Płaczkowo

Stan obecny

Zakład Hodowla Roślin w Smolicach.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Płaczkowo to wieś leżąca 11 km na wschód (E /NE) od Miejskiej Górki i 6 km na płn. wschód (NE) od Jutrosina. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1310 r., kiedy to ze wsi P. pisał się niejaki Piotrko. W 1393 r. Płaczkowo było częścią (dziedziną) wsi Bartoszewice Małe, wzmiankowanej już w 1290 r. Nazwy te były używane zamiennie aż do końca XVIII w., przy czym zapisywano je (m. innymi) w postaciach Bartosevici, Placzkowo, Barthoszewo (1397), Placzkovicze (1422), Barthossowicze Minor, etc. Kolejnymi znanymi dziedzicami byli Janusz i Hanka z B. oraz Olbracht, który już w 1393 r. nazywał siebie Płaczkowskim. Oprócz tej rodziny wieś miała wielu współwłaścicieli, m. innymi Bartoszewskich, Mikołaja Jutrowskiego (1474), Kołaczkowskich i Dzierżanowskich pod k. XV w. Przez całe stulecie czynili oni to, co zazwyczaj drobna szlachta, czyli sprzedawali sobie wzajemnie części dóbr, zapisywali posagi i toczyli liczne sprawy sądowe. Na przykład w 1410 r. Derszka z Płaczkowa "miała termin" z Dzierżkiem z Roswarowa, a w 1448 r. wdowa po Januszu wraz z pasierbami Mikołajem i Wojciechem toczyła spór z Piotrem Skoroszewskim.
Na przeł. XV i XVI w. dziedzicami wsi byli Marcin i Mikołaj Bartoszewscy. W 1510 r. płacili oni pobór od 4 łanów osiadłych, 8 łanów opuszczonych (uprawianych przez dziedzica) i folwarku. Mniej więcej w tym czasie Marcin B. sprzedał 1/4 wsi Mikołajowi Bnińskiemu h. Łodzia, synowi Mikołaja. Pisząc o "wsi" nie precyzujemy czy chodzi o Bartoszewice, czy Płaczkowo, albowiem zasadniczo zapiski i tak dotyczą tego samego miejsca. W 1530 r. Marcin B. zapisywał swojej synowej Agnieszce Grabianowskiej (żonie Jana) po 200 złp. posagu i wiana. Jan siedział tu jeszcze na pocz. lat 60. XVI w.
W 1563 r. wieś płaciła pobór od 3 łanów, karczmy, 1 komornika i wiatraka. Trzy lata później od 2 i pół łanu, 5 zagrodników, karczmy, 3 komorników i wiatraka. W tym czasie część wsi przeszła w ręce Jana i Jerzego Rosnowskich. W 1575 r. Jerzy R. sprzedał łan zwany "Wilkowski" Jakubowi Kołudzkiemu, zaś ten rok później rezygnował go swemu kuzynowi Janowi K. Tak jak wspominaliśmy wcześniej, zapiski dotyczą zamiennie B. albo P., zaś w niektórych znajdujemy stwierdzenie "Bartoszewice seu Płaczkowo" (seu po łacinie znaczy "albo"). Około 1618 r. wieś przeszła w ręce dotychczasowego dzierżawcy - Wojciecha Kołudzkiego, dziedzica Grąblewa. Ostatnimi Bartoszewskimi we wsi byli synowie Stefana B.: Andrzej i Marcin. Po Kołudzkim Płaczkowo odziedziczył jego syn Jan, który w 1627 r. sprzedał część dóbr Adamowi Miaskowskiemu h. Bończa, synowi Seweryna. Bracia Jana, czyli Stanisław i Świętosław otrzymali od ojca inne jego dobra. W 1637 r. Adam Miaskowski sprzedał wieś Jakubowi Zakrzewskiemu, za kwotę 24 tys. złp. Zakrzewscy przetrwali we wsi "potop" szwedzki, a w latach 1687-89 Adam i Jakub Z., synowie Mikołaja Z., sprzedali wieś Janowi Wojciechowi Pretwitz (w postaci spolszczonej - Pretwicz). Córka Pretwicza - Marianna Elżbieta w 1698 r. wyszła za Aleksandra Bronikowskiego, syna Zygmunta i Anny Dziembowskiej. Tym sposobem dobra w drodze wiana przeszły na Bronikowskiego. W 1722 r. sprzedał on wieś Płaczkowo Dobrogostowi Luce, synowi Samuela Luki, za kwotę 35 tys. złp. Zmarł ok. 1725 r.
Dobrogost Luka ożenił się z Karoliną Eleonorą Kalkreyter i miał z nią córkę Anną Elisabeth, która wyszła za Cypriana von Schlichting z Bukowca. Ta w 1736 r. sprzedała Płaczkowo i Jaskółki Bogusławowi Dziembowskiemu, synowi Krystiana Konrada i Ewy Elżbiety Bojanowskiej. Bogusław zapewne zmarł, bo w 1743 r. odnotowano, że Zygmunt Dziembowski (jego brat) sprzedał "B. Małe alias Płaczkowo" Franciszkowi Krzyżanowskiemu, za kwotę 70 tys. złp. Zaledwie 5 lat później kolejnymi posiadaczami wsi byli Ambroży i Brygida Koszutscy. Rodziły się tu ich dzieci: Ignacy (1748), Anna (1749), Teresa (1750), Marianna (1754), Tomasz (1761) oraz Franciszek (1763). Dziedzic Ambroży Koszutski zmarł w maju 1767 r. Dobra odziedziczył po ojcu najstarszy syn Ignacy.
W 1776 r. Koszutscy dokonali podziału majątku, ponadto postanowiono sprzedać Płaczkowo krewnemu - Wojciechowi Koszutskiemu. W 1784 r. Koszutscy wspólnie sprzedali P. Kazimierzowi Jaraczewskiemu h. Zaremba, synowi Franciszka i Agnieszki Koszutskiej, za kwotę 94 tys. złp. Kolejny dziedzic ożeniony był z Franciszką Milewską. Zmarł niedługo po zakupie Płaczkowa, w 1787 r. Posesorem wsi należącej do wdowy Jaraczewskiej został pod koniec XVIII w. Michał Kluczewski. Dodajmy, że w tym czasie po raz ostatni razem z P. wymieniona została nazwa Bartoszewice, ponieważ zostały one wydzielone jako odrębna posiadłość, ok. 500 m. w kier. wschodnim od Płaczkowa. Na pocz. XIX w. wybudowano także we wsi nowy dwór, wzmiankowany w 1802 r. z okazji chrztu Antoniego Józefa - dziecka kolejnych dziedziców - Dionizego i Józefy Chrzanowskich. Owa Józefa, z domu Wężyk, była spadkobierczynią Franciszki Jaraczewskiej, zmarłej 14 kwietnia 1801 r. Młodzi Chrzanowscy już ok. 1807 r. sprzedali majątek Karolowi Fryderykowi Leopoldowi von Haase, panu na Schlagfluß, majorowi pruskiemu. Ten zmarł w 1812 r. a dobra odziedziczyła wdowa - Jeanette Fryderyka Helena von Poser. W 1814 r. zaślubiła ona w Płaczkowie Carla Ewalda Moritza von Franckenberga. W 1817 r. urodziła się ich córka Mariana Ulrika, a rok później syn Franciszek Benno Moritz. Posesorami w kolejnych latach byli Fryderyk Wilhelm Leopold Stocki z żoną Cecylią Fryderyką Wilhelminą de Greylich. W latach 20-tych i 30-tych XIX w. majątek Płaczkowo stanowił własność rodziny Bojanowskich. Później dobra przeszły w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem Płaczkowa był niejaki Köppler. Na dobra o wielkości 965 mórg składało się 949 mórg ziemi uprawnej, 15 ha łąk i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy szacowano na 1244 talary.
W 1888 r. wieś nazywana z niem. Platschkowo stanowiła także dominium i okręg dominalny w pow. krobskim. W części wiejskiej znajdowało się 28 domów z 203 m-cami, w tym 14 katolików i 189 protestantów. Na terenie domeny było 57 mieszkańców w 4 domach, a obszar majątku wynosił 246,47 ha. Z kolei w skład okręgu wchodziła karczma Śmieszkowo i miał on łącznie 5 domów z 69 m-cami, w tym 27 katolików i 42 ewangelików. We wsi P. nigdy nie było Potworowskich h. Dębno, zaś informacje o tej rodzinie dotyczą innego Płaczkowa, leżącego kilka kilometrów (w kier. zachodnim) od Gostynia w Wielkopolsce. W opisywanej tu miejscowości na pocz. XX w. właścicielką była (aż do 1939 r.) baronowa Helena von Ziethen (Zieten) ze Smolic. W 1913 r. dobra rycerskie Platschkowo miały 247 ha, w tym 232 ha ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 3735 marek. Zarządcą w dobrach baronowej był Richard Blasius. W 1926 r. pod jego zarządem dobra miały 246.5 ha, na co składało się 235,9 ha ziemi uprawnej, 3,9 ha łąk i pastwisk, 6,3 ha nieużytków i 0,4 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1244 talary.
W 1930 r. wieś liczyła 324 m-ców. Dzierżawcą majątku (242 ha) był Henryk Kirchberg. We wsi ponadto znajdował się wiatrak K. Scholtza, zajazd R. Sommera i piekarz P. Wieght. W 1939 r. płaczkowskie dobra o powierzchni 246 ha należały do Anieli Dąmbskiej. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Lindenort, a Bartoszewice (wcześniejsze Bartoschewitz) - Barten. Po wojnie majątek znacjonalizowano i stał się własnością Skarbu Państwa Polskiego. W 1990 r. w ścianę dworu wmurowano tablicę pamiątkową o treści: "W tym dworku w latach 1826-1932 mieszkał wielkiej dobroci człowiek, Edmund Bojanowski - twórca pierwszych czytelni dla ludu, ochronek wiejskich oraz założyciel Zgromadzenie Sióstr Służebniczek N.M.P."
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6824 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór murowany, wzniesiony na rzucie litery "H", składający się z parterowego korpusu łączącego dwa ustawione równolegle do siebie, piętrowe skrzydła. Fasadę zdobi fronton z jońskimi półkolumnami, poprzedzonym tarasem i schodami.

Park

Park z XIX w. o pow. około 3 ha. Rośnie tu cenny starodrzew reprezentowany głównie przez dęby szypułkowe, jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne, robinie akacjowe i klony. W części południowej parku znajduje się niewielki staw.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011