Rawicz

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.
Działka o pow. 7820 m. kw. wraz z dworem była na sprzedaż w 2015 r.

Historia

Pałac /ul. Wały Dąbrowskiego 31/ z 4 ćw. XIX w.
Rawicz to miasto powiatowe w Wielkopolsce. Jest siedzibą powiatu od 1887 r., wcześniej leżało w pow. krobskim. W 1626 r. Adam Olbracht Przyjemski rozpoczął osadzanie protestantów, uciekających przed wojną 30-letnią, początkowo na terenach Sierakowa, gdzie nadawał im różne przywileje, później także w Rawiczu. Dnia 20 kwietnia 1639 r. nadał im prawo niemieckie. Potwierdził to nadanie król Władysław IV, dnia 1 lutego 1637 r. oraz 24 marca 1638 r. Kolejne liczne przywileje dla miasta zatwierdzali też kolejni królowie, dlatego rozwijało się ono bardzo szybko. W 1640 r. powstał w R. cech sukienników. Ulice miasta były brukowane, a otaczały je mury i fosa. Odbywały się dwa targi tygodniowo i cztery jarmarki rocznie. Przyjemscy wybudowali w R. zamek, na którym odtąd mieszkali. Posiadali ponadto liczne dobra w Wielkopolsce: Osiecznę z zamkiem, Mały Folwark, Grodzisko z folw. Wojnowice, Trzebinię, Jeziorko, etc., miasto Rawicz z dworami, folwark sierakowski z wsią, Cegielnię z folwarkiem i in.
Córka Olbrachta i Anny Konstancji Grudzińskiej, Zofia, wyszła za Aleksandra Kostkę ze Sztemberku, dworzanina królewskiego, a następnie za Jana Opalińskiego h. Łodzia, wojewodę brzeskiego. W 1683 r. dala ona cale swe dobra bratankowi - Andrzejowi Przyjemskiemu, chorążemu kaliskiemu. Ten został posłem na sejm i wyjechał do W-wy, więc dobra trzymał Aleksander P., brat Katarzyny, zamężnej 1-o v. Opalińskiej, 2-o v. zamężnej za Władysława Przyjemskiego, kasztelana kaliskiego, star. międzyrzeckiego, etc. W 1696 r. sprzedała ona Rawicz z wsiami przyległymi na wyderkaf - Andrzejowi Mycielskiemu h. Dołęga, chorążemu poznańskiemu, etc.
W 1704 r. do miasta wkroczył król szwedzki Karol XII i bawił tu do lipca roku kolejnego. Z kolei w 1707 r. miasto zajęły wojska rosyjskie, pod dowództwem Schultza, które dokonały w Rawiczu ogromnych zniszczeń, m. innymi spłonął zamek dziedziców. Na zarazę w latach 1710-11 zmarło prawie 2 tys. osób. W skład klucza dóbr w Rawiczu wchodziły: Dębno Polskie (wcześniej Cegielnia), Masłowo, Rawicz, Sierakowo i Szymanowo. Niebawem miasto zostało odbudowane, a jego dziedzicem został Jan Kazimierz Sapieha, starosta bobrujski, feldmarszałek wojsk rosyjskich, etc.
Zmarł on "w dalekich stronach" w 1730 r. Żoną Sapiehy była Ludwika Opalińska, z którą mieli dzieci: Piotra, Pawła i Katarzynę. W 1733 r. do panny tej startował Michał hr. na Bychowie Sapieha, pułkownik artylerii Wielkiego Księcia Litewskiego, oferując panom braciom zacną sumę 150 tys. złp. W kolejnych latach Paweł Sapieha zmarł, a w 1746 r. Piotr i Katarzyna podzielili majątek, przy czym Rawicz (z pałacem) pozostał przy Katarzynie.
W 1768 r. Rawicz po raz kolejny został zniszczony, tym razem przez konfederatów barskich. Odbudował je kolejny właściciel - Józef Mycielski h. Dołęga, po którym odziedziczył Jan Nepomucen Mycielski (1736-1805), ożeniony z Jolantą Dobrzycką. We dworze (pałacu) rodziły się ich córki, m. innymi: Weronika Apolonia (1774) i Tekla Barbara (1777). Dziedzic za swe liczne zasługi otrzymał z rąk Stanisława Augusta Poniatowskiego order świętego Stanisława oraz order Orla Białego. W 1781 r. ożenił się ponownie, z Anną Garczyńską, a w 1788 r. urodził się ich syn Jan z Dukli. Z drugą żoną Mycielski miał łącznie ośmioro dzieci. Warto tu wspomnieć, że "szychą" w pałacu był wówczas Melchior Kluczewski, pisarz komory celnej w Rawiczu. W 1794 r. na krótko wkroczyły do R. wojska polskie, ale uciekły w obliczu nadciągających wojsk pruskich. Jeden z Prusaków został tu na dłużej; w 1801 r. Jan Karol Ludwik von Delius, porucznik regimentu gen. von Grevenitza, zapragnął poślubić Weronikę Apolonię Mycielską, rozwiedzioną z Franciszkiem Garczyńskim. Świadkami przy tym ślubie byli: ojciec (Mycielski) i Bonawentura Gajewski, starosta powidzki. 69-letni Mycielski zmarł w Chociszewicach, dnia 26 stycznia 1805 r., w domu swego nepota - Michała Mycielskiego.
Aż do pocz. XIX w. Rawicz należał do parafii katolickiej w Łaszczynie. Dnia 17 lipca 1832 r. R. otrzymał prawa miejskie, a cztery lata później dziedziców pozbawiono praw majątkowych. W międzyczasie zniszczeniu uległ pałac Mycielskich. W czasie Wiosny Ludów w 1848 r. mieszkańcy w referendum opowiedzieli się za wcieleniem miasta do Rzeszy Niemieckiej.
W XIX w. w miejscu dawnych wałów miejskich pozakładano promenady. Były tu 3 kościoły, tzn.: katolicki, protestancki i synagoga, ponadto loża wolnomularska, pomnik poległych w wojnie francuskiej, zakład karny dla mężczyzn, urząd ziemiański, sąd okręgowy, gazownia i wiele in. W 1885 r. było 12919 m-ców, w tym 3616 katolików, 8226 protestantów 1077 żydów. Do miasta należało 1205 ha, w tym 911 ha ziem uprawnych. Miasto było słynne z powodu posiadania 10 fabryk cygar i tabaki znakomitej jakości, które zatrudniały 550 robotników. Ponadto miało 3 fabryki mebli, fabryki maszyn i wyrobów żelaznych, fabryki: dywanów, grzebieni, mąki z kości, oleju oraz przędzalnię włosia końskiego. Bardzo ciekawa jest historia rawickich kościołów, szczegółowo opisana w „Słowniku Geograficznym...”.
W 1895 r. w części miejskiej Rawicza, przy dawnej (przed 1939) ul. Batorego (niem. Stadtgraben) wzniesiono opisywany dwór, być może dla właścicieli niewielkiego folwarku, który później trzymał Appelbaum. Jest jednak możliwe, że budynek powstał dla kogoś, kto zapragnął mieć elegancką rezydencję w centrum miasta, na przykład dla dyrektora którejś z fabryk. Na chwilę obecną nie znamy nazwiska budowniczego dworu.
W 1930 r. miasto liczyło 9250 m-ców. Jedynym właścicielem ziemskim wymienionym w księgach adresowych jest Hermann Appelbaum z gosp. o pow. 130 ha. Po wojnie dwór wraz z parkiem został wchłonięty przez rozbudowujące się miasto.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Plan Rawicza z 1939 r. https://polska-org.pl/7295489,foto.html
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy i nakryty czterospadowym dachem, fasadą skierowany na południe, z dodatkową przybudówką od str. wschodniej. Wejście główne poprzedzone szerokimi schodami i czterokolumnowym portykiem dźwigającym balkon na wys. 1-go piętra.

Park

Park o pow. 0,8 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011