej, co potwierdziło nadanie mu miana "dóbr rycerskich". Wśród nowoczesnych zabudowań gospodarczych znajdowały się: olejarnia, cegielnia, gorzelnia oraz młyn parowy. Gospodarstwo oprócz typowych upraw specjalizowało się w hodowli i tuczu bydła holenderskiego. Czysty dochód gruntowy w 1885 r. wynosił 9883 marki.
W latach 80. XIX w. Miączyński sprzedał majątek Komisji Kolonizacyjnej, ta zaś niemieckiej rodzinie Matzdorf. Ok. 1905 r. dobra odkupił dalszy kuzyn, syn Izabeli Kalkstein - Zygmunt Antoni Franciszek Chłapowski h. Dryja (1876-1940), dzierżący pobliskie Stawiany. W 1926 r. dobra w Pawłowie liczyły 804,6 ha, w tym 520,6 ha ziemi uprawnej, 49,1 ha łąk i pastwisk, 228,4 ha lasów, 5,7 ha nieużytków oraz 0,8 ha wód i dostarczały 2058 talarów czystego dochodu gruntowego. W 1903 r. Zygmunt zaślubił Celinę hr. Ponińską z Wrześni h. Łodzia (1881-1957), z którą miał syna Andrzeja. Niestety ten zmarł zaraz po urodzeniu w 1905 r. Więcej dzieci hrabiostwo nie mieli. Ich majątek był rozległy i oprócz Stawian i Pawłowa obejmował Młynki, Ignacewo i Jabłkowo. Folwark w Pawłowie posiadał własną gorzelnię, cegielnię oraz suszarnię płatków ziemniaczanych. Dziedzic zmarł krótko po wkroczeniu Niemców, w lutym 1940 r. W czasie wojny wieś nosiła kolejno nazwy: Fohlendorf (do 1943 r.) i Fohlenhof. Po wojnie część dawnych dóbr rozparcelowano, a na pozostałości utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Po wojnie w pałacu miesciły się mieszkania a po likwidacji użytkownika jakim był PGR, obiekt ostatecznie popadł w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Serwis Genealogiczny GENI / My Heritage;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych woj. Poznańskiego, 1926.
Wszystkie Prawa Zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie odwróconej litery "L", częściowo podpiwniczony, nakryty dachami dwuspadowymi krytymi papą. Nieregularna bryła dworu składa się z piętrowej części od płn.-wschodu i dostawionej do niej prostopadle części parterowej od zachodu. Fasadę stanowi elewacja od strony płn.-wschodniej, z jednoosiowym ryzalitem pośrodku, przechodzącym w trójkątną wystawkę spinającą obydwie elewacje, a następnie w znaczny ryzalit od strony południowej. Tu też znajdowało się wyjście z dworu na ogród. Po prawej stronie fasady, na dachu parterowej części znajdował się (?) duży taras z betonową balustradą. Parterowa część posiada pośrodku wysoką, 3-kondygnacyjną, nieznacznie zryzalitowaną wystawkę, również zwieńczoną trójkątnie.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. znajdujący się na działce ewidencyjnej nr 302005_5.0023.44/30 o pow. 11,1746 ha, w tym dwór o pow. 423 m.kw., czyli samego parku 10,75 ha. Z dworu w kierunku wschodnim otwierała się oś widokowa na trzy stawy otoczone rozległymi polanami oraz ozdobnymi boskietami różnogatunkowych drzew. Park jest dziki i zaniedbany, pomimo tego czytelna jest jego ogólna kompozycja przestrzenna, szczególnie dobrze widoczna na mapie topograficznej Geoportalu.
Numer rejestru zabytków: 2105/A/86

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011