Wyciążkowo

Stan obecny

Własność prywatna.
Agroturystyka Dworek Zaremba, Wyciążkowo 2

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi szlacheckiej W. pochodzą z końca XIV w. Oprócz rodzimych mieszkańców, siedzieli tu wówczas sąsiedzi z Gronówka i Goniębic – Grunowscy i Goniębiccy, którzy nazwisko przyjmowali w zależności od aktualnego miejsca zamieszkania. Tak więc z czasem jedni i drudzy nazywali siebie również Wyciążkowskimi. Nazwa wsi pojawiała się w zapiskach jako Wyciąszkowo, Wycyaszkowo itp... Od 1391 r. znany jest Jakusz (Jakub) Grunowski z W., wraz ze swoim bratem Szymonem. Jakusz G. w tymże roku zabił Adama Oczesna i prowadził spory z jego braćmi. W 1397 r. Grunowski miał stawić świadków przeciw Jakuszowi Konarzewskiemu który trzymał W. w zastawie i brał za to jakieś pieniądze. Po 1401 r. nazywał on siebie zamiennie Goniębickim. W 1408 r. rozgraniczał za pomocą ujazdu Goniębice, Piotrowice, Klonowiec i Żakowo. Żył co najmniej do 1420 r., kiedy to oskarżał Wojciecha z Kuranowa o zajęcie jego „ogrodzonego ogrodu” w Goniębicach. Zapewne jego synem był Jan (znany w okresie 1424-1449), dziedzic W., Goniębic i Zawady, który w 1438 r. zapisywał na tych wsiach 125 grzywien posagu i t. wiana żonie Zofii. W 1434 r. zakupiono czynsz 8 grzywien z G. i W., dla nowo erygowanej parafii w Noskowie. W 1447 r. Jan W. zgodził się na erekcję parafii w Drzeczkowie i wypłacanie 6 grz. czynszu ufundowanego za 70 grz. przez Mikołaja z Drzeczkowa. Od ok. 1465 r. z W. pisał się Marcin Goniębicki (brat Jana), który w 1476 r. zapisywał 7 grz. czynszu altarii w Osiecznej (od sumy głównej 70 grzywien). Folwark w Wyciążkowie istniał już na pocz. XV w., zaś ok. 1450 r. dziesięcinę snopową z folwarku dawano plebanowi w Goniembicach. W 1468 r. pleban zamienił tę dziesięcinę na czynsz wypłacany przez Jana W. (syna Jana). Tenże Jan miał siostry: Dorotę zamężną za Szurkowskiego i Katarzynę zam. za Mikołaja Kuczyńskiego. W 1471 r. siostry sprzedały swoje części w W. i G. Mikołajowi Kuranowskiemu (vel. Wyciążkowskiemu).
Wyciążkowo podzielone było co najmniej na cztery działy, gdyż i siostry były łącznie cztery. Oprócz w.w. Doroty i Katarzyny, swoje części we wsi miały Synocha i Małgorzata. W 1491 r. Jan W. pozywał Marcina z Ponieca, syna Ścibora Ponieckiego o najazd na Wyciążkowo i porwanie kmiecia Jana Smardza, któregoż to najazdu Marcin dokonał wraz 12 szlachcicami i 20 „niższego stanu”. W 1510 r. wieś podzielona była pomiędzy Wyciążkowskich (właścicieli folwarku i dworu), patronów kościoła św. Mikołaja i św. Barbary w G., a Dłuskich: Piotra, Jana, Kaspra, Mikołaja i najmłodszego Marcina. Ciż Dłuscy posiadali w 1510 r. 2 i pół łanu w G. oraz 2 łany osiadłe i 2,5 łanu pustego. Na pocz. XVI w. dziedzicami W. byli Jan, Michał i Andrzej Wyciążkowscy, z których Andrzej zapisywał w 1509 r. 100 kop pieniędzy i t. wiana żonie Annie Goreckiej. Bracia mieli też siostrę Brygidę, której w 1513 r. Michał odsprzedał swoją część za 25 grzywien. Taż B. wyszła za Macieja Rudnickiego, a w 1515 r. sprzedała tę część (ponoć połowę W.) Rafałowi i Janowi Leszczyńskim. Bracia (stryjeczni?) procesowali się o te dobra w 1517 r. z Michałem Wyciążkowskim. W 1529 r. Jan i Mikołaj Dłuscy sprzedali swoje części dziedziczne w G. i W. swemu bratu – Kasprowi Dłuskiemu, zaś ten zaledwie rok później odsprzedał je Maciejowi Gorzeńskiemu h. Nałęcz. Maciej ten miał synów: Bieniasza i Jana, którzy z czasem zaczęli nazywać się Goniembickimi. Trzymali oni W. ex equo z Leszczyńskimi przynajmniej do 2. poł. XVI w. W 1556 r. bracia Goniembiccy dokonali podziału majątku. Bieniasz (Benedykt) dostał W. wraz z łąką położoną u Czarnego Brodu i ciągnącą się wzdłuż roli Sidlewskiej od strony Wyciążkowa, zaś Jan otrzymał Goniębice. W tej części opisu możemy jeszcze dodać, że w tym czasie tzw. „dożywocie” na Wyciążkowie oprawione miała Barbara Rachemberkowa z Ochli, wdowa po Wacławie Leszczyńskim.
W 1580 r. część W. posiadał Łukasz Przybiński ożeniony z Dorotą Janowską, do którego należały 2 łany osiadłe, półłanek pusty, 2 komorników (biednych) i 2 z bydłem. Na drugim dziale siedział Rafał Leszczyński, kasztelan śremski, który miał 2 zagrodników, 2 osadników i 15 owiec. Po Rafale L. jego część miał odziedziczyć syn Jan, ożeniony z Zofią Opalińską h. Łodzia, zaś po Przybińskich - syn Łukasz. Leszczyński swoją połowę sprzedał wyderkafem Stanisławowi Czykowskiemu, zaś ten zapisał na tych dobrach posag żonie - Zofii Radomickiej. W 1608 r. Wojciech Przybiński sprzedał części Wyciążkowa, Zaborowo (zwane zamiennie Nowym Folwarkiem) i pustki Wierzbówki, Marcinowi Skrzetuskiemu, synowi Łukasza, za 4 tys. złp. W tym samy czasie Leszczyński swoją część ustąpił księdzu Janowi Rozdrażewskiemu, zaś ten dał ją w 1610 r. Stanisławowi Zapolskiemu, podsędkowi sieradzkiemu. W 1626 r. część Wyciążkowa i Zaborowa trzymał Przecław Leszczyński. W 1628 r. zapisał na tych dobrach 15 tys. złp. posagu i t. wiana żonie Annie Mielżyńskiej.
W 1640 r. wieś stała się częścią oprawy Anny księżny Donhoff, żony Bogusława (syna Rafała) Leszczyńskiego. Po Bogusławie L. dobra spadły na jego syna, także Rafała, który w 1675 r. sprzedał Wyciążkowo Samuelowi z Bukowca Schlichtingowi, rotmistrzowi JKMości, za kwotę 19,4 tys. florenów. Rotmistrz ożenił się z Reginą Karczewską, z którą miał syna Aleksandra. Ten ok. 1690 r. ożenił się z Anną Heleną von Kindler, z którą miał syna Samuela Zygfrida (1700-1761) oraz córki Barbarę i Annę Helenę. Anna (a właściwie Anne) wyszła za Zygmunta Władysława (z Kurska) Lukę (w mian.: Luck), łowczego bracławskiego, wdowca po Magdalenie Katarzynie Luce. Ten nie żył już w 1750 r., a Anna „manifestowała się względem całości swej substancji ojczystej”. Z pierwszej żony Luki pochodziły dzieci: Henrietta Marianna i Amalia Charlotta, zaś ze Schlichtingowej: Karolina Konstancja, Zofia Małgorzata i Ludwika. Spośród całej piątki w. wym. pań, Wyciążkowo i Sulejewo w 1770 r. trzymała Zofia wraz z mężem, Krzysztofem Piotrem Unrugiem, synem Władysława. W 1780 r. dziedzic (Unrug) został wyznaczony na plenipotenta, a zarazem opiekuna dzieci po zmarłym Antonim Bronikowskim h. Osęk i Joannie Krystynie Unrug. W 1782 r. sprzedał on Wyciążkowo Janowi Aleksandrowi Bronikowskiemu, stolnikowi ostrzeszowskiemu, przy czym Zofia skasowała swą oprawę na tejże wsi. Zacny stolnik w 1742 r. ożenił się z Teofilą Nekander-Trepką, która jednakowoż zmarła w 1751 r., pozostawiwszy dzieci: Jana Piotra, Samuela – przyszłego szambelana, Marię, Joannę i Andrzeja. W 1768 r. Aleksander Bronikowski zaślubił Ludwikę Teofilę Luck, z którą miał syna Zygmunta, ożenionego z Krystyną Markiewicz. Taż Ludwika Teofila była rozwódką po Bogusławie Fryderyku L., kapitanie wojska koronnego. Jan Aleksander Bronikowski zmarł przed 1786 r., a krótko przed śmiercią sprzedał Wyciążkowo swemu synowi Andrzejowi (1751-1792). Jeszcze w tym samym roku, syn Jan Piotr (już po nominacji na hrabiego i zmianie nazwiska) Oppeln-Bronikowski, kapitan wojsk saskich, aprobował tę sprzedaż. W 1791 r. również przyrodni brat Zygmunt sprzedał swoją część Andrzejowi. Tym sposobem w 1792 r. cała połowa W. znalazła się w rękach Andrzeja Bronikowskiego, wojskiego ostrzeszowskiego, który sprzedał ją Józefowi Dramińskiemu. Sprzedał, i ślad po wcześniejszym dziedzicu Mikoszek i Kawczy zaginął... W kolejnych zapiskach tenże Dramiński nie pojawił się już nigdy więcej. Majątek jakimś sposobem przeszedł na rodzinę Turnów z Goniębic. Koligacje Bronikowskich, zarówno z Turnami jak i Gorzeńskimi są dość odległe, więc na pewno dobra nie przeszły na nich w drodze dziedziczenia. Turno mógł jedynie znać Bronikowskich, gdyż jego ciotka Anna Łakińska była zamężna za St. Bronikowskiego – kuzyna Piotra (ojca Jana Aleksandra).
W 1793 r. właścicielką W. i Goniębic była Kordula Gorzeńska h. Nałęcz (1737-1816), córka Antoniego i Ludwiki Błeszyńskiej h. Oksza, zamężna za Jana ze Stręczny Turno (1740-1792) h. własnego (Kotwice), stolnika kaliskiego. Z tego związku pochodziły dzieci: Katarzyna, Adam, Kazimierz i Ludwika. Katarzyna wyszła za Antoniego Onufrego Skarżyńskiego h. Bończa, z którym trzymali Wyciążkowo pod koniec XVIII w. Zmarła w dniu 9 kwietnia 1800 r. w Wełnie, pochowana zaś została w Parkowie. Miała z Onufrym córkę Teresę Nepomucenę, zam. za Ignacego Wawrzyńca Rocha Lipskiego, a nast. za Leona Pstrokońskiego h. Poraj. Antoni Onufry Skarżyński po śmierci Katarzyny ożenił się ponownie i wyniósł do Chełkowa, prawdopodobnie majątku drugiej żony. W Wyciążkowie pozostała jego siostra Józefata Franciszka, rozwódka po jakimś Gumkowskim, która w 1809 r. wyszła za Michała Tyszkę z Mazowsza. Dwa tygodnie po ślubie, przy moście na drodze z Goniębic do Żakowa, młody (26 l.) Tyszka został zabity przez własnego konia. W Żakowie zaś siedział w tym czasie przyrodni brat Antoniego - Franciszek Ksawery Skarżyński, który w 1811 r. zaślubił w Goniębicach Antoninę Cieślińską. Miał z nią trzy córki: Kordulę, zam. za Edmunda Krynkowskiego; Apolonię, zam. za Hipolita Sczawińskiego h. Prawdzic oraz Mariannę, zam. za Rajmunda Sczawińskiego h. Prawdzic.
Pomimo słusznego wieku, oficjalną dziedziczką W. przez cały ten czas była Kordula Turno. Po jej śmierci dziedzicem został syn Adam (1775-1851), urodzony jeszcze w Główczynie. W 1803 r. ożenił się on z Urszulą Prusimską, z którą mieli troje dzieci: Aleksandrynę, Aleksandra i Wincentego. Wincenty w 1828 r. w Łukowie ożenił się z Heleną Kwilecką. Dziedzicem Wyciążkowa był w tamtym czasie Augustyn Gorzeński (1797-1877) z Dobrzycy, ożeniony w 1825 r. z Józefą Turno – córką Kazimierza i Wiktorii Rogalińskiej (wnuczką Korduli Gorzeńskiej Turno). Zapewne sprzedali oni W. i Gołanice Antoniemu Skórzewskiemu (przyr. bratu Andrzeja), zmarłemu w 1834 r. Tenże Antoni ożeniony był z Józefą Eleonorą Hersztopską h. Ogończyk. Jego brat Andrzej ożeniony był z Ludwiką Marią Krzycką h. Kotwicz, z którą miał m.in. córki: Izabelę Józefę oraz Stanisławę, zamężną (ślub w Wielkim Krzycku) za Jarzębowskiego. W 1839 r. Hersztopska (vel Skórzewska) wyszła w Goniębicach za Jana Nepomucena Nieświastowskiego h. Nałęcz (1804-1855), który tym sposobem został również (oprócz Małych Jezior) właścicielem Wyciążkowa. Po sprzedaży dóbr Józefowi Cioromskiemu, osiadł on w majętności Słupia.
Józef Teodor Karol Cioromski (1798-1865) pochodził z Leszna. Dorobił się na handlu, a od ok. 1835 r. skupował okoliczne majątki ziemskie. W 1842 r. ożenił się z Bertą Storck z Trzebani (małej osady k. Osieczny). Józef i Berta mieli dwóch synów: Maksymiliana Józefa (1843-1920), ożenionego z Elżbietą Littman (z d. Seidel, wdową z Sulejewa), a nast. z Katarzyną Glazer oraz Hipolita Eugeniusza Alfonsa Mieczysława (1852-1928). Hipolit pod k. XIX w. zaślubił Marię von Mieczkowską (1857-1917) z Belęcina. Cioromscy byli posiadaczami następujących dóbr: W., Goniembic, Żakowa, Koronowa i Klonowca. Zapewne to Józef ok. 1850 r. był budowniczym obecnego dworu. W 1868 r. Wyciążkowo od Cioromskich nabył Witold hr. Łubieński h. Pomian, ożeniony z Elżbietą Dzierżykraj-Morawską h. Drogosław. Ciż Łubieńscy posiadali wcześniej Zimnąwodę i Głoginin. W 1872 r. w W. urodził się ich syn, Tadeusz Andrzej Franciszek Xawery Maria Pius, zaś dwa lata później córka Zofia Maria Aniela. Po kolejnych dwóch latach urodziła się druga córka dziedziców - Maria Celestyna Elżbieta Pia. Pod koniec XIX w. dobra przeszły w ręce niemieckie. Właścicielami byli kolejno: August Senftleben, następnie Rosalia S., a od ok. 1900 r. Edmund Hentschler.
W 1885 r. we wsi Witschenske (niem.) o obszarze 201 ha, znajdowało się 6 dymów z 48 m-cami, w tym 7 katolików (reszta ewangelicy). W 1906 r. dobra Hentschlera prawdopodobnie kupił Jozef Franciszek Zaremba - major wojska polskiego, jednakowoż nie jesteśmy w stanie zweryfikować tej informacji ze wzgl. na brak wiarygodnych źródeł. Następnie W. przeszło na skarb państwa, który w latach 20. XX w. sprzedał majątek Falewiczom. W 1926 r. wieś miała 257 m-ców i dobra liczące 504 ha, należące do Wojciecha Stanisława Falewicza h. Pobóg (1863-1935), syna Karola i Julii Żukowskiej. Majątek posiadał własną gorzelnię. Dziedzic ożeniony był z Heleną Falewicz (1864-1944), córką Aleksandra i Kamilli Dachnowicz-Haciska h. Pierzchała. Jak widzimy w WGM, Karol i Aleksander F. nie byli braćmi, tak więc żona dziedzica nie była jego kuzynką w prostej linii. Wojciech i Helena Falewicz mieli dwóch synów: Tadeusza (1892-1971), ożenionego z Zofią Lubańską z Lubani h. Grzymała i Andrzeja Benona (1894-1976), ożenionego z Zofią Lenczewską. Andrzej i Zofia mieli jedynego syna Jana Karola Prota (ur. w 1927 r. w Wyciążkowie, zm. w 1995 r. w Warszawie). Falewiczowie prawdopodobnie siedzieli w Wyciążkowie do wybuchu 2. wojny światowej. Jan Karol brał udział w Powstaniu Warszawskim pod pseudonimem „Scott”. Ożenił się już po wojnie, dnia 2 sierpnia 1953 r. we Wrocławiu, z Izabelą Emilią hr. Plater-Zyberk z Broelu h. własnego. Jego dobra rodzinne, po wojnie zostały oczywiście zabrane przez Skarb Państwa Polskiego i rozparcelowane. Na bazie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po przejęciu przez AWRSP dwór dość szybko popadł w ruinę i w takim stanie obiekt kupili właściciele prywatni, którzy przywracają go do stanu dawnej świetności.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Geoportal;
Mapster:
1755915 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S23-E_LESZNO_1933.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, nakryty wysokim dachem czterospadowym, mieszczącym użytkowe poddasze. W dość szerokiej, 11-osiowej fasadzie trójosiowy nieznaczny ryzalit ujęty lizenami po bokach „dźwigającymi” belkowanie i trójkątny fronton z oculusem. Po bokach wystawki, dwie lukarny typu wole oko.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie przekształcony. Nie zachował się park ani podwórze gospodarcze, które zlokalizowane było ok. 100 m. na płd.-zachód od dworu.

Park

Park z 2. poł. XIX w. obecnie nie istnieje. Został wykarczowany i w całości zamieniony na pole uprawne. W okresie do 2. wojny światowej miał 3,4 ha powierzchni i dzielił na część ozdobną (wokół dworu) o pow. 1,6 ha oraz sad owocowy w części zachodniej. Za teren spacerowy służyły też luźno i naturalnie zadrzewione tereny na północ od parku. Obecnie stanowią one nieużytki.

Inne

Figura M.B. Niepokalanego Poczęcia, przy drodze z W. do Gronowa.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011