Garby

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Garby to wieś leżąca 4 km na południe od Swarzędza. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1386 r. Już na pocz. XV w. właściciele wsi zaczęli posługiwać się nazwiskiem Garbowskich. Byli to Przedpełk i Świętopełk z żoną Zofią (Zofką). W 1394 r. taż Zofka toczyła spór z niejaką Tulecką, o 15 grzywien, należnych jej za część wsi. Jej synami byli Michał oraz Wojciech, który w 1435 r. sprzedał część G. Mikołajowi i Janowi Obornickim. Michał i jego żona Małgorzata w 1423 r. toczyli spór z Mikołajem Spławskim, o granice pomiędzy G. a Spławiem. Wieś odprowadzała pobory do prebendy w katedrze poznańskiej, zaś dziesięciny składano plebanowi w Spławiu (nieistniejąca wieś, obecnie teren Poznania, nazwa zachowała się w nazwie ulicy - Spławskiej). W 1442 r. pleban pozywał dziedzica za to, że odmówił oddania mu dziesięciny snopowej z jego części. Z kolei w 1450 r. Komorniccy zapisali na dobrach 1 grzywnę czynszu rocznego (od pożyczonych 12 grzywien), wikariuszom katedry poznańskiej. Wieś musiała być w tym czasie dość rozległa, bo na drugim dziale siedzieli Jan i Andrzej Grodzieńscy. Ci - oprócz 2 części w Garbach - posiadali także wieś Grodna (w której wydobywali rudę żelaza), Wełma i Parkowo.
W 2. poł. XV w. wieś odziedziczyli synowie Marcina: Maciej, Jan, Bodzęta i Wojciech Komorniccy. W 1472 r. zapisali oni 5 grzywien czynszu (na Komornikach, Garbach i Gowarzewie), swojej siostrze Barbarze. Siedem lat później Maciej K. zapisywał na swojej części 100 grzywien wiana żonie Annie. Spośród w.w. czterech braci, Bodzanta obrał drogę duchowną i do swojej śmierci był proboszczem w Bninie. Pomimo, że na pocz. XVI w. był już niemłody, wziął udział wraz z braćmi na najazd na Gowarzewo, gdzie wygnali właścicieli - Chwałkowskich - i zagarnęli ich ziemie. O napaść tę toczył się spór sądowy w roku 1511, a co ciekawe - z kolejnych zapisek wynika, że Komorniccy pozostali jednak przy zagarniętych dobrach. Dorota (wdowa po Marcinie; miała też córką Dorotę), pani wienna Garbów i in., zmarła ok. 1520 r. Dziedzicem został syn Macieja i Anny - Wojciech (II) Komornicki. Ten w 1554 r. zapisywał po 400 zł. posagu i wiana swej przyszłej żonie - Jadwidze Widzierzewskiej. Z rąk Komornickich wieś wyszła w 1572 r., kiedy to Katarzyna K. sprzedała wieś swemu mężowi - Leonardowi Modrzewskiemu. Tak więc płatnikiem poboru w latach 1577 i 80 był Modrzewski, zaś w regestach poborowych zapisano 6 łanów, 3 zagrodników, 1 płóciennika, karczmarza z niewielką rolą i cieślę. Modrzewscy mieli synów Wojciecha i Marcina; po śmierci ojca w 1594 r. to oni odziedziczyli Garby, zaś swej matce zapisali dożywotnią rentę. W 1603 r. Marcin wyniósł się ze wsi, swoją część sprzedawszy bratu. Wojciech ożenił się z Katarzyną Staruchowską, która zmarła ok. 1623 r. Rok później zapisywał posag i wiano kolejnej żonie - Agnieszce Wilkońskiej h. Odrowąż i zaledwie rok później umarł. W 1649 r. kolejny Wojciech M. sprzedał Garby księdzu Janowi Bajkowskiemu, biskupowi luneńskiemu, etc... Po zacnym biskupie odziedziczył jego brat Paweł Stanisław, podstoli mścisławski, który w 1653 r. wydzierżawił dobra Andrzejowi Bajkowskiemu.
Okres 2. wojny szwedzkiej ("potopu") całkowicie zmienił obraz wsi. Gdzieś zaginęli potomkowie Modrzewskich i Bajkowskich, zaś Garby po "okresie bezkrólewia" weszły w skład dóbr swarzędzkich, należących wówczas do Zygmunta Grudzińskiego. W 1657 r. wziął te dobra w dzierżawę Krzysztof Mycielski, a pod k. XVII w. należały do Przystankowskich. W 1694 r. Jadwiga Twardowska, wdowa po Macieju P., wraz z synami sprzedała wieś Wojciechowi Krąkowskiemu, kasztelanowi krzywińskiemu. Ten siedział tu zaledwie rok, po czym odsprzedał G. - Jerzemu na Skokach Unrugowi, wojskiemu wschowskiemu. Unrug był także sędzią kapturowym sądu ziemskiego w Poznaniu, później sędzią deputowanym na Trybunał Koronny. W 1700 r. sprzedawał klucz swarzędzki wraz z Garbami - Wojciechowi Rydzyńskiemu (piszącemu się z Werbna), jednak do tej transakcji nie doszło i jeszcze w tym samym roku dobra kupił Damian Garczyński. Na majątku musiały ciążyć jakieś kwoty, bo jeszcze w 1701 r. Garczyński spłacał dawnych posiadaczy - Przystankowskich.
Po Damianie G. dobra odziedziczyli jego synowie: Ludwik, Stanisław i Stefan Garczyńscy, którzy w 1714 r. sprzedali S. z przyległościami Adamowi (piszącemu się z Iwanowic) Koźmińskiemu, kasztelanowi rogozińskiemu. Okazało się też, że jakaś cząstka wsi ciągle należała do Stanisława P., który w tymże roku sprzedał ją za 3 tys. Koźmińskiemu. Żoną Adama K. była Zofia Mielżyńska, z którą mieli synów: Ignacego oraz Macieja, późniejszego wojewodę kaliskiego. W 1738 r. bracia dokonali podziału majątku, w wyniku którego G. pozostały przy Macieju Koźmińskim. Potomkiem Macieja był Teodor, zaś synem tegoż Augustyn - rotmistrz kawalerii narodowej, etc... W 1791 r. Augustyn zakończył panowanie Koźmińskich na Swarzędzu i sprzedał majętność Janowi Klugowi, za prawie 1,3 miliona ówczesnych złotych. Jak pokazało życie, Klug był tylko pośrednikiem w celu odsprzedania dóbr w ręce niemieckie. W 1793 r. zawarł on kontrakt sprzedaży z Rafałem Abrahamem - plenipotentem Jana Bogusława hrabiego de Schöneich na Hernsdorff. W Garbach wyznaczono posesorów, którzy zajmowali się sprawami majątku. W latach 90. XVIII w. byli to Maksymilian Pruski h. Leliwa z żoną Weroniką Starzeńską, następnie Katarzyna Koszutska h. Leszczyc; na pocz. XIX w. Ludwik i Zofia Białoskórscy, dalej Roch Czachórski i jego żona Barbara Kwilecka. W zapiskach pojawia się także nazwisko jednego z późniejszych właścicieli (we wsi istniały dwa folwarki) - Kazimierza Grossmanna, ożenionego z Marianną Szlagowską oraz Czochronów.
Według "Słownika Geograficznego..." pod koniec XIX w. folwarki w G. liczyły odpowiednio 550 i 528 mórg. Sama wieś miała 263 mieszkańców, którzy mieszkali w 24 domach. Opisywany dwór w 2. poł. XIX w. należał do dr Tomaszkiewicza, a następnie nieznanej z imienia Bojanowskiej. Po Bojanowskiej 530-morgowy majątek należał do Franciszka Andrzejewskiego, a po jego śmierci do wdowy, od której w 1910 r. odkupił go niejaki Furmanek z Głuszyny. Ta rodzina dzierżyła folwark aż do wojny. W 1930 r. jego właścicielką (141 ha) była Justyna Furmanek. Drugi majątek liczący zaledwie 58 ha należał do Michała Nowaka. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Buckelfelde. Po 2. wojnie światowej dwór Furmanków popadał w ruinę. Tereny obydwu folwarków na przestrzeni lat zatraciły swój charakter, aczkolwiek na terenie założenia północnego zachowały się niektóre stare budynki. Dwór ze wzgl. na katastrofalny stan techniczny został rozebrany. Teren po budynku został oczyszczony, wyrównany i założono tu trawnik.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811850 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3668_(1998)_Gondek_1890_APP_Sygn._M.top.25-1066-1.jpg
5926 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 5926 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony był na planie prostokąta w dł. osi zbliżonej do W-E i fasadą skierowany na płd. z lekkim odchyleniem na zachód. Na chwilę obecną brak opisu i zdjęć dworu.

Park

Z dawnego parku obecnie rosną nieliczne pojedyncze drzewa. Dawny układ przestrzenny założenia dworskiego uległ całkowitemu zatarciu. Większość drzew wykarczowano, a na miejscu w którym stał dwór ustawiono plac zabaw i altankę dla rodziców.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011