Staniew

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Staniew to wieś leżąca nad bezimienną strugą wpadającą do Obry i granicząca z zach. częścią miasta Koźmina Wlkp. (w odl. 2,5 km od rynku w K.). Wieś powstała zapewne nieco później niż pozostałe folwarki klucza koźmińskiego, jednakowoż pierwsza wzmianka o S. pochodzi już z 1291 r., gdy występuje tu Marcin ze Staniewa, któremu Jan z Galewa (syn Czechosława) oddał Radlin do osadzenia na prawie niemieckim (Sł. Geogr...). Kolejną wzmiankę o wsi znajdujemy dopiero w 1471 r., kiedy to Hincza z Rogowa sprzedał cały klucz dóbr, w tym Staniewo - Bartłomiejowi z Iwanowic Gruszczyńskiemu, kasztelanowi kaliskiemu. Z żoną Jadwigą z Żelazna miał Koźmiński kilku synów, którzy ok. 1510 r. przyjęli nazwisko Koźmińskich. Więcej o tej rodzinie i kolejnych posiadaczach Koźmina zainteresowani znajdą w opisie koźmińskiego zamku w naszym katalogu. Wieś występowała w zapiskach przy wszystkich większych transakcjach dot. miasta Koźmina. Jako folwark służebny względem zamku, nie stała się siedzibą rodową miejscowej drobnej szlachty. Tak więc jako właścicieli - przez cały okres staropolski - aż do zaborów, możemy uważać posiadaczy Koźmina. Po Koźmińskich byli to Górkowie h. Łodzia (XVI w.), a nast. Czarnkowscy h. Nałęcz (k. XVI w.). Regesta poborowe wykazują we wsi (lata 1578 i 1618) 10 śladów osiadłych, młyn o 3 kołach walnych i 2 komorników bez bydła. (Cenna inf. - dotychczas nie spotkaliśmy się, aby komornicy mieli własne bydło :).
W 1595 r. Stanisław Czarnkowski sprzedał na wyderkaf Staniewo z folwarkiem i Skałowo z młynem i stawami - Stanisławowi Gałczyńskiemu, a następnie Jerzemu Tworzyjańskiemu i w 1598 r. - Andrzejowi Gostkowskiemu. Po odbiorze dóbr natychmiast puścił je znowu na wyderkaf, tym razem wraz z sześcioma kmieciami w Staniewie i wolnym wyrębem drzewa we wsi pustej Wykowa - Marcinowi Gałczyńskiemu. W 1601 r. sprzedał Wielki Koźmin z zamkiem i całymi dobrami Katarzynie Potulickiej h. Grzymała, wdowie po Rozdrażewskim. Dziedziczka już w 1602 r. sprzedała wyderkafem Staniewo, Wrotkowo i Skałowo, synom Gałczyńskiego: Jakubowi i Janowi. W 1604 r. wyszła za Ludwika Wejhera; zmarła ok. 1613 r., a majątek odziedziczył syn - Jan Rozdrażewski. W 1620 r. brat Ludwika - Dymitr Wejher sprzedał dobra Stanisławowi Przyjemskiemu h. Rawicz.
W ręku Przyjemskich klucz koźmiński znajdował się do k. XVII w. W drodze koligacji rodzinnych właścicielem majątku na pocz. XVIII w. został Jan Kazimierz Sapieha, starosta bobrujski. Z żoną Ludwiką Opalińską mieli dwoje dzieci: Katarzynę Agnieszkę (Ludwikę?) i Piotra Pawła. Piotr Sapieha po swojej burzliwej karierze politycznej, w 1726 r. został feldmarszałkiem rosyjskim, a rok później generał-gubernatorem St. Petersburga i Ingrii. Z kolei Katarzyna Sapieha była zamężna dwukrotnie; w 1733 r. w Rawiczu wyszła za Michała Antoniego Sapiehę (1711-1760) z którym się rozwiodła. Dnia 12 maja 1745 r. wyszła w W-wie za dworzanina Sapiehów - Wojciecha Pawła Żywnego (ur. ok. 1720 - zm. ok. 1773)., Czecha. Miała z nim dwóch synów: Jana i Joachima.
Na pocz. XVIII w. Sapiehowie puścili Staniewo w tzw. tenutę. Pierwszym z nowych gospodarzy na folwarku był Stanisław Radoński, skarbnik kaliski, następnie (od ok. 1724) jego synowie Franciszek, Piotr i Marcjan. Ich siostra Barbara wyszła za Kazimierza Gromadzkiego. W 1735 r. Radońcy dokonali podziału majątku i prawdopodobnie rozsypali się po Wielkopolsce. W 1736 r. Piotr Sapieha zawarł nową umowę o tenutę dóbr, z Marianną Bogdańską. Ta rodzina już od kliku lat mieszkała w Staniewie i zarządzali dobrami do lat 40. XVIII w.
W 1746 r. Piotr i Katarzyna Sapiehowie dokonali podziału majątku. Katarzyna wzięła Rawicz z pałacem i wsiami przyległymi, zaś Piotr - Wieleń z przyl., Koźmin z przyl., miasto Borek i plac w Poznaniu k. zamku. W Staniewie ustanowiono kolejnego posesora - Jana Chlebowskiego, który zmarł w 1749 r. Po Chlebowskim posesorami zastawnymi wsi zostali Gorzeńscy h. Nałęcz. Po Janie G. odziedziczył tę posesję Aleksander Gorzeński i spokojnie zarządzał majątkiem, który w międzyczasie (1773) przeszedł z rąk Katarzyny Sapiehy na Kazimiera Nestora Sapiehę, pułkownika artylerii Wlk. Księcia Litewskiego.
A. Gorzeński był kalwinem, jak to się wówczas mówiło "akatolikiem". Ożenił się z Anną Chlebowską, a w Staniewie rodziły się ich dzieci: Marianna (1775), Józef Kazimierz (1777), którego matką chrzestną była księżna Elzbieta Sapieha oraz Elżbieta Teofila (1779), przy chrzcie której występowały liczne osobistości, czyli w.w. księżna Sapieżyna, gen. Kazimierz Raczyński, Teresa Sieroszewska i pisarz koronny Mielżyński. Jeszcze w 1780 r. Gorzeński zapisywał żonie Annie Chlebowskiej 6 tys. złp. posagu.
W 1791 r. Kazimierz Nestor Sapieha sprzedał dobra koźmińskie Fryderykowi Adolfowi Kalkreuthowi, generałowi lejtnantowi jazdy króla pruskiego. Kalkreuthowie siedzieli na koźmińskim zamku do 1837 r., doprowadzając majątek do całkowitej plajty. Później dobra te przejął rząd pruski i sprzedał je w ręce prywatne.
Po 1840 r. Staniewo wraz z całą domeną Bożejewiczek (Radenz) stało się własnością księcia Ottona zu Stolberg-Wernigerode z Hannoveru. W 1872 r. Folwark Staniewo miał 1224 morgi obszaru, a do podatku gruntowego wykazywano 1298 talarów tzw. "czystego dochodu". Jego dzierżawczynią była Frau Wittwe Diehl. Prawdopodobnie to dla rodziny Diehl wybudowano tu w 2. poł. XIX w. opisywany dwór.
W 1888 r. we wsi znajdowało się 40 domów z 298 m-cami, w tym 244 katolików i 54 protestantów. Na terenie folwarku było 5 domów z 319 m-cami, w tym 110 katolików i 22 protestantów. Podział gruntów wyglądał następująco: wieś - 550 ha, w tym 499 ha roli; folwark - 319 ha, w tym 290 ha roli i 22 ha łąk. Gospodarstwo specjalizowało się w uprawie buraków cukrowych.
W 1913 r. dobra rycerskie Staniewo znajdowały się pod zarządem Fedora Mitschke. Folwark miał 319 ha obszaru, w tym 290 ha ziemi uprawnej i wykazywał 3893 marki "czystego dochodu gruntowego". Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. pozostał w rękach tej rodziny, zmieniły się jedynie dane dot. obszaru majątku i nazwa wsi, która od 1921 r. przyjęła współczesną formę, czyli Staniew. W 1926 r. pod zarządem Mety Mitschke na 314 ha ogólnej pow. składało się 269,75 ha ziemi uprawnej, 23,5 ha łąk i pastwisk, 7,75 ha lasu, 12 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy szacowano na 1295 talarów. Oprócz tradycyjnych upraw gospodarstwo specjalizowało się w hodowli konia szlach. półkrwi.
W 1930 r. wieś leżała w pow. koźmińskim i miała 583 m-ców. We wsi znajdował się wiatrak J. Łakowskiego i kuźnia W. Kaczmarka. W latach 2. wojny światowej pozostawiono dotychczasową nazwę wsi. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6751 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4170_Koschmin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą skierowany na wschód, parterowo-piętrowy, o zróżnicowanej bryle i dachach, z reguły o dwóch spadach. W północnej połaci dachu nietypowa facjatka, zwieńczona wieżyczką. Od strony płd. dobudowana niewielka oranżeria.
Układ przestrzenny zespołu zachowany dość dobrze. Największe zmiany zaszły w samych budynkach gospodarczych, które przebudowano i dostosowano do współczesnych potrzeb.

Park

Pozostałości parku o pow. ok. 1,5 ha. Park w nieco zmienionych granicach niż przed 1945 r., ale ok. 2/3 tej pow. nadal stanowi oryginalny starodrzew z k. XIX w.

Inne

Zespół folwarczny

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011