Jabłkowo

Stan obecny

Własność: Fundacja Pomoc Dzieciom Wiejskim w Bliżycach.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1399, gdy była własnością arcybiskupów gnieźnieńskich (za Planem Odnowy Wsi...). Jednak pierwszą informacją o Jabłkowie w regestach ziemskich znajdujemy w 1423 r. Mówi ona o 20 grzywnach posagu, jakie Dersław z Jabłkowa ma zapłacić Przechnie - żonie Macieja ze Stawian. Tenże Dersław był później fundatorem pierwszego kościoła w Jabłkowie, wystawionego w 1441 r. Miał córkę Sadkę, zamężną za Andrzeja z Cerekwicy (k. Żnina), właściciela Słębowa. Z czasem wykształciło się nazwisko Jabłkowskich, dla których wieś stała się gniazdem rodowym. Pierwszym Jabłkowskim w zapiskach jest Piotr, który w 1492 r. daje 70 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Annie. Na pocz. XVI w. znani byli synowie Jana, bracia niedzielni: Jakub, Stanisław i Wojciech, procesujący się z byle kim o swe dobra, leżace również w Jawnicach, Myszkach, Międzychodzie, Repczynie i Pomorzankach. Wymienianie całego rodu, który nie wniósł niczego ciekawego do losów regionu mija się z celem, tak więc przejdziemy do momentu, w którym zakończyła się linia jego męskich potomków. Ostatnim Jabłkowskim był Wojciech, zabity przez Spytka Jordana i jego wspólników. W 1612 r. w miejscowym kościele odbyło się "obwoł. głowy" (obmywanie?) zmarłego. Później właścicielami wsi byli Lubstowscy i Bieganowscy. W 1665 r. Melchior Bieganowski chciał zamienić Jabłkowo za Łąg i części Baranowa k. Kruszwicy, należące do Michała Zagórskiego, jednak ostatecznie wieś Zagórskiemu sprzedał, za kwotę 23 tys. złp. W niespokojnych czasach wojen ze Szwedami wieś przeszła w ręce Szadokierskich. Po Wojciechu Sz. dobra spadły na wdowę, Katarzynę Cielęcką i jej synów: Jana, Władysława i Hieronima. Tenże Hieronim został księdzem, plebanem krampskim, a z czasem przekazał dobra swoim bratankom: Aleksandrowi, Józefowi, Janowi i Maciejowi, zrodzonym z Konstancji Ruszkowskiej (ojciec - Wladysław). Ta Ruszkowska w 1713 r. chciała zabrać wszystko dla siebie, jednak ostatecznie dobra stały się wlasnością spadkobiercy Teresy Bieganowskiej - Michała Zagórskiego (zapewne jakiegoś potomka Zagórskiego wymienionego wcześniej). Ten w 1748 r. sprzedał Jabłkowo i pustki Małkowo Ludwikowi Dorpowskiemu, za kwotę 30 tys. złp. Synem Ludwika był Antoni Dorpowski, pułkownik w Koronie, ożeniony z Marianną Chróścicką (córką Adama i Barbary Kosickiej). Do pomocy w zarządzaniu Jabłkowem, Jabłkówkiem, Kuszewem, Dziadkowem i Pomorzankami mianował w 1767 r. plenipotenta - Władysława Rumiejewskiego. Zmarł w 1777 r. i pochowany został u reformatów w Poznaniu. Ok. 1800 r. córka Dorpowskich - Małgorzata - wyszła za Maksymiliana Grabskiego h. Wczele. Była jego drugą żoną. Tym sposobem Grabski przejął majętność w wianie. Z tego związku pochodziła Marianna, zamężna za Ignacego Wincentego Dzierżanowskiego. W 1823 r. dziedzicem J. był już Jan Brzeski h. Oksza, ożeniony z Katarzyną Nieżychowską h. Pomian. Jabłkowo odziedziczył po nich syn Leonard (1810-1904). Pierwszy raz ożenił się w 1842 r. w Poznaniu z Rozalią Radońską, z którą miał już roczne dziecko. Zaledwie rok później Rozalia zmarła, zapewne przy porodzie bliźniaczek: Pelagii i Rozalii. Po kolejnych 4 latach, 37-letni Leonard ożenił się ponownie. W 1847 r. w Lechlinie-Pruścach zawarł związek małż. z Michaliną Moszczeńską h. Nałęcz (1820-1893). Ich córką była Bolesława Brzeska (1863-1929), zamężna (ślub w 1874 r.) za Kazimierza hrabiego Ponińskiego h. Łodzia (1846-1934), pochodzacego z parafii Czermin. W 1885 r. na Jabłkowo składała się wieś oraz dominium. Całkowicie nieprawdziwa jest rozpowszechiana przez niektóre źródła wersja, jakoby Jabłkowo miało należeć do dominum w Pomarzankach - własności Kajetana Buchowskiego.
W 1885 r. we wsi znajdowało się 13 domów z 99 m-cami, w tym 29 ewangelików. Dominium posiadało 2584 morgi gruntów, a także 16 domów ze 179 m-cami, w tym 16 ewangelików. Brzescy byli również posiadaczami Stawian i Raczkowa, czyli łącznie należało do nich 9078 mórg gruntów. Po cięzkiej chorobie w 1893 r. zmarła stara dziedziczka, Michalina, którą pochowano w Jabłkowie. Mąż przeżył ją o lat 11. We wspomnieniu pośmiertnym z 1904 r. dowiadujemy się o jego życiu. W kampanii 1830 r. był oficerem, odznaczony krzyżem virtuti militari, studiował w Berlinie po czym odbył długą podróż. Był też wieloletnim członkiem Izby Panów. Bolesława i Kazimierz Ponińscy mieli córki: Izabelę I Celinę. Sądzimy, że ich trzecią córką byla również Elżbieta, której wprawdzie nie wymienia WGM lecz nie należy się tym faktem mocno sugerować. Minie wiele lat, zanim baza Marka Minakowskiego będzie kompletna i bez błędów. Inną możliwość sugeruje Plan Odnowy Jabłkowa. Ponoć Elżbieta to drugie imię Izabeli (?), która w 1899 r. wyszła za Lecha Zaborowskiego h. Grzymała. Uważamy to jednak za mało prawdopodobne, bo Elżbietę pamiętali nawet starsi mieszkańcy wsi. Dla badaczy historii Jabłkowa, tę tajemniczą kwestię pozostawiamy do wyjaśnienia...
W 1926 r. Elżbieta z Ponińskich Zaborowska była właścicielką 644,9-hektarowego majątku z dochodem katastralnym 1872 talary. Na łączny areał dóbr składało się 438,5 ha ziem uprawnych, 44,8 ha łąk i pastwisk, 146,6 ha lasów, 13,5 ha nieużytków i 1,5 ha wód. Majątek posiadał własną gorzelnię. Dziedziczka zginęła pod Głuchowem, w 1934 r., prowadząc jeden ze swoich sportowych samochodów. Do 1939 r. majątkiem zarządzał Zaborowski, zmarły w Zamościu w 1940 r. W czasie wojny folwarkiem zarządzał Niemiec nazwiskiem Schneider. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały przejęte przez Skarb Państwa Polskiego, a na ich bazie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, podległe zakładowi w Popowie Kościelnym. Po przymusowej likwidacji PGR-u pozostałości dawnego majątku przeszły pod zarząd AWRSP i pozostawały w dzierżawie. Od kilku lat dwór wraz z parkiem należy do Fundacji Pomocy Dzieciom Wiejskim, która wyremontowała obiekt i uporządkowała park wokół niego.
Źródła:
Plan Odnowy Miejscowości Jabłkowo, Uchwała z dn. 31 marca 2009 r. Rady Miejskiej Gminy Skoki;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi w kierunku zbliżonym do N-S, fasadą zwrócony na wschód. Parterowy, nakryty naczółkowym dachem z trójkątnymi wystawkami w obu elewacjach. W płn. części znaczny ryzalit wysunięty w kier. zachodnim. Od południa dostawiona nowsza, kwadratowa część piętrowa, nakryta dachem płaskim krytym papą (lub gontem), a od północy taras. Główne wejście umieszczone pośrodku 9-osiowej fasady części parterowej dworu. Wystawki zdobione lizenami, zaś frontony półokrągłymi okienkami na osi.

Park

Park dworski z XIX w. Zasadniczą część parku stanowi dz. ew. nr 302805_5.0008.38/6 o pow. 6,7719 ha. Od zachodu graniczy ona z wyodrębnioną działką stanowiąca boisko (niegdyś obszar parku) nr ... 38/7 o pow. 1,95 ha. Fragment drzewostanu wraz ze śródparkowym stawem znajduje się na sąsiedniej działce, nominalnie obejmującej dawne podwórze gospodarcze od str. wschodniej. Fragment parku się tu znajdujący łatwo zmierzyć; ma on pow. 0,63 ha. Jak łatwo policzyć, cały park zajmował ok. 9,5 ha. Obecnie jego wnętrza są w znacznej mierze wykarczowane, a północna część przypomina mieszany las. Odejmując pow. boiska, sam park liczy ok. 7,5 ha. (Geoportal, 28.01.2017 r.)

Inne

Kosciół, drewn., 1754 r., p.w. św. Michała Archanioła
Grobowiec Brzeskich na przykościelnym cmentarzu
Oficyna

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011