Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się

Polwica

Schierfeld (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Zaniemyśl
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, poł. XIX, XX w.
Obiekt:dwór, nr rej.: 2280/A z 19.10.1993
Park:nr rej.: 1765/A z 31.05.1997

Stan obecny

Własność J.S.T.
Wcześniej mieszkania, biblioteka; obecny (2023) stan nieznany.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Polwica to wieś leżąca 2,5 km na płn. wschód od Zaniemyśla. W dawnych wiekach nosiła nazwy: Pulwycza i Pulwicza (XVI w.) oraz Pulwica (XVII i XVIII w.). W zapiskach odnotowana także jako Polovicia i "Villa Absalonis filii Bernardi". Po raz pierwszy wieś wzmiankowana jest w 1230 r. Wówczas to komes Bronisz, za zezwoleniem księcia Władysława Odonicza, biskupa Pawła i kapituły poznańskiej, nadał opatowi cystersów w Lehnin (Branderburgia) osadę Gościchowo, w celu utworzenia tam klasztoru o nazwie Paradyż. Nadał klasztorowi wszystkie swe dobra odziedziczone po ojcu, czyli "Zaborowo, Zakrzewo, Sroczewo, Polwica, Kotowo, Albrechtowo, Chrząstowo, Konarskie i Górka", zastrzegając sobie i żonie tzw. "dożywocie". Do założenia klasztoru doszło w latach 1232-34, zaś w skład jego dóbr włączono wsie: Gościchowo, Linie, Kłodawę, Górkę i Polwicę. Wtedy też do Paradyża przybyli pierwsi zakonnicy, przysłani przez opata Hermana. W 1236 r. Władysław Odonicz potwierdził nadanie wsi: "Zaborowo, Zakrzewo, Sroczewo, Chrząstowo, Albrechtowo, Kotowo, Polwica, Konarskie, Górka z przewozem przez Wartę" oraz zwolnił je z podatków i ceł.
W 1331 r. podczas najazdu na wieś Krzyżaków, mieszkańcy skrzyknęli się, okopali na odcinku od Kępy Zaniemyskiej do Głuszyny i spuścili solidny łomot oddziałowi krzyżackiemu.
Zapewne w XIV w. wieś wyszła z rąk zakonników i stała się dobrami szlacheckimi. Pierwszymi znanymi właścicielami Polwicy byli Bnińscy h. Łodzia. W 1470 r. Andrzej z Borku, ks. Piotr kanonik poznański, Andrzej i Jan (dziedzice Śmigla) rezygnowali Bnin i swoje liczne wsie - w tym Polwicę - swemu bratu Mikołajowi. W nieznany nam sposób kolejnymi posiadaczami wsi zostali Tomiccy, a następnie Ambroży Pampowski h. Poronia, wzm. w 1457 r. jako student w Krakowie. W 1484 r. Ambroży, już jako kasztelan rozpirski otrzymał od króla zezwolenie na wykup Środy wraz z okolicznymi wsiami, z rąk Jerzego, Stanisława i Jana Tomickich. Zainteresowanych genealogią Pampowskich odsyłamy do "Słownika Hist.-Geograficznego" PAN. W niniejszym opisie ograniczymy się tylko do stwierdzenia, że w 1. poł. XVI w. posiadaczem Polwicy był Krzysztof Pampowski, który w 1550 r. sprzedał tę wieś Łukaszowi Jezierskiemu. Kilka lat później przeszła ona w ręce Stanisława z Górki, a w 1578 r. w drodze wiana na Jana Roszkowskiego, kasztelana przemęckiego, ożenionego z Barbarą Pampowską. Ich synem był również Jan, ożeniony z wdową po Stanisławie Rusockim - Katarzyną Zaremba (piszącą się z Kalinowy). Jan (senior) żył jeszcze w 1598 r. gdy kasował oprawę Pampowskiej na wsiach "Jaszkowo, Pulwycza, Dębno i Bierdziadowo, p. pyzdr." W 1605 r. Jan (junior) sprzedał P., Jeziora Małe i cz. Niezamyśla (tak nazywał się Zaniemyśl) Piotrowi Dębołęckiemu, ożenionemu z Elżbietą Sobocką. Po śmierci męża w 1618 r. dziedziczką P. przez wiele lat była Dębołęcka. W 1640 r. toczyła ona spór z Janem Chudzińskim, dziedzicem Wieszczyszyna. Później sprzedała wieś Krzysztofowi Grzymułtowskiemu, zaś ten w 1649 r. Krzysztofowi Tuczyńskiemu, kasztelanowi poznańskiemu.
Po szwedzkim „potopie” właścicielami wsi zostali Piotr Chociszewski z żoną Agatą Dorotą z Rojewa Kaczkowską. Po śmierci męża, Dorota w 1672 r. „oblatywała” dobra pozostałe po mężu (obie Kempy, Polwica i Lubowice), czyli robiła ich przegląd. Wprawdzie cytowana wzmianka dotyczy wsi Kempa Wielka i Mała, ale przytoczymy ją ze wzgl. na swoją oryginalność: „poddaństwo: zagrodników w Kempie dwóch. Jeden chałupy nie zna, jedno w chlewie mieszka bez krów pańskich także świni bez kozy bez załogi. Rybaków dwóch jeden Józef niema w Chałupie pieca ani okien...".
Córka Piotra i Doroty Chociszewskich, Teresa, wyszła za Hieronima Ponińskiego h. Łodzia, z którym miała czterech synów: Władysława, Adama, Karola i Franciszka. W 1702 r. bracia dokonali podziału majątku, a Pulwicę, oba Jeziora, Jaszkowo, Winną, Niezamyśl, Luboniec i obie Kempy dostał Adam Poniński, spłaciwszy braci kwotą 600 tys. złp. Całe te dobra pozostały w rękach Ponińskich do 2. poł. XVIII w., kiedy to Kalikst P., syn Macieja i Apolinary Jaraczewskiej wydzierżawił je Kazimierzowi Jaraczewskiego h. Zaremba. Z kolei posesorami wsi Polwica byli wówczas Bojanowscy. Kazimierz Jaraczewski z żoną byli także posesorami wsi Winna.
W 1775 r. Adam, Kalikst, Eleonora i Apolonia Ponińscy dokonali podziału majątku. Polwica wchodziła w skład tzw. majętności jezierskiej wraz z Zaniemyślem, Jeziorami Wielkimi i Małymi, Małą i Wielką Kępą, Winną, Jaszkowem, Majdanami i osadą Chamer. Dobra te dostał Kalikst Poniński, który dnia 23 listopada 1782 r. sprzedał je Tadeuszowi Jaraczewskiemu h. Zaremba (1730-1795), za kwotę 700 tys. złp. Jaraczewski z żoną Marianną Anną hr. Wielopolską h. Starykoń miał syna Józefa (1780-1816), ożenionego z Eleonorą Bierzyńską h. Ślepowron (Korwin) (1780-1849). Prawdopodobnie nie mieli dzieci. Folwarkiem w Pulwicy tradycyjnie zajmowała się załoga w postaci dzierżawcy, posesora, ekonoma, rządców i innych, a część z tych nazwisk odnotowano w zapiskach, niestety nie zawsze podając, kto jest kim. Tak więc pozostaje nam wymienić te osoby (chronologicznie): Katarzyna Krynicka (1797), Bonawentura Berwiński z żoną Marianną Bukowiecką (1819), Nepomucen Radoński, posesor (1835) oraz Telesfor Kierski z żoną Stanisławą Koszutską, posesorzy (1845). Warto tu dodać, że dnia 28 lutego 1819 r. Berwińskim, którzy byli komisarzami dóbr Jeziory, urodził się syn Ryszard Wincenty, ochrzczony dnia 3 kwietnia. Do chrztu nieśli chłopca Wincenty i Teofila Bukowieccy z Jaraczewa. Był on później znanym poetą, etnografem, publicystą i działaczem politycznym.
Przez cały ten okres, dziedzicami dóbr zaniemyskich byli Skórzewscy z Jezior i Zaniemyśla. Dnia 14 listopada 1865 r. Zofia Emilia Skórzewska (1839-1909) wyszła w Zaniemyślu za Zygmunta Niegolewskiego h. Grzymała (1826-1901). Była oficjalną właścicielką Polwicy w 1872 r. Dobra wraz z folwarkiem Luboniec miały wówczas 2780 mórg i 2851 talarów czystego dochodu gruntowego. Mieli z Zygmuntem siedmioro dzieci: Emilię, Felicjana, Kazimierza Romana (1870-1924), Annę, Stanisława (1872-1948), Marię oraz Izabelę.
W 1888 r. we wsi znajdowało się 6 domów z 77 m-cami, w tym 1 protestant. Dobra obejmowały 625,49 ha, w tym 522,31 ha ziemi uprawnej, 39,63 ha łąk, 50,03 ha pastwisk, 13,14 ha nieużytków i 0,38 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 8640 marek. Pod koniec XIX w. Kazimierz Niegolewski rozbudował dwór, nadając mu obecną postać. W 1900 r. ożenił się w Koszutach z Konstancją Żabińską h. Łodzia, a w 1910 r. (prawdopodobnie po śmierci Konstancji) z jej siostrą Wiktorią Żabińską (1860-1927). Nie mieli dzieci.
Kolejnym właścicielem Polwicy został Daniel Stefan Kęszycki z Błociszewa (1884-1936). Był on działaczem narodowym, późniejszym powstańcem wielkopolskim, konsulem generalnym RP w Opolu, orędownikiem włączenia Górnego Śląska do RP i in. Z polityki wycofał się po śmierci żony Julii Ponikiewskiej h. Trzaska w 1923 r. Miał z nią ośmioro dzieci: Marię, Antoninę, Helenę, Antoniego Stefana Józefa (1914-1939), Elżbietę, Janinę, Stefana (1918-1940), Józefę oraz Wojciecha (1922-2015).
W 1913 r. dobra w Polwicy obejmowały 515 ha, w tym 440 ha ziemi uprawnej, a czysty dochód z ziemi szacowano na 7687 marek, czyli jak widać Kęszycki znacznie podniósł kulturę rolną majątku, a wraz z nią i zyski. W swoim Błociszewie do gospodarstwa doprowadził prąd i linię telefoniczną; być może to samo zrobił w Polwicy. W gospodarstwie hodowano 60 koni oraz 200 szt. bydła dorosłego i 6 cielaków. Posiadało ono gorzelnię parową, we wsi wydobywano także torf. W 1926 r. pod zarządem Kęszyckiego majątek obejmował 569 ha, w tym 516,48 ha ziemi uprawnej, 25 ha łąk i pastwisk, 14 ha lasów, 13,14 ha nieużytków i 0,38 ha wody. Czysty doch. gruntowy wynosił 2628 talarów. Dziedzic Daniel Kęszycki zmarł w Poznaniu, dnia 29 października 1936 r.
W 1930 r. wieś liczyła 339 mieszkańców. M. innymi był tu kowal S. Nowak i kołodziej Mikołajczak. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Schierfeld, zaś folwark Luboniec - Lobenshöfen. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6611 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_Sulencin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi N/NE - S/SW, fasadą skierowany na wschód, parterowy i nakryty wysokim dwuspadowym dachem w części południowej, z dobudowaną od północy częścią piętrową. Pośrodku starszej części wąska wystawka zwieńczona trójkątnie. Obydwie bryły posiadają oddzielne wejścia, poprzedzone schodami ujętymi murkami.

Park

Park z XIX w. o pow. 2 ha, niegdyś nieco większy w części południowej, z której wydzielono kilkanaście małych działek; prawdopodobnie są to ogródki działkowe.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 3 lata i 12 miesięcy temu
Dwór w Polwicy k Zaniemyśla- Wielkopolska. w tym dworze urodził sie w 1819r , żył i pracował znany poeta, etnograf, publicysta i działacz polityczny. z Wielkopolski, Ryszard Berwiński .... dodaje zdjęcia dworku