Piotrkowice

Stan obecny

Szkoła podstawowa im. Janiny Porazińskiej.
Piotrkowice 27, 62-561 Piotrkowice

Historia

Dwór z 4 ćw. XIX w.
Piotrkowice to wieś leżąca nieco na wschód od Konina i Ślesina, nad kanałem zrzutowym z Gosławic do Jez. Ślesińskiego. Pierwsze wzmianki o P. albo „Piotrkowyczach” znajdujemy w 2. poł. XV w., wieś wymienia także biskup Jan Łaski w swoim „Liber Beneficiorum”, gdzie dowiadujemy się, jakie obciążenia ponosili ówcześni mieszkańcy. Tak więc folwark i niektórzy kmiecie dawali dziesięcinę plebanowi w Wąsoszu, inni zaś kmiecie plebanowi w Sompolnie. W 1466 r. dziedzicem P. i Półwioska był niejaki Tomasz, który wraz z Janem Kopydłowskim byli pozywani przez księdza Mikołaja – plebana i dziedzica w Ostrowąsie (ob. Ostrowąż). Tomasz miał tam zapewne jakieś swoje ziemie i folwark, bo w latach 70. XV w. nazywał siebie „Ostrowąskim”, a jak wiemy, właściciele w tamtym czasie bardzo chętnie zmieniali nazwisko w zależności od miejsca aktualnego zamieszkania. W 1471 r. Tomasz zapisywał na części P. i O. po 400 grzywien posagu i wiana żonie Katarzynie. Zmarł w 1480 r., a pięć lat później Katarzyna wraz z braćmi scedowała te pieniądze Maciejowi Jastrzębskiemu. Z zapiski wynikałoby, że Jastrząbki, czy też Jastrzębniki należały częściowo do Tomasza oraz do ojca jego żony, czyli Maciej mógł być np. jej bratem. Dziedziczka zmarła ok. 1500 r., a Maciej musiał udowadniać, że odziedziczył po niej Piotrkowice. W sprawie z 1500 r. przeciwko Pątnowskim ręczył za niego Klemens Kopydłowski. Nic to zapewne nie pomogło, bo kilka lat później Pątnowscy stali się jedynymi posiadaczami wsi. Byli to bracia rodzeni: Andrzej, Jan, Mikołaj i Marcin, dziedzice Pątnowa. W kolejnych latach dzierżawili P. albo puszczali je na wyderkaf, dokonywali też licznych zamian, np z Lubomyskimi albo księdzem Wojciechem Lubstowskim. Najstarszy z braci miał synów: Mikołaja i Andrzeja, który to w 1540 r. zapisywał po 300 zł. posagu i wiana żonie Jadwidze, córce Jana Boruckiego. W tym czasie jednym z bogatszych szlachciców w okolicy był Mikołaj Zagórski, który najpierw trzymał Kijewiec, później także Półwiesk. Prowadził on jakieś interesy z Lubomyskimi (z Lubomyśla), a w 1542 r. przekazał swojemu synowi Szymonowi części Półwieska od Pątnowskich, prawdopodobnie razem z Piotrkowicami. W tamtych czasach był on również posiadaczem ¼ Mikorzyna i części Jeziora Ślesińskiego, tzw. Małego Jeziora plus „totam vadi dicti Slessynski Bród z rzeczką płynącą z jez. Slesińskiego”. W 1552 r. na obu Półwioskach (nazwa tych wsi przybiera w zapiskach różne postacie) oraz Kijowcu i Zagorzycach, Szymon zapisał 400 złp. posagu i 100 złp. wyprawy swej żonie – Petronelli Mirosławskiej. Tak ją kochał, że dorzucił jeszcze 340 złp. wiana i dodatkowe 60 złp. (na buty?). Mieli oni co najmniej 2 synów: Jana i Stanisława, który to Stanisław wymieniany jest w regestach poborowych jako właściciel 2 łanów i 2 zagrodników bez roli. Młodszy brat w 1582 r. ożenił się z Anną Stawską, której w czwartek po 3 Królach, Marcin Słonecki zapisywał 200 złp. posagu i 50 złp. wyprawy. Słonecki był opiekunem młodszego rodzeństwa panny młodej. Dodajmy, że Jan Zagórski był już wówczas dziedzicem P., Półwioska i Zagorzyc w pow. radziejowskim. Miał on z Anną trzech synów: Marcina, Adama i Jana, których w 1619 r. pozywał Adam Lubstowski, syn Jana – chorążego kaliskiego. Bracia dobrze gospodarowali na swych dobrach i pomimo zawieruch wojennych utrzymali się w P. Najmłodszy Jan zmarł ok. 1668 r., pozostawiając syna Świętosława. Mieli też co najmniej jedną siostrę, która wyszła za Świętosława Tokarskiego. Zagórski w 1668 r. zapisywał bratankom 650 złp., które odebrali sobie w kasie grodu konińskiego. Ożenił się z Anną z Gajewskich, która została wdową przed 1698 r. W tamtym czasie we wsi byli już także Zagajewscy, a jako dziedziczkę wymieniano Dorotę Zagajewską 2-o v. Zarucką. Na przeł. XVII i XVIII w. Piotrkowice stały się własnością Dąmbskich z Lubrańca h. Godziemba. Zapiska z 1712 r. jako dziedziczkę podaje Konstancję Izdbieńską – wdowę po Janie z Lubrańca Dąmbskim i 2-o v. po Walentym Chociszewskim. Jako że Dąmbskich było wielu i posiadali rozległe dobra w Wielkopolsce, a nie ma zbyt wielu zapisek o Piotrkowicach z okresu XVIII w., nie jesteśmy w stanie w tym opisie dojść koligacji pomiędzy w.w. Janem, a kolejnym Janem Dąmbskim – właścicielem Piotrkowic ok. 1780 r. W opisywanym okresie było tych Janów wielu, a praktycznie każdy z nich mógł posiadać niewielkie dobra pod Koninem. Tak więc „nasz” Jan Dąmbski w 1788 r. sprzedał P. za kwotę 43 tys. złp. Józefowi Wierusz Walknowskiemu h. Wieruszowa, synowi Franciszka – sędziego ziemskiego kaliskiego. Walknowski w tym samym roku kupił Ślesin od Michała Sokołowskiego, starosty kowalskiego. Ok. 1780 r. ożenił się z Katarzyną Sulerzycką, z którą mieli syna Michała Grzegorza Mateusza. Tenże Michał ożenił się później z Franciszką Łukomską z Łukomia h. Szeliga i miał z nią trójkę dzieci: Emilię, Marię i Feliksa, którzy rodzili się w Piotrkowicach. Prawdopodobnie ok. połowy XIX w. Walknowscy sprzedali majątek, bo Feliks swój związek małżeński z Marią Emilią Swinarską zawierał w 1867 r. w Lubaszu, t.j. 170 km na zachód od Konina. Kolejnym właścicielem wsi został hrabia Maciej Mielżyński h. Nowina (1799-1870) – właściciel Kazimierza Biskupiego. Hrabia był działaczem społecznym i politycznym, byłym oficerem powstania listopadowego, jednym z założycieli Towarzystwa Naukowej Pomocy, a od 1849 r. członkiem pruskiego Landtagu. Po rozdaniu majątków w Wielkopolsce pomiędzy dziewięcioro dzieci, wyjechał do Królestwa Polskiego, gdzie m.in. dokonał uwłaszczenia chłopów.
W 1886 r. Piotrkowice stanowiły gminę wiejską oraz folwark w powiecie kolskim i parafii Wąsosze. Na dobra składały się: folwarki w Piotrkowicach i Różopolu, osada Ślesin, wsie: P., Wygoda, Kolebki, Półwiosk Stary, Półwiosk Nowy oraz Niedźwiady. Majątek stanowił domenę o pow. 1082 mórg, w tym 806 mórg posiadały same Piotrkowice. Na obszar ten składało się: 742 m. ziemi uprawnej, 28 m. łąk i pastwisk, 18 m. lasu oraz 18 mórg nieużytków. Na terenie folwarku znajdowało się 12 budynków murowanych i 12 drewnianych. Gospodarka rolna oparta była na płodozmianie 6-o i 13-to polowym. Na skutek uwłaszczenia, w poszczególnych wsiach mieszkali także osadnicy, z reguły po 30-40 osób, z gruntami o wielkości od 5 do 10 mórg na osobę. Szczegółowe statystyki tych wsi pominiemy w opisie jako mało istotne. Gmina Piotrkowice podlegała IV Sądowi Okręgowemu w Sompolnie, miała 9195 mórg obszaru oraz 2743 mieszkańców.
Po śmierci Macieja Mielżyńskiego w 1870 r., folwark w Piotrkowicach kupił Władysław Mierzyński h. Jastrzębiec (1833-1919), ożeniony z Ludmiłą Sławoszewską, który w latach 1880-1885 wybudował obecny pałac. Mieli z Ludmiłą co najmniej dziewięcioro dzieci: Rafała, Joannę, Julię, Stanisława, Urszulę, Tadeusza, Marię, Karolinę i Bolesława Walentego (1871-1941). Pod koniec XIX w. Mierzyńscy przekomponowali park, nasadzając tu graby, dęby, robinie akacjowe i świerki. Po śmierci Władysława Piotrkowice przypadły najmłodszemu z braci. Dziedzica pochowano w grobowcu rodzinnym, który znajduje się na cmentarzu w Wąsoszu, nieopodal Jeziora Wąsowskiego. Piotrkowice w 1926 r. stanowiły siedzibę gminy, lecz budynek urzędu znajdował się w Koninie. Kluczowe firmy i majątek ziemski znajdowały się głównie w rękach Mierzyńskich. Dobra w P. o wielkości 450 ha należały do Bolesława Mierzyńskiego (1871-1941), zaś cegielnia w Półwiosku Nowym do jego brata Władysława. Gorzelnia w Wąsoszu wraz z rektyfikacją spirytusu znajdowała się pod zarządem spółki Mierzyńscy Bracia i S-ka. Z kolei Rafał M. był właścicielem Wąsosza, Różopola i Kępy, o łącznym areale 770 ha. Bolesław ożeniony był z Anną Heleną Tabaczyńską z Horodelska h. Grabie, z którą mieli córkę Władysławę. Po wybuchu 2. wojny światowej Mierzyńskich wysiedlono z majątku, zaś dobrami zarządzał Niemiec nazwiskiem Hasse. Po wojnie powrócili oni do P., lecz zostali zmuszeni do opuszczenia pałacu i zamieszkali w Poznaniu. Pałac wraz z parkiem przeznaczony został na szkołę, a zabudowania folwarku zostały wykorzystane przez Spółdzielnię Kółek Rolniczych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty), Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego;
Plan Odnowy Miejscowości Piotrkowice na lata 2009-2016, Piotrkowice, marzec 2016;
Księga Adresowa Polski dla Przemysłu, etc.. 1930;
Geoportal;
Mapster:
11798765 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: 3927_D_Lubstow_IX.1944_LoC_G6520_s25_.G4.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny, wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na wschód. Korpus budynku piętrowy, nakryty czterospadowym dachem; z dwoma parterowymi przybudówkami po bokach, co daje 11-osiową fasadę. Obie z przybudówek poszerzone są o wyższe części, w których znajdują się dodatkowe wejścia. Pośrodku fasady dominuje 4-kolumnowy portyk wielkiego porządku, zwieńczony belkowaniem i trójkątnym frontonem.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 0,87 ha., niegdyś 4,1 ha. Brakujący drzewostan został wykarczowany w okresie powojennym. Po wojnie i po likwidacji części podwórza gospodarczego (na wschód od pałacu), zasadzono tam kilkanaście drzew i utworzono klomb. Cały zespół dworski stanowił prostokąt rozciągnięty z zach. na wschód i zajmował 6,4 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011