Kownaty

Stan obecny

Własność Agencji Nieruchomości Rolnych.

Historia

Dwór z XVIII / poł. XIX w.
Już w XV w. wieś należała do Wilczyńskich, właścicieli Wilczyna i Świedziebni. Na pocz. XVI w. pisał o niej Jan Łaski w swojej Liber Beneficiorum. Do 1463 r. dziedzicem wsi był Krzesław z Wilczyna. W 1476 r. Jakub "Jaka", brat Jerzego zapisywał na swojej połowie 200 kop posagu i tyleż wiana żonie Barbarze. Był on także właścicielem wsi Modła, stąd też nazywał się Modlskim albo Molskim. Części wsi znajdowały się także w rękach ks. Jerzego z Wilczyna, kanonika z poznańskiej "Górki". W 1501 r. w poczet dziedziców K. zapisany został Bartosz (Bartłomiej) Sługocki. Nazwisko Wilczyńskich występuje w zapiskach do pocz. XVIII w. Jako współwłaściciele wsi towarzyszą im kolejno: Bierzglińscy (do ok. 2. poł. XVI w.), Chebda Górski (ok. 1508 r.), Marcin Górski (ok. 1508 r.), Maciej Węgierski - posesor sołectwa opatów z Lądu w Kownatach (ok. 1597 r.), Jakub Stawski - kolejny pos. soł., Andrzej Cielmowski - j.p. (ok. 1620 r.) - w tym czasie dziedzicem jest Łukasz Wilczyński. Ok. 1645 r. sołectwo bierze w posesję Jan Wierusz Kowalski, zaś dziedzicem jest Jan W. ożeniony z Zofią Sokołowską h. Pomian. Kolejnymi posesorami byli: Wojciech Goczałkowski (ok. 1669 r.), Michał Koźmiński (przełom XVII i XVIII w.) i Antoni Słonecki (pocz. XVIII w.). Pod koniec XVII w. dziedzicem wsi był Marcin Potocki, syn Ludwika i Katarzyny Wilczyńskiej. Ta Katarzyna wyszła ponownie za mąż, za Bagińskiego. W 1722 r. syn Ludwika Potockiego - Jan - sprzedał wieś swemu synowi, Sebastianowi Potockiemu. Tę część Kownat w owym czasie zwano "Potoczyzną". Pozostałą część Jan W. sprzedał Remigianowi Wilczyńskiemu (bratankowi). Spadkobiercami Potockiego byli bratankowie, synowie Piotra P.: Piotr, Wojciech, Paweł i Franciszek. Trzymali oni Kownaty do lat 60. XVIII w. Później włascicielami byli jeszcze: Wojciech Borzysławski (ok. 1763 r.), Hermenegild Chrzanowski h. Nowina ożeniony z Ludwiką Borzysławską, Ignacy Kościelski (ok. 1768 r.), Marcin Bądkowski (ok. 1775 r.), Michał Chrzanowski (ok. 1786 r.), Wojciech Radoński - syn Piotra i Joanny Żurawskiej i Piotr Antoni Kamieński (ok. 1780 r.). Przypominamy, że mnogość nazwisk dziedziców bierze się z faktu, że dobra były podzielone. Tuż przed zaborami Michał Chrzanowski odkupił część Kamieńskich i niedługo później sprzedał ją za 76 tys. złp. Jakubowi i Tomaszowi Chrzanowskim. Na pocz. XIX w. wieś prawdopodobnie przeszła w obce ręce. W 1. poł. XIX w. dziedzicem Wilczyna i Kownat został Kazimierz Rafał Rafael Krzymuski h. Radwan, ożeniony z Teresą Gałczyńską z Gałczyna h. Sokola. Mieli oni dziesięcioro dzieci, z których Kownaty dostała Franciszka (1852-1937). W 2. poł. XIX w. na Kownaty składała się wieś, folwark i kolonia w pow. słupeckim, gminie Wilczagóra i parafii Wilczyn. Właścicielem Wilczyna i folwarku Kownaty na skutek ożenku z Franciszką Krzymuską został Zygmunt Emanuel Ludwik Taczanowski h Jastrzębiec (1838-1909). Mieli oni czworo dzieci w tym: Joannę (1885-1942) zamężną za Stefana Walewskiego z Walewic h. Pierzchała; Kazimierza (1886-1952) ożenionego z Ireną Aurelią Rudnicką h. Jastrzębiec i Marię (1888-1966). W okresie międzywojennym majątek należał do Kazimierza Taczanowskiego i liczył łącznie 2100 ha. Kazimierz i Irena Taczanowscy mieli córkę Joannę (1913-1992) zamężną dwukrotnie: za Stanisława Jarmułt-Mlickiego h. Dołęga (1905-1939), a następnie za Jerzego Tabaczyńskiego z Horodelska h. Grabie (1908-1953) oraz syna Zygmunta (1917-1939). Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Dwór wraz z pozostałościami parku i gospodarstwem stał się własnością AWRSP, obecnej ANR.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowkiego. Marek Jerzy Minakowski "Wielcy.pl";
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... 1926;
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wilczyn;
Geoportal;
Mapster.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty naczółkowym dachem, wzniesiony na planie prostokąta, dłuższą osią zorientowany w kier. zbliżonym do W-E, fasadą skierowany na południe. W fasadzie niewielka weranda zdobiona niskimi kolumnami, zwieńczona trójkątnym szczytem.

Park

Pozostałości parku z poł. XIX w. Grupy drzewostanu o bliżej nieokreślonej powierzchni występują na dz. ewid. nr ...70/31 o pow. 5,434 ha. Ustalenie dokładnego położenia parku jest utrudnione, gdyż miejscowość występuje idealnie "na styku" 4 arkuszy map archiwalnych:
P39-S26-C_WILCZYN_1935_BWNG_UL.jpg
P39-S26-B_ANASTAZEWO_III_korekta_1935_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
P38-S26-I_WOJCIN_1934.jpg
oraz P38-S26-H_ORCHOWO_1934.jpg.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego oraz parku jest nieczytelny.

Inne

Zabudowania gospodarcze, k. XIX w.
Skansen w Mrówkach - przysiółku Kownat, gródek stożkowaty nr rej. A - 2/92 z dn. 06.07.1992

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011