Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się
Miniatura Baborówko
Zdjęcie Romalek 2009
Miniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura BaborówkoMiniatura Baborówko

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Paulina MaciejewskaTomek MalikMarek Kujawa

Baborówko

Baborowko

Województwo:wielkopolskie
Powiat:szamotulski
Gmina:Szamotuły
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy i folwarczny, nr rej.: 2135/A z 21.09.1987
Park:nr rej.: 64/Wlkp/A z 20.08.2001

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Baborówko to wieś leżąca 28 km na płn.-zachód od centrum Poznania (15 km od granic miasta) i 5 km na płd.-wschód od Szamotuł. Powstała zapewne pod koniec średniowiecza i należała do Bawora, od którego też wzięła swoją nazwę - Baworowo. Na początku XV w. uległa podziałowi na Baworowo Małe, tzw. "Minus", wzmiankowane w 1421 r. jako własność Dobrogosta (z Szamotuł?), syna Krzywosąda oraz Baworowo należące do Mikołaja (wzm. w 1422 r.). W 1. poł. XV w. w obu częściach wsi zwiększyły się wpływy dziedziców z Szamotuł, np. Wincentego ożenionego z Anną, którzy mieli tu zapewne swoje działy. Córka tychże - Małgorzata - wyszła za J. Ks. Wacława z Bożej Łaski księcia opawskiego i raciborskiego. Wyjątkowo wcześnie, bo przed rokiem 1450, miejscowi dziedzice zaczęli posługiwać się nazwiskiem Baworowskich. Z reguły w wielkopolskich wsiach proces ten zachodził w okresie 1450-1480. Tak więc w Baworowie w 1449 r. Jan Baworowski zapisywał na poł. wsi 40 grzywien posagu i t. wiana żonie Jadwidze, a dwa lata później dziedzice B.M. sprzedawali ćwierć tej wsi Stanisławowi Jabłonowskiemu. Dziedzice, czyli czterech synów Michała Baworowskiego, z których Piotr i Jan w 1462 r. sprzedali kolejną część Wojciechowi Kąsinowskiemu. Ten 5 lat później zapisał na swojej części dwa złote węg. czynszu, mansjonarzom z Szamotuł.
Andrzej, Michał, Wojciech i Stanisław Baworowscy w 1485 r. mieli sprawę z Łukaszem Szczepskim, zaś rok później ich brat Maciej pozywał Łukasza Rudzkiego z sąsiednich Rudek. Wszyscy oni byli synami Jana B., zwanego "Jarantem". Pod koniec XV w. silniej zaznaczyła się odrębność obu wsi; dziedzice Baworowa sprzedali jego część synom Jana z Ostroroga i księżny (raciborskiej) Heleny. Tym sposobem Baworowo znalazło się wśród licznych włości należących do klucza dóbr miasta Ostroroga. W Baworówku tymczasem siedzieli wspomniani wyżej bracia, którzy weszli w posiadanie części Rudek i Szczepów. W 1505 r. Andrzej B. zapisywał na części wsi 40 grzywien posagu i t. wiana żonie, Katarzynie Turkowskiej, zaś inną część sprzedał bratu Maciejowi za 55 grzywien. Później obydwaj puścili część dóbr na wyderkaf, niejakiemu Stanisławowi Redeckiemu. W 1510 r. wieś miała 10 łanów oraz 5 łanów sołeckich i tylko 3 m-ców. Być może ta informacja dotyczyła wieśniaków mieszkających poza folwarkiem? Po braciach Baworowskich, ich część wsi odziedziczył Stanisław ożeniony z Anną Pieskowską, a następnie Jan B., który w 1563 r. płacił 12 groszy poboru. Siostrą Jana była Anna, którą wydano za Walentego Redkowskiego. Na drugiej połowie siedzieli Zachariasz Kąsinowski z bratem Wojciechem, a następnie Maciej K., który płacił pobór od 1 łanu. Całe wspomniane tu towarzystwo przez kolejne lata wzajemnie sobie dawało i sprzedawało części dóbr; a w 1577 r. jako płatnicy poboru widnieją Walentyn Redkowski i Melchior Kąsinowski, który w 1580 r. płacił od 1/8 łanu, 2 zagrodników zwanych "colonus" i od 1 pługa. W kolejnych latach sprzedał on część ziemi Redkowskim, u których po ojcu dziedzicem został Jan Redkowski. Ten w 1593 r. zapisywał po 1500 złp. posagu i wiana żonie, Annie Nowowiejskiej.
Na pocz. XVII w. pod Ostrorogiem pojawili się Bojanowscy h. Junosza. Od Sędziwoja, hrabiego z O., Mikołaj B. kupił Baworowo (czasami nazywane "Wielkim"), zaś Baworówko nabył od Redkowskich (Retkowskich) tegoż brat, Andrzej Bojanowski. Po Andrzeju wieś odziedziczyły jego bratanice, córki Wojciecha: Barbara zamężna za Miękickiego i Katarzyna zam. za Reja, które w 1649 r. sprzedały Baworówko Adamowi Bojanowskiemu.
Dopiero w 1655 r. w zapiskach pojawia się po raz pierwszy nazwa Baborówko, kiedy to pisarz grodzki Ostrowski dawał zobowiązanie Piotrowi Rozbickiemu, iż dopełni kontraktu zawartego w Baborówku. W "starej" postaci nazwa występuje sporadycznie do końca XVIII w. Wieś jeszcze przez prawie dziesięć lat wieś należała do Bojanowskich, a w 1663 r. Anna, córka Mikołaja, sprzedała ją za 15 tys. złp. Krzysztofowi Kierskiemu h. Jastrzębiec. Po Krzysztofie odziedziczyli jego synowie: Adam, Stanisław i Józef, z których B. dostał najstarszy z nich - Adam. W 1696 r. sprzedał on B. za 29 tys. złp. Mikołajowi z Wybranowa Swiniarskiemu, zaś ten rok później - Samuelowi Kasprowi Zaydlicowi, synowi Kaspra za kwotę o 2 tys. złp. niższą. Pomiędzy spadkobiercami Kierskich, a późniejszymi właścicielami musiały istnieć jakieś waśnie, ponadto czasy były niespokojne, tak więc zapiski z pocz. XVIII w. mówią o całkowitym zniszczeniu wsi przez wojska dziedzica. Pod opiekę Adama Kierskiego musiała się udać jego ciotka - Teresa - która z wdzięczności zapisywała mu w 1707 r. 3 tys. złp. ze swoich wsi w pow. nakielskim. Niedługo później we wsi wybuchła zaraza, a dziedzice musieli schronić się w lesie koło Przyborówka, gdzie ukrywali także swoją córkę - Urszulę Katarzynę. Pierwsza żona Samuela - Helena Sczaniecka, zmarła w czasie zarazy. Drugą była Ewa Helena von Schlichting. Zaydlice z czasem odbudowali wieś, a po Samuelu dobra przejął syn (z pierwszej matki) Bogusław. W Baborówku rodziło się kilkoro dzieci jego i n.n. Małgorzaty. Warto dodać, że dziedzice byli wyznania luterańskiego, czyli jak to się mówiło dawniej - byli akatolikami. W poł. XVIII w. kilkoro z tych dzieci zmarło, mając zaledwie 1,5, 7 albo 8 lat. W latach 60. dobra odziedziczyli synowie: Jan Bogusław i Aleksander Fryderyk, którzy w 1768 r. sprzedali B. Janowi Karolowi Brudzewskiemu, kapitanowi wojsk saskich. Tenże Jan był synem Jerzego i Marii Urszuli Unrug, a oprócz B. posiadał Gorzeń i Słopanowo. W 1788 r. sprzedał Baworówko swemu synowi Piotrowi Aleksandrowi; jest to zarazem ostatnia zapiska, w której nazwa wsi pojawia się jeszcze w starej formie. Będąc formalnym właścicielem wsi, Piotr Brudzewski jeszcze w tym samym roku sprzedał majątek Antoniemu Mańkowskiemu h. Zaremba (1750-1797), synowi Jana i Marii Brochowskiej. Warto zauważyć, że młody dziedzic zarobił na tej transakcji 20 tys. złp, co było na tamte czasy niemałą kwotą.
Urządziwszy się w Baborówku, Mańkowski wziął się za budowę nowego dworu. Budynek stanął w przeciągu roku i już w maju 1789 r. ochrzczono w nim córkę Antoniego i Nepomuceny z Obarzankowskich - Feliksę (Felicjannę) Helenę. Ta "po dojściu do lat" wyszła za Adama Drwęskiego h. Gozdawa. Na dworze w Baborówku rodziły się także dzieci posesorów - Jankowskich. Owdowiała matka wyszła ponownie za mąż, za Kościelskiego, dzięki czemu Felicjanna "zyskała" brata przyrodniego - Stanisława Kościelskiego h. Ogończyk. Felicjanna i Adam Drwęscy mieli synów: Antoniego (zmarłego 1811, w wieku 2 lat), Hieronima i córkę Emilię, zamężną za Taczanowskiego. Felicjanna zmarła w B. dnia 4 czerwca 1824 r. i pochowana została u reformatów w Szamotułach. Kilka lat później Hieronim (ok. 1810 - 1856) ożenił się z Heleną Wilkoszewską, z którą mieli syna Adama Floriana Juliana i córkę Kazimierę Albinę Hieronimę. Był oficjalnym dziedzicem Baborówka w 1. poł. XIX w., a później prawdopodobnie sprzedał majątek (a może tylko dał w posesję?) Tytusowi Dobrzyckiemu. Syn Hieronima - Adam - ożenił się z Marianną Joanną Biedermann, zaś Kazimiera wyszła za Maksymiliana Kozłowskiego h. Jastrzębiec. Po śmierci Hieronima dobra przeszły w ręce niemieckie, a pod koniec XIX w. należały do Paula Theodora Ottona von Hantelmann (1670-1944), syna Augusta Friedricha i Eriki Marii von Hantelmann.
W 1885 r. Baborówko dzieliło się na wieś szlachecką i kolonię. We wsi było 11 domów i 155 m-ców, w tym 118 katolików i 37 ewangelików; 78 analfabetów. Dobra liczyły 1161 mórg. Kolonia posiadała 4 domy i 25 m-ców, w tym 19 katolików i 6 ewangelików; 9 analfabetów. Dziedzic ok. 1895 r. wybudował na miejscu dworu nowy pałac. Ożenił się z Louise Sophie Adelhaid (Adelajdą) zu Massenbach, córką Karla VII i Elisabeth Dorothea (Doroty) von Nathusius (zm. w 1943 r.) z majątku Białokosz. Mieli troje dzieci, urodzonych w Rokietnicy Rudolfa i Annę Luizę oraz Georga, urodzonego w Baborówku. Georg był asem niemieckiego lotnictwa w 1. wojnie światowej. Zginął w 1924 r. w swoim majątku w Charcicach, ponoć napadnięty przez złodziei. Rudolf ożenił się z Fridericke von Witzleben (nie mieli potomstwa), zaś Anna Luiza wyszła za Hansa Jurgena Hugo Gottfrieda Bardta. Oboje oni przeżyli 2. wojnę światową.
W 1926 r. majątek pod zarządem Ottona Hantelmanna liczył 425 ha, w tym 312 ha ziemi uprawnej, 47 ha łąk i pastwisk, 19 ha lasów oraz 47 ha nieużytków. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła i reprodukcji uznanych nasion zbóż; posiadało także własną gorzelnię i bocznicę kolejową do załadunku płodów rolnych na pociągi. Jako podstawę do wyliczenia podatku gruntowego, do urzędu wykazywano kwotę 1827 talarów "czystego dochodu". Baborówko dopiero w 1943 r. dostało niemiecką nazwę - Hartschutz. Baborowo w okresie 1939-45 nazywało się Barkendorf. Po wojnie dawniejsze dobra w Baborówku przejął Skarb Państwa Polskiego. Od 1953 r. w dawnym folwarku i pałacu mieścił się Zakład Doświadczalny Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, przekształcony później w Doświadczalny Zakład Rolny. Po przemianach politycznych 1989/90 pałac przeszedł w ręce prywatne.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Instytut Historyczny P.A.N.;
Genealogia Polaków, Mańkowski - strona rodzinna: https://genealogia.okiem.pl/genealogia.php?n=mankowski;
Portal "GENI": https://www.geni.com/people/Felicjanna-Drwęska/6000000016963621350;
Hantelmann: https://www.geni.com/people/Paul-von-Hantelmann/6000000059432888882;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1901;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego... 1926;
Geoportal;
Mapster:
5533 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940_2.jpg
11780450 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elementami secesji, wzniesiony na wschodnim skraju parku, na planie prostokąta o dłuższej osi (w przybliżeniu) N-S, fasadą skierowany na wschód. Budynek piętrowy, podpiwniczony, nakryty dachem czterospadowym. W obu dłuższych elewacjach nieznaczne ryzality, zwieńczone trójkątnymi frontonami. Wejście poprzedzone jest przeszklonym gankiem. W południowej części pałacu znajduje się kwadratowa wieża z zegarem.

Park

Park krajobrazowy z k. XIX w. o pow. 6,15 ha. Zachował się tu cenny starodrzew, a na szczególną uwagę zasługują pomniki przyrody: dąb szypułkowy o obw. w pierśnicy 390 cm, sosna wejmutka o obw. 230 cm oraz buk purpurowy o obw. 360 cm.

Inne

Oficyna, przeł. XIX / XX w.
Zabudowania folwarczne, lata 1883–1892; obora, chlewnia, kuźnia, spichlerz i gorzelnia.
Grodzisko pierścieniowate, XI w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ładny palac w Baborówku k. Szamotuł ... dodaje zdjecia
Marek Kujawa4 lata temu
Powiat szamotulski zaczęty z rozmachem! Teraz już pójdzie szybciej, najważniejsze że materiały zgromadzone... :)
Karol Barsolis Turysta Kulturowy rok i 4 miesiące temu
Zespól palacowo -parkowy z folwarkiem w Baborówku ( k Szamotul - Wielkopolska ) i ze stadnina koni...Palac w dobrym stanie , znajduja sie tutaj biura ..