Broniszewice

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej

Historia

Pałac z końca XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1393 r., kiedy to jej właścicielem był kanonik kujawski, Mikołaj Broniszewski. Stanowiła gniazdo rodowe Broniszów. W 1403 r. wzmiankowany był Bronisz z Bronieszewic, a w 1437 r. Stanisław z Broniszewic, który w 1446 r. sprzedał połowę wsi Janowi Suchorzewskiemu h. Zaremba. Drugą część wraz z połową młyna na Prośnie i z połową "dziedziny" w Węgierkach sprzedał temuż Suchorzewskiemu Jan z Broniszewic. W 1411 r. we wsi powstała pierwsza parafia. Jako kolejnych właścicieli popularne źródła podają Suchorzewskich, jednak jeszcze przez wiele lat niektóre części znajdowały się w rękach Broniszów. Niektóre źródła podają, że pieczętowali się herbem Pomian co jest błędem, ponieważ wg herbarza Bonieckiego byli oni herbu Wieniawa. W XVII w. części B. dzierżył także Stanisław Kosowski, który w 1634 r. sprzedał je za 28 tys. złp. księdzu prepozytowi, proboszczowi w Choczu Świętosławowi Lipskiemu, sekretarzowi królewskiemu. 2 lata później swoją część sprzedał Lipskiemu za 21 tys. złp. również Piotr Suchorzewski. W 2. poł. stulecia wieś odziedziczył Jan Lipski. którego synowie: Stanisław - kanonik kamieniecki, Wojciech i Wacław, sprzedali ją w 1673 r. za 38 tys. złp Janowi Wielowiejskiemu. Ten ożenił się z Zofią Miaskowską h. Bończa, z którą miał syna Łukasza. Ten był dziedzicem, a także proboszczem i kuratorem kościoła oraz dziekanem kamienieckim. W 1. poł. XVIII w. dziedzicami byli Kazimierz i Maksymilian Wielowiejscy, którzy kontraktem spisanym w Kaliszu w 1749 r. sprzedali B. i Polskie Józefowi z Osin Wężykowi h. Wąż, staroście niżyńskiemu za kwotę 120 tys. złp. Wężyk pełnił jeszcze później funkcje kasztelana konarskiego (w l. 1768-1771), miecznika wieluńskiego (w l. 1758-1768) i konsyliorza woj. wielkopolskich w konfederacji radomskiej w 1767 r. Ożeniony był z Heleną Jordan z Zakliczna h. Trąby (Brzezina). W B. rodziły się ich dzieci, m.in. Teresa zamężna za Franciszka Stadnickiego i Konstancja, która wyszła za Pawła Skórzewskiego h. Drogosław. Józef zmarł przed 1775 r. a dobra odziedziczyli Skórzewscy: Paweł, a następnie Michał, podkomorzy poznański, ożeniony z Ludwiką Hutten-Czapską h. Leliwa. Michał w 1786 r. był oficjalnym właścicielem B. i Polskiego. Ciekawostką jest fakt, że musiał spłacić proboszczowi w B., Ignacemu Glińskiemu prowizje od testamentów i różnych fundacyj, począwszy od 1611 r. Po śmierci Michała w 1789 r., dobra odziedziczyły częściowo dzieci Stadnickich: Antoni, Ignacy, Anna, Tekla i Helena, jednak kolejnym dziedzicem B. został syn Michała - Józef Ignacy Wojciech Skórzewski. Ożeniony był dwukrotnie: z Magdaleną Sierakowską h. Ogończyk i Heleną Lipską h. Grabie. Z tego drugiego związku pochodziły dzieci: Ignacy, Rajmund, Hilary, Marianna, Józef, Wiktor i Antoni. Dziedzicem B. i Polskiego został Józef (1798-1855), który ożenił się z Józefą Niemojewską h. Wieruszowa. Z tego związku pochodziły dzieci: Jan Makary, Ludwika, Michał Leon Makary, Andrzej, Antoni i Leopold Doroteusz Makary Florenty. Majątek odziedziczył Andrzej (1827-1898), który ożenił się z Anną Unrug h. własnego. Mieli 6 dzieci: Helenę, Józefę, Kazimierza, Annę, Gabrielę, Mariannę i Michała. Andrzej Skórzewski sprzedał majątek Władysławowi Przyłuskiemu, który nie był dobrym gospodarzem i w 1862 r. Broniszewice wystawione zostały na przymusową subhastę. 5 listopada 1862 r. wieś nabył za 174316 talarów Edmund Taczanowski h. Jastrzębiec z Woli Książęcej. Był generałem polskim, zasłużonym w powstaniu styczniowym (1863 r.). Ożenił się z Anielą Baranowską h. Łodzia (1842-1914), z którą miał 6 dzieci: Stefana, Stanisławę, Katarzynę, Anielę, Józefa i Wladysława. Około 1870 r. jakimś sposobem majątek przejęła siostra Anieli - Maria, od imienia której nazwano południową dzielnicę B. Marianinem. Inne części to: opisywana część pałacowa - Podwórze; Polskie, obecnie nazwane Polskim Starym; Stara Wieś z kościołem św. Michała Archanioła i plebanią oraz Mazury, których nazwa pochodziła od nazwiska gospodarza - Mazurka. Maria Antonina Baranowska w 1868 r. wyszła za Stanisława Dunina h. Łabędź (1831-1883). Po śmierci męża zwana była hrabiną Duninową. W czasie jej rządów B. dzieliły się na wieś z 30 domami i 296 mieszkańcami wyznania katolickiego oraz dominium o pow. 5149 mórg. W jego skład wchodziły też: Ostrówek i folwark Polskie. Na terenie dominalnym znajdowało się 26 domów z 460 m-cami, w tym 8 ewangelików, reszta katolicy; 158 analfabetów. W 1877 r. hrabina sprzedała B. niemieckim żydom z Pleszewa, Moritzowi i Isaakowi Brandtom. 15 lat później dla Józefa Brandta wzniesiony został obecny pałac, a w jego otoczeniu założono park krajobrazowy. W 1896 r. areał majątku liczył 1336 ha, w tym 1066 ha ziem uprawnych. W 1903 r. majątek od Brandta kupiła pruska Komisja Kolonizacyjna, która w 1907 r. poddała go parcelacji. Wtedy też nastąpił podział wsi na Górkę i Dołek. Na powstałe gospodarstwa sprowadzono osadników niemieckich. W pałacu utworzono szpital, który znajdował się tutaj prawdopodobnie aż do wybuchu 2. wojny światowej. W okresie międzywojennym sołtysem Broniszewic był Jan Błaszczak, wybrany na posła Sejmu II RP. W 1930 r. wieś liczyła 822 m-ców. Po wojnie w pałacu mieścił się Dom Dziecka. W 2006 r. budynek przejęło Zgromadzenie Sióstr św. Dominika, które prowadzi tu Dom Pomocy Społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie. DPS przeznaczony jest głównie dla chłopców, którzy prawdopodobnie będą tu mieszkać do swojej śmierci ze wzgl. na problemy z adaptacją do nowych warunków. Obecnie wieś dzieli się na Broniszewice Nowe (Górka i Polskie Nowe) oraz Stare (pozostałe części).

Źródła:
Wikipedia
Teki Dworzaczka (Regesty)
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich...
Wielka Genealogia Minakowskiego
Strona internetowa wsi Broniszewice, http://www.broniszewice.pl/index.php/o-broniszewicach
Zdjęcie: Strona internetowa Domu Pomocy Społecznej w Broniszewicach.
Wszystkie prawa zastrzeżone (portal P.Z.).

Opis

Pałac eklektyczny z elementami klasycystycznymi. Budynek piętrowy, nakryty dachem czterospadowym. Fasadą zwrócony na wschód. W jej środkowej części półkolumnowy portyk zwieńczony trójkątnym naczółkiem. Od strony południowej znajduje się ryzalit z dodatkowym wejściem, a w płn.-wschodnim narożniku wysoka wieża, nakryta hełmem z iglicą. Elewacje częściowo boniowane, z gzymsami: kordonowym i wieńczącym z konsolkami kanelowanymi pilastrami w wielkim porządku. Układ wnętrz dwuipółtraktowy, z korytarzem i sienią połączoną z tarasem. Na piętrze znajduje się dawny salon i jadalnia. W budynku zachowały się kute balustrady balkonów, terakota na parterze i bogate sztukaterie sufitowe.

Park

Park z 2 poł. XIX w. o pow. 5,6 ha. W jego centralnej części znajduje się boisko. Wraz z pałacem stojącym przy zachodniej granicy tworzy część rezydencjonalną, tzw. "Podwórze". Nie jest to jednak dawne podwórze gospodarcze. To na pocz. XX w. znajdowało się na zachód od pałacu. Nie licząc niektórych dróg dojazdowych, układ przestrzenny pierwotnego założenia został częściowo zniekształcony.
Źródła: Mapster, Geoportal

Inne

Kościół neobarokowy pw. św. Piotra i Pawła, plebania i organistówka z 1914 r. (Górka)
Kościół neogotycki pw. św. Michała Archanioła z 1896 r. (Dołek)
Oberża z 1905 r. (Górka)
Szkoła w Broniszewicach Nowych (Górka) z 1906 r.
Szkoła w Broniszewicach Starych (Dołek) z 1870 r.
Kopiec rycerski "motte" na wysepce w pobliżu pałacu
Gorzelnia Skórzewskich z 1853 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011