Jabłonna

Stan obecny

Własność ANR albo J.S.T.
Obiekt na progu ruiny.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi „Jablona” pochodzi z 1310 r. Leżała ona nie tyle na „ziemi ponieckiej”, którą to rewelację znajdujemy na licznych blogach i stronach internetowych, co na terenach Śląska. Z całą pewnością nie ma tej wsi w wykazie miejscowości ponieckiego dystryktu prowincjonalnego, ustanowionego przez Henryka, księcia wielkopolskiego i głogowskiego. W „dystrykcie” znalazły się za to Rojęczyn, Kaczkowo i Trzebosz; pozostałe wsi leżały na terenach Wielkopolski. Pierwsi polscy właściciele Jabłonny nazwali się Jabłońskimi, zaś pierwszymi których znajdujemy w zapiskach są Wilhelm i Henryk Jabłońscy. Córką Henryka była Anna, której w 1538 r. mąż Maciej Gołaski zapisywał 100 grzywien posagu i t. wiana.
Pod koniec XVI w. wieś przeszła w ręce właściciela Jabłonny – Marcina Jabłońskiego. Po Marcinie odziedziczyli Jerzy, Henryk i Wilhelm, z których dziedzicem R. i J. został Wilhelm Jabłoński. Jabłońscy siedzieli tu zapewne do końca XVI w., gdyż jeszcze w 1595 r. jako dziedzic sąsiedniego Rojęczyna wymieniony był Wilhelm (II) Jabłoński, syn Marcina, ożeniony z Ewą Czacką. Wilhelm ów oprócz braci Jerzego i Henryka miał dwie siostry: Katarzynę zamężną za Macieja Domaradzkiego i Małgorzatę zamężną za Szymona Balińskiego. W 1595 r. Wilhelm Jabłoński kwitował z długu Jakuba Śliwnickiego i jego żonę Annę Chwałkowską. Na pocz. XVII w. dobra pozostawały w rękach Jabłońskich, zaś w 1626 r. właścicielem był Maciej J., syn Jakuba (brat nieżyjącego Mikołaja).
Co do nazwisk niemieckich właścicieli – w opisie nie będziemy przepisywać tłumaczenia notki o Jabłonnie z monumentalnego, 16-tomowego dzieła Aleksandra Dunckera („Die ländlichen Wohnsitze... etc”), którą bardzo chętnie, aczkolwiek bez jakiejkolwiek weryfikacji zamieszczają inne portale internetowe. Pewną informacją jest jedynie fakt, że w 2. poł. XVII w. dziedzicem Jabłonny i Czerniny (Klein Tschirne) był Georg Lassel von Stosch (którego epitafium znajduje się na kościele), a w poł. XVIII w. panem na Gabel był niejaki oberleutnant Gfug. W 1752 r. miał miejsce chrzest (ewangelicki) jego córki z nieprawego łoża (Huren Kind), Christiany Henrietty. W późniejszym okresie wieś ta weszła w skład ogromnych dóbr księciów Sułkowskich na Rydzynie. Być może chochlikowi drukarskiemu zawdzięczamy datę u Dunckera – 1856 (?), zaś w rzeczywistości chodzi o rok 1756. Na skutek działów braterskich z dnia 23 lipca 1762 r. w Rydzynie, wieś Gabel leżącą na Śląsku dostał Aleksander Antoni ks. Sułkowski h. Sulima (1730-1786), syn Aleksandra Józefa i Marii Stein zu Jettingen, ożeniony z Eleonorą Cetner h. Przerowa. Prawdopodobnie nie mieli oni potomstwa. W kolejnych latach wieś miała już tylko niemieckich właścicieli. W XIX w. leżała w powiecie góreckim i regencji wrocławskiej. Ze wspomnianych wyżej względów, nazwiska niemieckich właścicieli wymagają gruntownej weryfikacji w wiarygodnych źródłach. Co najwyżej możemy się zgodzić, że pałac wybudowany został w 1901 r.
W sieci znajdujemy m. innymi taką oto informację: „Od 1896 r. majętność nabył Fritz Strach, od którego w 1900 r. dobra kupił Joachim von Lösch (Loesch) (podporucznik rezerwy 12 Turyńskiego Pułku Huzarów), pozostawał on właścicielem do dnia wyzwolenia w 1945 r.” – Jak Joachim mógł kupić posiadłość w 1901, skoro urodził się dopiero w 1905 roku? Sądzimy, że mógł to być na przykład jego ojciec o takim samym imieniu, jednak takiej informacji żadne portale już nie podają. Samego Fritza (1864-1940) znaleźliśmy natomiast w serwisie „Ancestry”. Ożeniony był z n.n. Angelą, zaś po przegranej przez Niemcy 1. wojnie światowej, wyemigrował do USA, gdzie miał 3 synów: Johna, Freda i George’a oraz córkę Margareth.
Po 1. wojnie światowej na mocy porozumień Traktatu Wersalskiego wieś znalazła się w obrębie Wielkopolski i powiatu leszczyńskiego (Kr. Lissa). W 1926 r. miała 481 m-ców. Był tu piekarz O. Gamer, szewc E. Hauptmann i karczma F. Teimehlera. W 1926 r. właścicielem majątku był Joachim von Loesch, urodzony dnia 13 stycznia 1905 r., zmarły 22 lipca 1987 r., ożeniony z Fredą hr. Finck von Finckenstein (1910-1988), córką Friedricha i Bii (w mian. – Bia) von der Asseburg. Na obszar 738 ha składało się 469 ha ziem uprawnych, 76 ha łąk i pastwisk, 165 ha lasów, 27 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód podawany jako podstawa do wyliczenia podatku gruntowego wynosił 3012 talarów. Majątek specjalizował się w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej i posiadał własną gorzelnię. Już w okresie międzywojennym pałac posiadał centralne ogrzewanie, instalację wodno-kanalizacyjną oraz elektryczną.
Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. W pałacu po wojnie mieściły się biura PGR-u i mieszkania, a także 4-klasowa szkoła podstawowa.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Agencja Nieruchomości Historycznych: http://zabytki-nieruchomosci.com/?skelMod=ModShopCatalog&pcid=688&pid=19938
GENI / My Heritage
Geoportal;
Mapster:
16399 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4265_Lesten_1940_UPKrak.jpg
6791 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945
- plik mapy: 4265_Lesten_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elementami secesji. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi SWzS-NEzN, fasadą skierowany na SEzE (płd.-wschód z odchyleniem wschodnim), piętrowy i podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem. Zastosowano tu pozorny podział fasady na 7-osiowy korpus główny z ryzalitem pośrodku i skrzydło – czyli nieznaczny ryzalit boczny. W ryzalicie środkowym znajduje się kartusz herbowy rodziny von Lösch (Loesch). Obydwa ryzality posiadają podobne wolutowe zwieńczenia z oculusami pośrodku. Nad wejściem daszek na całej szerokości ryzalitu.
W elewacji ogrodowej podział na szerszą część zachodnią i zryzalitowaną w stos do niej częścią dwuosiową - wschodnią. W powstałym uskoku zbudowano szeroki ganek (werandę) z arkadą wspartą na kolumienkach, dźwigający taras na wysokości 1-go piętra. Nad wejściem do ganku znajduje się sześciokątna alkierzowa wieżyczka, zwieńczona baniastym hełmem. Dodatkową wąską wieżyczkę umieszczono w dachu budynku. Powierzchnia użytkowa pałacu wynosi 869 m. kw.

Park

Park z XIX/XX w. o pow. 4,31 ha. Pierwotna kompozycja opierała się na motywach krajobrazowych i regularnym układzie francuskim. W drzewostanie występują m.in.: żywotnik wschodni, wierzba krucha, świerk pospolity i cis pospolity.

Inne

Cmentarz ewangelicki (poza wsią)
Kościół p.w. św. Mikołaja z 1670 r. (filialny parafii w Rydzynie p.w. św. Stanisława), z cmentarzem przykościelnym. Po obu stronach kościoła epitafia nagrobne: Fryderyka Niesemeischela (z Rojęczyna) w zbroi rycerza – właściciela w okresie 1601-1616, z drugiej str. (płd.) Georga Lassela von Stosch (z Jabłonnej i Czerniny, zm. w 1664 r.).

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011