Przybroda

Stan obecny

Rolniczo - Sadownicze Gospodarstwo Doświadczalne Przybroda.
Ul. Parkowa 4, 62-090 Rokietnica

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Przybroda to wieś leżąca 12 km na płd.-wschód od Szamotuł. Niegdyś występowała także pod nazwą Przebroda albo Przybrody. Od początku swego istnienia stanowiła wspólne dobra z sąsiednim Mrowinem. Pierwszym znanym dziedzicem tamtej wsi był niejaki Stopka z Mrowina. Już w 1. poł. XV w. właściciele zaczęli nazywać siebie Mrowińskimi. W 1446 r. bracia Dobiesław i Stefan Mrowińscy zamienili się działami. Kolejni Mrowińscy mieszkali tu do końca "świeckiej" historii tejże wsi, czyli do 1639 r.
W międzyczasie w zapiskach pojawiało się wielu współwłaścicieli, gdyż jak już wspomnieliśmy, miała ona co najmniej dwa działy. Od poł. XVI w. pojawia się tu nazwisko Ćmachowskich, wtedy też Andrzej Mrowiński dał jakieś części swoim krewnym: Piotrowi Baranowskiemu i Mikołajowi Pawłowskiemu, na wypadek gdyby umarł jego chory syn Prokop. Ten jednak przeżył, a później miał czterech synów: Stanisława, Mikołaja, Macieja oraz Marcina, który wybudował we wsi pierwotny dwór. W 1596 r. dał połowę tego dworu swej przyszłej żonie - Jadwidze Dachowskiej. Żył co najmniej do 1612 r., zaś niedługo później jako współwłaściciel wsi pojawił się Aleksander Twardowski. Ten w 1626 r. sprzedał swą część P. Sewerynowi Buszewskiemu. W latach 1638-39 właściciele wsi sprzedali ją kapitule katedralnej poznańskiej. Początkowo zrobili to Buszewscy, którzy kupili swą część od Twardowskiego, następnie córki Mikołaja Mierzewskiego: Katarzyna i Jadwiga, zaś na końcu Stanisław Mrowiński, syn Marcina.
Po III rozbiorze Polski i sekularyzacji dóbr kościelnych, władze pruskie wcieliły folwark do domeny w Mrowinie, które otrzymało niemiecką nazwę Joachimsfelde. Właścicielami dóbr byli Niemcy, aczkolwiek zdarzali się tu polscy zarządcy albo ekonomowie. W 1885 r. P. stanowiła wieś i folwark w pow. poznańskim i leżała w parafii Cerekwica. Folwark miał 5 domów z 96 m-cami. W części wiejskiej znajdowało się 8 domów z 51 m-cami, w tym 4 protestantów.
Właścicielem lub zarządcą folwarku w P., zwanego wówczas Röhrfeld, był Johann Friedrich Schmolke, ożeniony z Ernstine Juliane Marthą Pflaum. W 1904 r. urodził się ich syn Fritz Walter "Fritz" Schmolke, którego ochrzczono w Cerekwicy. Po wyzwoleniu Polski pod koniec 1919 r., niemieccy właściciele postanowili opuścić majątek i został on przejęty przez skarb państwa. Dobra wziął w dzierżawę Władysław Fenrych. W 1926 r. pod jego zarządem Przybroda z folwarkiem Kokoszynek miała 553,84 ha, w tym 500 ha ziemi uprawnej, 40 ha łąk i pastwisk oraz 13,84 ha nieużytków. Do wyliczenia podatku gruntowego wykazywano 2491 talarów tzw. "czystego dochodu". Gospodarstwo zajmowało się głównie uprawą zbóż oraz ziemniaków, a także hodowlą krów. Zapewne z inicjatywy Fenrycha wybudowany został nowy dwór, który oddalono o ok. 30 metrów w głąb parku od starego budynku.
Władysław był bratem Tadeusza Fenrycha, jednego z dowódców powstania wielkopolskiego oraz Stanisława Fenrycha, który kupił podupadłe Pudliszki po Kennemanie (jednym z twórców HaKaTy, przyp.) i doprowadził majątek do świetności, zarazem rozwijając produkcję słynnych do dzisiaj przetworów. Był najmłodszym z braci i popierał narodową demokrację, tzw. endecję, z Romanem Dmowskim na czele. Natomiast starsi bracia byli zwolennikami Piłsudskiego. W 1919 r. Władysław ożenił się z Zofią Graff. Mieli siedmioro dzieci: Wojciecha (1920-1993), Andrzeja (1922-2008), Marka, bliźnięta Władysław (1927-2002) i Stanisław (1927-2009) oraz córki: Wandę Morkowską (1921-2009) i Marię Czerwińską (1925-2017). W latach 30. Fenrychowie kupili majątek Górki. Po 2. wojnie światowej dawny folwark w Przybrodzie został zabrany i rozparcelowany przez Skarb Państwa Polskiego. Pałac przejął Uniwersytet imienia A. Mickiewicza w Poznaniu, od 1952 r. - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Przybroda jest jednym z dziesięciu Rolniczych Zakładów Doświadczalnych, należących do uniwersytetu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Broszura IPN, Zofia Fenrych "Tadeusz, Stanisław i Władysław Fenrychowie";
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Portal Gedbas.de: https://gedbas.genealogy.net/person/show/995803609
Strona internetowa R-SGD Przybroda
Geoportal;
Mapster:
11811822 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_(1856)_Kazmierz_1892_APP_Sygn._M.top.25-1512.jpg
17012 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_275_Samter_ca1893_DRMC5820275.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony we wschodniej części parku, na rzucie prostokąta w dł. osi zbliżonej do N-S, fasadą skierowany na E (z niewielkim odchyleniem na płd.); piętrowy, na wysokich piwnicach, nakryty mansardowym dachem mieszczącym mieszkalne poddasze. Układ wnętrz przekształcony na skutek remontów i przebudowy.
Starszy dwór był identycznie zorientowany przestrzennie, lecz wznosił się 30 m. dalej na wschód, stanowiąc element zachodniej pierzei podwórza gospodarczego. Na osi wejścia znajdował się okrągły klomb, a do wejścia wchodziło się bezpośrednio z podwórza. Po wybudowaniu nowego budynku poprowadzono do niego nową drogę dojazdową, bezpośrednio od głównej drogi przecinającej wieś, zaś na jego osi założono okrągły podjazd.
Układ przestrzenny zespołu jest całkowicie zniekształcony. Największe zmiany zaszły w obrębie podwórza gospodarczego.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 2,655 ha. Park w znacznej mierze zachowany jest w granicach sprzed 1945 r. Zachowany starodrzew reprezentują głównie krajowe gatunki: lipy drobnolistne, klony oraz dęby szypułkowe. Kompozycja przestrzenna parku jest całkowicie zatarta. W jego płd.-zach. części znajdowało się średniowieczne grodzisko pierścieniowate otoczone fosą - stan tego artefaktu na chwilę obecną jest nam nieznany, jednak sądząc po widoku satelitarnym, prawdopodobnie zostało ono zrównane z ziemią.

Inne

Rządcówka, spichlerz, 2 obory, k. XIX w.
Kolonia domów mieszkalnych, pocz. XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011