Brylewo

Stan obecny

Właścicielem jest Ośrodek Hodowli Zarodowej. "GARZYN" Spółka z o.o.

Historia

Dwór z XVIII w. / poł. XIX w. / pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1390 r. kiedy to należała do rodziny Brylewskich. W 1410 r. wymienia się pierwszych właścicieli części wsi: Bawora i Liska (?). Kolejna informacja pochodzi z 1421 r., kiedy to Mikołaj Baworowski rościł prawo do wykupu wsi: Krzemieniewo, Drobnin, Garzyn i 1/2 Brylewa, które Dobrogost Koleński (z Kolna k. Międzychodu) sprzedał Przybysławowi Gryżyńskiemu. Tenże Przybysław był zapewne synem Andrzeja Gryżyńskiego, dziedzica Osieczny w latach 1387-1417. Na pocz. XVI w. działy wsi przeszły na Karchowskich. W 1519 r. Mikołaj Karchowski wraz z żoną Barbarą zapisywali na swoich dobrach 8 grzywien czynszu rocznie wikariuszom poznańskim (od wyderkowanej kwoty 100 grzywien). W 1533 r. żona Dobrogosta Prusimskiego - Anna, sprzedała swoje części za 1000 grzywien Przybysławowi z Gryżyny, stolnikowi poznańskiemu. Oprócz Brylewa były to części w Krzemieniewie, Wyrzchocino, Drobnyno, Garzyno i Rybniki. W tym samym roku swoje części sprzedał temuż Dobrogost z Prusimia wraz z żoną Małgorzatą. Karchowscy przez prawie całe stulecie wydzierżawiali i wyderkowali części wsi, aby ostatecznie się jej pozbyć na pocz. XVII w. Głównym nabywcą został Maciej Szczurski, po którym dziedziczyli jego sukcesorzy, m.in. Arnolf Białęski, Jan Pakosławski, Andrzej Białęski i inni. Po szwedzkim "potopie" w częściowe posiadanie Brylewa wszedł Jan Pijanowski, który sprzedał swoją część Marcinowi Glinieckiemu za kwotę 5300 florenów. Tenże Gliniecki był mężem Katarzyny Białęskiej, córki Arnolda i Doroty Moraczewskiej. W 1673 r. część wsi posiadał także Wojciech Skarbek-Malczewski h. Abdank, sędzia grodzki ze Wschowy. Białęscy ostatecznie rozstali się z Brylewem w 1736 r., gdy Wojciech Białęski sprzedał je Antoniemu Skrzetuskiemu, za kwotę 42 tys. złp. Jednak w zapiskach dot. wsi, Malczewscy występują aż do poł. XVIII w. W 1861 r. Antonina ze Skrzetuskich wyszła za Jakuba Hersztopskiego; jeszcze tego samego roku urodziła im się córka Helena Róża. Dziedzicem w tym czasie był Ludwik Skrzetuski. W skład dóbr wchodziły następujące miejscowości: Brylewo, Konarskie, Zaborowo, Sroczewo, Gogolewo, 1/2 Szypłowa, Osłodzin i kolonie olenderskie w pow. kościańskim i pyzdrskim. Dziedzic zmarł w 1774 r. i pochowany został u reformatów w Osiecznej. Rok później zmarł jego syn Ignacy, a majątkiem zajmowała się samotnie wdowa, Nepomucena z Broniszów. Posesorami byli w tym czasie Augustyn i Barbara Zielińscy. Po śmierci matki, synowie Ludwika: Wawrzyniec i Walenty, sprzedali majątek Jakubowi Hersztopskiemu, pisarzowi grodzkiemu ze Wschowy, za kwotę 80 tys. złp. Rok później ten ustanowił opiekunów dla pozostałych dzieci Skrzetuskich: synów Joachima i Leopolda i córek: Kunegundy, Petronelli, Barbary, Marjanny oraz „brata rodz. Ludwika H. podsędka zs. wsch., i Stanisława Dobrosławskiego vicesregenta gr. kość. genera swego”. On też był inicjatorem budowy obecnego dworu. Po dojściu do lat majątek odziedziczył syn Jakuba - Joachim, a po jego śmierci w 1820 r. Teresa Hersztopska. Nie wiadomo w jaki sposób w posiadanie Brylewa weszli Osińscy. W każdym razie już w 1852 r. sprzedali oni majątek Hipolitowi Szczawińskiemu, ożenionemu z Marianną Raszewską. Ta zmarła w 1865 r., a Hipolit krótko później ożenił się z jej siostrą Teofilą. Był to okres tragiczny dla dziedzica, któremu umarło po kolei aż troje dzieci. W 1870 r. dziedzicem był już Zdzisław Szczawiński (syn?), ożeniony z Marianną Ponikiewską. Zmarł mając zaledwie 32 lata, w lutym 1874 r. i pochowany został w Goniembicach pod Osieczną. Oficjalnym spadkobiercą dóbr rycerskich Brylewo został małoletni Leon Szczawiński, jednak już w październiku tego samego roku, sąd w Lesznie wystawił 401-hektarowy majątek na przymusową subhastę. Nabywcą licytowanych dóbr został kilka m-cy później Stanisław Ponikiewski. W 1879 r. w Oporowie mając 28 lat zaślubił 24-letnią Jadwigę Rychłowską, córkę Walerego i Jadwigi z Modlibowskich - dziedziców Drobnina, dostając zarazem ów majątek jako wiano. W Brylewie rodziły się ich dzieci: m.in. Stefan Alojzy (1881) i Julia Maria (1883). W 1885 r. wieś stanowiła dominium w pow. wschowskim o pow. 1573 morgi. Oprócz Brylewa w jego skład wchodził folwark Bogumiła. Było tu 6 domów i 160 m-ców, w tym 93 katolików.
Stary dziedzic Hipolit Szczawiński zmarł w Poznaniu w 1893 r. Był weteranem powstania z 1830 r., oficerem polskim i pruskim, prawnukiem Jana Chrzciciela - marszałka konfederacji barskiej. Pochowany został na starym cmentarzu Świętego Marcina, obok syna Władysława zm. w 1890 r. Młody dziedzic z Brylewa w 1896 r. został mianowany radcą poznańskiego Ziemstwa Kredytowego. Matka Stanisława - Tekla, w 1896 r. spisała testament z którego dowiadujemy się, że Brylewo kupił on za pieniądze otrzymane od niej. Warto wspomnieć, że Tekla była córką Wolszlegiera z Chraplewa pod Szubinem. Zmarła w Poznaniu w 1901 r. Mniej więcej w tamtym czasie dwór w Brylewie został rozbudowany.
W 1909 r. 26-letnia Julia Maria de Ponikiewska wyszła za 25-letniego Stefana Daniela de Kęszyckiego z Polwicy. 2 lata później jej siostra Zofia Monika wyszła za Bogumiła Hebanowskiego - dziedzica Brzostkowa. Stanisław Ponikiewski h. Trzaska zmarł 6 czerwca 1913 r. i pochowany został w Oporowie. Wspomniany został pośmiertnie jako jeden z najwybitniejszych agronomów, któremu gospodarze zawdzięczali podstawy racjonalnego gospodarowania. W 1915 r. jego syn Hipolit ożenił się z 19-letnią Elżbietą Kęszycką z Karczewa. Rok później urodził się Józef Ponikiewski - późniejszy asystent gen. Władysława Sikorskiego, a w 1920 r. syn Andrzej Stanisław Adam. W 1926 r. na ogólny areał majątku - 390 ha, składało się 341 ha ziem uprawnych, 48 ha nieużytków i 1 ha wód. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego ... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I. H. P.A.N.;
Teki Dworzaczka (Regesty, Testamenty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych woj. Poznańskiego, 1926;
Magdalena Jarzewicz "Majątki wielkopolskie", t. IV, pow. leszczyński;
Zdjęcie - Halina Siecińska, artykuł "Wczoraj i dziś wsi Brylewo, Wśród żywopłotów i jabłek". Rozmowa z Zygmuntem Baerem, sołtysem wsi;
Geoportal;
Mapster:
11780490 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4167_(2342)_Side_1911_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór o cechach klasycystycznych. Wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S. 9-osiową fasadą skierowany na wschód, w stronę podwórza gospodarczego. Parterowy, nakryty wysokim dachem naczółkowym, mieszczącym użytkowe poddasze. Od północy nowsze skrzydło z ciekawymi pawilonami przypominającymi alkierze, nakrytymi dachami namiotowymi. W fasadzie centralnie umieszczony ryzalit ujęty lizenami. Nad drzwiami flankowanymi dwoma oknami, półkolista archiwolta. Na wysokości piętra okno zamknięte od góry pełnym łukiem. Po bokach zwieńczonego trójkątnie ryzalitu, w dachu, umieszczone dwie facjatki. Na wschód od dworu wznosi się wkomponowana w park oficyna z wejściem i efektowną trójkątną wystawką od wschodu. Na południe od dworu stoją zabudowania mieszkalne, od których biegnie droga dojazdowa; druga prowadzi przez park od północy.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 5 ha. Zachowany jest układ alejek i trzy stawy. Wśród drzewostanu dominują jesiony, lipy i dęby. Na skraju parku stoi dawna lodownia.

Inne

Oficyna, 2. poł. XIX w.
Ogrodzenie murowane z bramą.
Lodownia, 2. poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011