Komorowo

Stan obecny

Własność prywatna - obiekt hotelowo – rekreacyjny.
Ul. Dworkowa 1
84-530 Kaźmierz

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Komorowo to wieś leżąca na północnym brzegu Jeziora Bytyńskiego, w odległości 13 km na płd. od centrum Szamotuł. Wieś nie jest opisana w Słowniku Historycznym... PAN, dlatego pierwsza wzmianka jaką udało nam się znaleźc w "Regestach" Dworzaczka pochodzi z 1425 r., kiedy to Zachariasz z Komorowa miał termin z Drogomirem z Pożarowa. W 1434 r. Zachariasz sprzedał wieś, za kwotę 1000 grzywien, Dobrogostowi Świdwie z Szamotuł. Od tego czasu pozostawała ona w kluczu dóbr, należącym do dziedziców Szamotuł, właścicieli Kaźmierza, Nowejwsi, Boguszyc, Witkowic i in. Obok Komorowa już w poł. XV w. znajdowała się umocniona siedziba (dwór, zamek?) Szarnyewo, zwana "fortalicją". Sama wieś, jako mało znaczna, z rzadka tylko pojawia się w zapiskach, gdzie występują głównie wsi o tej nazwie w powiatach: gnieźnieńskim, śremskim i kościańskim. Będąc pod panowaniem Świdwów, akurat w tymże Komorowie nie wykształciło się nazwisko Komorowskich, tak powszechne w przypadkach pozostałych wsi.
Losy samych właścicieli można prześledzić, np w opisie Gałowa (w naszym katalogu), również wchodzącego w skład klucza dóbr Szamotuły. W 1580 r. kolejny Jan Świdwa (syn Jana, kasztelana biechowskiego), zapisywał m.in. na Komorowie po 6 tys. złp. posagu i wiana żonie, Katarzynie z Ostroroga. W tym okresie wieś prawdopodobnie wyłączono już z klucza szamotulskiego, ponieważ w zapiskach występuje ona łącznie z Pierskiem. I tak, ok. 1580 r. Jan Świdwa (Szamotulski) sprzedał z zastrzeżeniem prawa odkupu, K., Piersko i wolny wyrąb sosen w Boguszycach, Wojciechowi Prusimskiemu. Po śmierci Jana Sz., większość dóbr sprzedano panom Miękickim z Kurozwęk, jednak zamek w Szamotułach oraz kilka wsi, wdowa - Katarzyna - postanowiła pozostawić sobie. Miała ona ze Świdwą dwie córki: Urszulę i Zofię. W 1590 r. Zofia podjęła decyzję o sprzedaży Komorowa wraz z Pierskiem. Za 10 tys. złp. sprzedała te dobra Małgorzacie Kozłowskiej - wdowie po Janie Strzeleckim. Dwa lata później swoją część odsprzedała Strzeleckiej także Urszula Szamotulska.
Zapewne synem Kozłowskiej i Jana był Mikołaj Strzelecki, ożeniony z Zofią Rąbińską. Zmarł on ok. 1604 r. a kilka lat później (1608) Zofia wyszła za Wojciecha Skrzypskiego. Przez kolejne 30 lat potomkowie Skrzypskich i Strzeleckich oraz Golińscy i inni toczyli ze sobą liczne spory, zakończone ostateczną sprzedażą wsi przez wnuczkę Zofii Rąbińskiej - Barbarę Strzelecką, w ręce Piotra z Miłosławia Górskiego, syna Mikołaja. Miało to miejsce w 1642 r., a już rok później Górski odsprzedał majątek Mikołajowi Strzeleckiemu, synowi Jana, za kwotę 27 tys. złp. Oprócz Pierska z folwarkiem Komorowo były to dwie wsie Długie: Wielkie i Małe, leżące w pow. wschowskim.
Okres wojen szwedzkich nie przyniósł większych zmian i wieś nadal znajdowała się w rękach Strzeleckich, a konkretnie syna Mikołaja - Jana, ożenionego z Barbarą Żychlińską. Około 1686 r. Strzelecki sprzedał dobra Maciejowi Radomickiemu. Jednak niespokojne czasy, przemarsze wojsk i niestabilna sytuacja spowodowały, że w kolejnych latach nikt nie zagrzał w Komorowie na dłużej. Dziedzice zmieniali się tu stosunkowo często, dlatego tylko wymienimy ich nazwiska: Katarzyna 1-o v. Ostrowska, 2-o v. Pawłowska (1691), Adam z Werbna Pawłowski, syn Mikołaja; Wojciech Czekanowski, syn Jana (1698) oraz Aleksander Skrzetuski, syn Wojciecha (1701). Żoną tegoż Skrzetuskiego była Zofia Ossowska z Ossowej Sieni. Mieli oni czterech synów: Piotra, Karola, Antoniego i Andrzeja oraz córkę Konstancję. Na pocz. XVIII w. Skrzetuscy wybudowali w Komorowie nowy dwór. Dobra po rodzicach odziedziczył Andrzej, który jednakowoż był bezpotomny. W 1776 r. przeprowadzono w Komorowie podział majątku. Przytoczymy fragment spisanego wówczas aktu: ..."Po ustaleniu przez sąd, że podział dóbr ruchomych został już dokonany, sąd dzieli dobra Komorowo na różne opisane w akcie parcele, które przydziela jedne ur. Jaroszewskiemu drugie ur. Mierzewskiemu, trzecie pozostają dla ur. Skotnickich. Część dóbr będąca w kontrowersji z właścicielem Gorzewic, podzielono prowizorycznie. Podzielono wreszcie zapasy zboża, inwentarze żywe i martwe. Podziału budynków dokonał J. Skotnicki, jako mąż najstarszej siostry, i przedstawił je do wyboru. Budynki niektóre, między innymi dwór podzielono na dwie schedy dzieląc je na pół. Pierwszą schedę wybrał pan Jaroszewski drugą Mierzewski, trzecia pozostała dla państwa Skotnickich. W gościńcu każda strona prowadzić będzie wyszynk przez 4 miesiące w roku, zmieniając rok rocznie miesiące szynkowania stron."
W latach 80. XVIII w., podzielone na trzy części dobra Komorowo należały do:
1. Jakuba Kaczkowskiego, który spadek po wuju Andrzeju Skrzetuskim scedował w 1782 r. na brata Teodora;
2. Józefa Jaroszewskiego, syna Stanisława. Na tej części posesorem był Antoni Jarochowski h. Rola, syn Stanisława;
3. Rodzeństwa: Józefy i Andrzeja Mierzewskich, którzy w 1787 r. sprzedali K. Kajetanowi Skrzetuskiemu, zaś ten rok później - Michałowi Moszczeńskiemu h. Nałęcz, podkomorzemu królewskiemu.
W kolejnych latach Moszczeński sukcesywnie skupował części wsi od pozostałych współwłaścicieli, zaś ostatnia transakcja miała miejsce w 1789 r., kiedy to odkupił część należącą do córek Michała Mierzewskiego i Marianny Skrzetuskiej: Antoniny i Józefaty. Moszczeński w międzyczasie został szambelanem królewskim, a w skład jego dóbr wchodził Kaźmierz z folwarkiem Nowawieś, Kopanina, Dolne Pole i Gorszewice. Jego żoną była Eleonora Bnińska h. Łodzia. Dziedzic zmarł 11 grudnia 1792 r. i pochowany został w Kaźmierzu.
Na pocz. XIX w. dobra po ojcu odziedziczył syn Michał. Moszczeński wyremontował dwór w K. albo też wybudował nowy od podstaw. W maju 1813 r. miał tu miejsce chrzest Honoraty - córki posesorów: Jana Ratkowskiego i Marii z Cichowiczów. Pod koniec lat 30. XIX w. Moszczeńscy sprzedali K. w ręce niemieckie.
W 1885 r. Komorowo było własnością księcia sasko-koburskiego i stanowiło domenę w pow. szamotulskim o pow. 1719 mórg. Było tu 9 domów ze 113 m-cami, w tym 86 katolików i 27 ewangelików; 44 analfabetów. Z rąk niemieckich majątek wyszedł po wyzwoleniu Polski i stał się własnością skarbu państwa. W 1926 r. dzierżawcą 427-hektarowych dóbr był Wacław Wykowski, do oszacowania podatku wykazywano 1938,76 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny obszar składało się 262 ha ziemi uprawnej, 82 ha łąk i pastwisk oraz 83 ha wód. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Steinfeld, a jezioro nad którym leży – Bythiner See. Po 2. wojnie światowej dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Na pocz. XXI w. obiekt przeszedł w ręce prywatne, został wyremontowany i zaadoptowany na hotel.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, Instytut Historyczny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
5533 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940_2.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na nierównomiernym planie, w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na południe, piętrowy, nakryty wielospadowymi dachami. Składa się z dwóch zasadniczych brył: wyższej i szerszej – wschodniej oraz węższej - od str. zachodniej.
Układ przestrzenny zespołu zniekształcony, głównie z powodu wyburzenia zabudowań folwarcznych. Zmienił się także przebieg niektórych dróg.

Park

Pozostałości parku z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 4,1 ha. Relikty drzewostanu zachowane są w granicach dawnego parku. Dwa zgrupowania starodrzewu zachowały się w narożniku płn.-wschodnim i płd.-zachodnim

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011