Targoszyce

Stan obecny

Mieszkania. Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Targoszyce to wieś leżąca nad rzeką Rdęcą, w odległości 7,5 km na płn. / płn. zachód od Kobylina. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1286 r., kiedy to arcybiskup gnieźnieński Jakub przekazał fertony z Targoszyc kościołowi w Kobylinie (ferton to miara masy kruszcu srebra, mniej więcej równowartość ówczesnych 12 groszy). W 1391 r. toczyły się spory o wieś Ochlę, które należała do Targoszyc, pomiędzy Piotrem z Zalesia, a Wawrzyńcem Łęckim z Wielkiej Łęki. Targoszyce nie stały się gniazdem rodowym żadnej miejscowej szlachty, lecz należały do Krotoskich z Niewierza i Krotoszyna. W 1471 r. Mikołaj Krotoski h. Leszczyc zapisywał żonie Zofii po 500 grzywien posagu i wiana. Jego syn Marcin w 1495 r. zapisywał na poł. miasta Krotoszyn Nowy i Stary oraz na Targoszycach, po 900 złp. posagu i wiana swej żonie Annie Rozdrażewskiej. Część dóbr w tym czasie trzymali także Niewiescy. W 1514 r. Anna domagała się swego posagu, więc Marcin załadował ją do powozu i pojechali do Pyzdr, gdzie wypłacił jej kasę i wziął pokwitowanie. Później mógł już spokojnie sprzedać część posiadłości, zaś nabywczynią okazała się też Anna - wdowa po Janie Kołudzkim, zamężna 2-o v. za Jana Dobczyńskiego. Ta dała wieś mężowi, lecz ten niedługo później udał się do Pana. Trzecim mężem Anny został Jan Poniecki h. Ostoja. Tym sposobem w 1526 r. wieś należała po połowie do Jana Krotoskiego (Niewieskiego) i Anny Ponieckiej. Taż Anna prawdopodobnie czwarty raz wyszła za mąż, za Krzysztofa Zaksińskiego. W 2. poł. XVI w. zamieniła Targoszyce na część dóbr od Jana Rozdrażewskiego z Benic. W 1574 r. Rozdrażewski sprzedał T. Zofii z Niewierza, zamężnej za Wawrzyńca Żegrowskiego.
W 1578 r. wieś T. należała do Żegrowskiej i miała 7 i pół łanu osiadłego, 3 zagrodników, 3 komorników i 1 owczarza. Dziesięcinę snopową po ćwierci żyta i t. owsa z 1 łanu pobierał pleban w Wyganowie. Dziesięcinę w gotówce płaciło też 13 kmieci. W 1602 r. córka Żegrowskich - Katarzyna, żona Jana Ponieckiego - sprzedała część Targoszyc przyrodniemu bratu - Stefanowi Siedleckiemu. W 1611 r. przekazała wieś swemu synowi Jerzemu. Rok później Jerzy Poniecki sprzedał T. wyderkafem Maciejowi Pasikoń Pogorzelskiemu, a w 1613 r. sprzedał - już normalnie - Maciejowi Starkowieckiemu. Aż do 1677 r. właścicielami T. byli Starkowieccy; po Macieju syn Andrzej, a następnie wnuk Stanisław. W latach 1606-1862 we wsi stał także wiatrak.
W 1677 r. ksiądz Stanisław Starkowiecki, jezuita, sprzedał T. z przyległościami Hieronimowi Naramowskiemu, za kwotę 100 tys. złp. Przeciw tej sprzedaży protestował Maciej Mieszkowski, brat cioteczny Starkowieckiego. Naramowski w 1684 r. zapisywał na dobrach 6 tys. złp. posagu swojej żonie Katarzynie Belęckiej, córce Dobrogosta B. i Zofii Manieckiej. Taż Belęcka prawdopodobnie była jego drugą żoną, zaś z pierwszej - Anny Chełkowskiej miał córki: Jadwigę, zamężną za Olędzkiego, a nast. Kazimierza Nieżychowskiego h. Pomian; Zofię zamężną za Skórzewskiego i Mariannę za Marszewskiego. W 1689 r. siostry te sprzedały Targoszyce wyderkafem Kazimierzowi Skórzewskiemu (mężowi Zofii). W 1699 r. Zofia Skórzewska wraz z synem Krzysztofem ostatecznie sprzedali wieś (i inne dobra) Stanisławowi Wierusz-Walknowskiemu, kasztelanowi wieluńskiemu. Po śmierci Stanisława odziedziczyli synowie: Władysław, Antoni, Jan Józef, Michał i Rafał Walknowscy. W 1708 r. przeprowadzili podział majątku, na skutek którego Targoszyce dostał Władysław, ale w 1721 r. odsprzedał wieś bratu Antoniemu, ożenionemu z Urszulą Mielżyńską h. Nowina. Antoni z Urszulą mieli dwóch synów: Władysława i Franciszka. W 1750 r. wieś była dzierżawiona Janowi Lisowskiemu. W tym czasie we wsi, na rzeczce Rdęcy działał młyn wodny.
Franciszek Walknowski z 1. żony Marianny Bielińskiej miał syna Józefa, zaś z drugiej - Marcjanny Zbijewskiej córki Różę, Balbinę i syna Felicjana. Taż Balbina wyszła za Andrzeja Mielęckiego h. Ciołek, generał-majora wojsk koronnych. W latach 80. XVIII w. dziedzicem T. był Józef Walknowski, który w 1782 r. sprzedał Targoszyce przyrodniemu bratu Felicjanowi W., ożenionemu z Katarzyną Przyjemską h. Rawicz. W 1784 r. Walknowski wybudował w Targoszycach dwór, wzmiankowany z okazji urodzenia się Katarzyny - dziecka pracowników majątku - Budziszewskich. W 1786 r. we dworze urodziła się córka jego i Katarzyny - Michalina. Trzy lata później Walknowski sprzedał Targoszyce Hilaremu Borzęckiemu, synowi Pawła i Konstancji Boguckiej. Borzęcki do dworu wprowadził się w samą porę, bo już 1 grudnia 1789 r. urodziła się tu córka jego i Jadwigi Teresy z Sokolnickich - Urszula Kordula Józefa. Więcej dzieci nie miał, bo zmarł, zaś w 1798 r. wdowa Jadwiga wyszła w Targoszycach za Jana Nepomucena Korytowskiego, chorążego koronnego. Przy ślubie obecny był kapitan wojsk królewskich Tadeusz Swinarski h. Poraj. Po ślubie Korytowski zapisał żonie na dobrach tzw. dożywocie.
Po 1810 r. dobra przeszły w ręce Garczyńskiego i Urszuli Borzęckiej, od których nabył je w 1816 r. Paschalis Poullin (1765 - ok. 1820), „mąż uczony, matematyk”, ożeniony z Marią Anną de Riboute z Paryża. Pochodził z Lyonu we Francji, ale trafił do Pawłowic, gdzie był plenipotentem dziedziców - Mielżyńskich. Od 1811 r. należał do Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był matematykiem, ale także tłumaczem, twórcą pierwszej polskiej terminologii geometrii wykreślnej. Jako świeżo upieczony "dziedzic" brał udział w chrzcie syna ekonoma Dobrzyckiego, w kościele w Wyganowie, dnia 1 paźdź. 1816 r. Po jego śmierci przez kilkadziesiąt lat wieś Targoszyce posiadała żona Maria Anna. W skład dóbr od wielu lat wchodził folwark Poradowo, który został podzielony pomiędzy włościan w 1843 r. Z jego części, około 2,5 kilometra na północ od Targoszyc powstała osada Poradowo.
Od 1852 r. Targoszyce należały do Józefa Łukaszewicza (1798-1873), historyka, publicysty, dyrektora Biblioteki Raczyńskich, a także redaktora m. innymi "Przyjaciela Ludu". Jego żoną była Seweryna Fryza (1800-1859). Gdy w r. 1852 żona odziedziczyła znaczny majątek, złożył urząd bibliotekarza, sprzedał Krąplewo, opuścił Poznań i udał się do Targoszyc. Gospodarstwem prawie się nie zajmował i ciągnął dalej wątek rozpoczętych prac. W 1858 r. ich córka Marianna wyszła w T. za Stanisława Motty z Poznania. Trzy lata później na raka zmarła (we wrześniu) jej 17-letnia siostra Konstancja, a 12. listopada 1861 r. siostra Helena Wanda wyszła w T. za Mieczysława Łyskowskiego, sędziego z miasta Brodnicy. Dziedzic zmarł dnia 13 lutego 1873 r.
W 1888 r. we wsi znajdowało się 11 domów ze 142 m-cami, w tym 135 katolików i 7 protestantów. Dobra miały 478 ha obszaru, w tym 314,66 ha ziemi uprawnej, 24,85 ha łąk, 2,21 ha pastwisk, 122,4 ha lasów, 2,79 ha nieużytków i 0,77 ha wody. Majątek wchodził w skład dóbr Ildefonsa Chełkowskiego i posiadał owczarnię zarodową rasy Negretti. Chełkowski był także właścicielem Kuklinowa i Sośnicy oraz wsi Borkowo w Królestwie Polskim. Dobra pod jego zarządem zyskały miano "dóbr rycerskich" - Rittergut. W 1905 r. Chełkowski sprzedał je Franciszkowi Przyłuskiemu z Łagiewnik, ożenionemu z Józefą Białobrzeską. Ci mieli troje dzieci: Marię Fortunatę (1900-1985), Stanisława (1903-1971) i Franciszka (ur. 1905). W swoich majątkach Przyłuscy zajmowali się głównie uprawami, w tym grochu, buraków i in, oraz hodowlą bydła, trzody chlewnej i koni. W 1913 r. Targoszyce. wraz z obszarem dworskim Welzenau (ob. Łukaszew, folwark ok. 1 km na płn. za Ochlą, ze 199 ha gruntów i 1395 mk dochodu) wchodziły w skład majętności Łagiewniki. Folwark w T. miał 354 ha, zaś do podatku gruntowego wykazywano 4043 marki tzw. "czystego dochodu". W 1926 r. pod zarządem Franciszka Przyłuskiego dobra miały 354 ha, w tym 315 ha ziemi uprawnej, 25 ha łąk i pastwisk, 9,2 ha lasu, 3,5 ha nieużytków i 1,3 ha wody. Czysty podatek gruntowy wynosił 1348 talarów.
Dziedzic, Franciszek Przyłuski, zmarł mając 71 lat w Łagiewnikach, dnia 7 października 1937 r. Jego córka, Maria Przyłuska, w 1925 r. zakończyła studia, później odbywała praktyki, m. innymi w Brudzewie. Interesowała ją głównie uprawa grochu i już w latach 20. rozpoczęła swoje badania nad jego odmianami. Najpierw dla Wielkopolskiej Izby Rolniczej (lata 1922-39), później Sekcji Centralnej do Spraw Nasiennictwa w Warszawie. Po wojnie zamieszkała w Gostyniu, gdzie trochę malowała. Od 1947 r. pracowała w PZHR w Bronowie, a od 1949 r. w SH w Borowie. Nigdy więcej nie pojawiła się w rodzinnych Łagiewnikach. Zmarła dnia 20 lipca 1985 r. w Puszczykowie. Targoszyc nie odnotowały popularne księgi adresowe okresu międzywojennego, ani też nie objęła ich reforma administracyjna III Rzeszy w 1943 r. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Archiwum Nauki PAN i PAU, link http://www.tnk.krakow.pl/czlonkowie/poullin-paschalis/
Strona internetowa Muzeum w Gostyniu: https://muzeum.gostyn.pl/Gosty%C5%84ski%20S%C5%82ownik%20Biograficzny?idAkt=1305
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6800 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy:
4269_Kobylin_1911.jpg
6801 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_1940.jpg
11813600 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
4269_Kobylin_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-1209.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór bezstylowy, murowany i otynkowany, fasadą skierowany na zachód. Budynek jest podpiwniczony, parterowy i nakryty dachem naczółkowym, mieszczącym użytkowe poddasze. W obu dłuższych elewacjach wystawki dachowe zwieńczone trójkątnie. Od str. płd. niska przybudówka, prawdopodobnie współczesny garaż.
Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi, w piwnicach zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami. W jednym z pomieszczeń parteru na suficie zachowała się rozeta stiukowa.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznym stopniu zniekształcony, częściowo zachowały się tu dawne zabudowania gospodarcze.

Park

XIX-wieczny park w Targoszycach uległ całkowitej destrukcji, a z dawnego drzewostanu zachował się niewielki fragment w płn. części założenia, o pow. ok. 0,8 ha. Przed 1945 r. park miał ok. 3,5 ha obszaru.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011