Brzostków

Stan obecny

Własność prywatna. Brak możliwości zwiedzania.

Historia

Dwór z k. XVII / k. XVIII w.
Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1298 r., zaś pierwsi jej właściciele pisali się „de Brzostkowo”. W 2. poł. XV w. znany był Wojciech z Brzostkowa ożeniony z Małgorzatą, który w 1462 r. zapisywał jej na połowie wsi 150 grzywien posagu i t. wiana. Prawdopodobnie był on synem Jana – zmarłego w 1463 r. kanonika gnieźnieńskiego. Miał brata, również Jana i kuzyna Stanisława, którzy w 1495 r. zapisywali na Brzostkowie i Gęczewie dwie grzywny czynszu rocznie kapitule poznańskiej. W 2. poł. XV w. dziedzice przyjęli nazwisko Brzostkowskich, pieczętowali się zaś herbem Zaremba. W 1465 r. dokonano rozgraniczenia B. i Przybysławia - należącego do Fryderyka, biskupa lubuskiego. W 1485 r. wspomniany Wojciech był wicewojewodą poznańskim; w tymże też roku ożenił się ponownie, z Katarzyną Powiercińską. Z pierwszej żony miał syna Stanisława, o którym czytamy że przybył kiedyś do Śmiełowa, gdzie poranił poddanych Jana Roszkowskiego. Za ów napad Roszkowski pozywał Wojciecha w 1492 r. Rok później Brzostkowski zmarł, a niedługo później wdowa Katarzyna wyszła za Jana Skoraszewskiego. Do podziału dóbr pozostało rodzeństwo Stanisława: Mikołaj, Dorota, Agnieszka i Zofia. Po śmierci Mikołaja siostry kolejno sprzedawały swoje części Brzostkowa Wojciechowi Mycielskiemu h. Dołęga. Część wsi na pocz. XVI w. znalazła się także w rękach Jana Cienińskiego, który sprzedał ją (zamienił) Jakubowi Boturzyńskiemu h. Czewoja. Ten z niejaką Zielińską miał synów: Jakuba i Mikołaja. W 1541 r. odziedziczyli oni Brzostkowo, Przybysław i Gączewo, a kilkanaście lat później dobra wziął Mikołaj, zmarły bezpotomnie w 1569 r. W sytuacji braku naturalnego następcy, wieś dostał bratanek Jakuba – Piotr Boturzyński, po którym odziedziczyli: Jan, Jadwiga, Urszula i Zofja Boturzyńscy. Z tychże Jan miał córkę Barbarę, która wyszła za Macieja Bułakowskiego (s. Pogorzelskiego, zap. oryg.). Ten w 1626 r. sprzedał B. i Przybysław Eremianowi Domiechowskiemu h. Prawdzic. Część wsi należała też do Stanisława Osłowskiego (jednego z zięciów Jana Boturzyńskiego). W 1647 r. syn Stanisława - Jan - również sprzedał swoją część Domiechowskiemu.
Eremian (zwany również Remigianem) Domiechowski ożenił się z Jadwigą Boturzyńską, z którą miał 4 synów: Wojciecha (późniejszego księdza), Ludwika, Stanisława i Andrzeja. Ok. 1670 r. w Brzostkowie powstała parafia i od tego momentu zaczęto prowadzić księgi parafialne. Mniej więcej w tamtym czasie ks. Wojciech dał majątek w B. swemu bratu Stefanowi. Ten ożenił się z Dorotą Tomicką, zaś ich pierwszemu synowi dano na imię Remigian. Gdzieś tak ok. 1685 r. Stefan Domiechowski wybudował pierwotny dwór w Brzostkowie, w którym w latach 1689-1692 rodziły się kolejne dzieci: Antoni, Kazimierz, Eleonora i Konstancja. Dziedziczka zmarła młodo, mając zaledwie 27 lat, 12 stycznia 1694 r. W zapiskach z tego okresu przewijają się także liczne dzieci służby, rodzące się w dworze, głównie rodziny Przybysławskich. W 1698 r. Stefan ożenił się ponownie, z Marianną Rogalińską, z którą miał jeszcze co najmniej pięcioro dzieci. Był kolatorem miejscowego kościoła, zmarł 25 stycznia 1713 r. Majątek po śmierci dziedzica pozostawał w rękach żony, która miała tu zapisane „dożywocie”. Ona również była „dobrodziejką” kościoła. W 1716 r. wyszła za Aleksandra Psarskiego z Psar h. Boleścic, burgrabiego kaliskiego. Miała z Aleksandrem syna Józefa Antoniego Ignacego ur. w 1718 r. i córkę Konstancję. Marianna Psarska zmarła 3 marca 1730 r. i pochowana została w kościele w Brzostkowie. Dziedzic zmarł dziewięć lat później mając 75 lat i pochowany został w średzkiej kolegiacie. Dziedziczką dóbr została Ludwika Eufemia (Domiechowska) zamężna za Franciszka Ponińskiego h. Łodzia. Zmarła 19 grudnia 1775 r. i pochowana została u bernardynów w Poznaniu. Mieli oni syna Antoniego (1732-1818), późniejszego starostę kopanickiego, konsyliarza woj. kaliskiego w konfederacji targowickiej i członka KEN w okresie 1773-1777, kawalera Orderu Świętego Stanisława i Orderu Orła Białego. W 1781 r. Antoni rozbudował dwór, bądź też w jego miejscu wybudował nowy budynek. Prawdopodobnie nie pozostawił potomków.
Po III rozbiorze Polski majątek przeszedł w ręce Grabskich h. Wczele, z których Alojzy ożenił się z Konstancją Czarnecką h. Prus (III). Niebawem wzięli rozwód, a Konstancja ponownie wyszła za mąż (w 1821 r.), za Ludwika Pawła Sczanieckiego h. Ossoria (1789-1845), syna Józefa Filipa (1756-1815) i Jadwigi Wyganowskiej. Ludwik i Konstancja Sczanieccy prawdopodobnie nie posiadali dzieci. Dziedziczka zmarła w lutym 1861 r. i pochowana została w B. Dwa lata później w Sławnie niemłody już Alojzy Grabski ożenił się z 21-letnią Wandą hr. Węsierską h. Belina. Oprócz Brzostkowa był on posiadaczem dóbr Zagórzyce, a także majorem wojsk królewskich. Mieli z Wandą troje dzieci: Alfonsa, Celinę i Kazimierza. Dziedzic zmarł 25 października 1885 r. pozostawiając rodzinę i liczne grono chętnych do spadku. Rok później Zygmunt Czarnecki wnioskował o wystawienie majątku na licytację. Do podziału dóbr stanęli ponadto: hr. Zbigniew Węsierski-Kwilecki, hr. Antoni Czarnecki, hr. Stanisław Czarnecki, hr. Maksym. Bniński, Celina Żółtowska oraz Cecylia Bnińska.
W 1885 r. wieś zwana także Brzóstkowo stanowiła dominium w pow. wrzesińskim, o pow. 1574 mórg. Było tu 20 domów z 223 m-cami, w tym 2. ewangelików; 88 analfabetów. W skład domeny wchodziły także Góry oraz folwark Konstancin. Spadkobiercom udało się sprzedać majątek, a nabywcą w 1886 r. został niejaki Engel. Kwota transakcji opiewała na 390 tys. marek. Niestety nie wiemy jak długo dobra pozostawały w rękach niemieckich, zapewne dopiero po wyzwoleniu Polski przeszły w ręce Hebanowskich. W 1926 r. właścicielem był dr Bogumił Hebanowski (1870-1953), ożeniony z Zofią Ponikiewską h. Trzaska (1880-1958). Mieli troje dzieci: Klemensa, Lucynę i Stanisława. W 1926 r. dobra liczyły 1249,84 ha, w tym 1021 ha ziem uprawnych, 45 ha łąk i pastwisk, 150 ha lasów, 32 ha nieużytków oraz 1,84 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1868,55 talarów. Majątek posiadał własną gorzelnię. Po 2. wojnie światowej został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. W 1998 r. dwór kupił właściciel prywatny, który wyremontował budynek i uporządkował park.
Stanisław Hebanowski (1912-1983) posiadał aż cztery żony: Helenę Kęszycką h. Nałęcz (1912-1983), Wandę Makowską h. Jelita (1909-2000), Wandę Chorzemską (1924-1999) oraz Irenę Maślińską (1918-2002). Żyje co najmniej trzech jego wnuków o nazwisku Hebanowski.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek murowany, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N/NW-E/SE, fasadą zwrócony na S/SW, parterowy, nakryty dachem mansardowym, w górnej części czterospadowym, mieszczącym użytkowe poddasze. Niższa kondygnacja mansardy posiada po dwie lukarny po bokach, wyższa – powieki okienne typu „wole oko”. W obu dłuższych, siedmioosiowych elewacjach dworu, umieszczono centralnie pseudoryzality, tworzone przez cztery pilastry wielkiego porządku. Z obu stron dworu wieńczą je trójkątne frontony z oculusami pośrodku. W fasadzie ponadto znajduje się obszerny taras na wys. 1. piętra, na całej szerokości ryzalitu. Po remoncie dwór posiada dość skromny detal architektoniczny, w tym bazy i głowice pilastrów oraz boniowane narożniki. Od strony ogrodu przed dworem znajduje się okrągły podjazd z fontanną pośrodku.
Spichlerz neogotycki, wybudowany 65 m. w kierunku N/NW (płn.-zach. z odch. zachodnim) od dworu, na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, piętrowy, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Swój niezwykły wygląd obronnej twierdzy spichlerz zawdzięcza dobudowanym w narożnikach, zwężającym się ku górze, oktagonalnym, ceglanym basztom.

Park

Park krajobrazowy park o pow. ok 5,6 ha. Zasadnicza część parku pokrywa się z granicami dz. ewid. nr ...42/5 (tzn. z jej częścią wschodnią). Cała działka rozciąga się dalej na zachód, poza granice parku. Wewnątrz znajduje się ciekawy układ wodny, czyli dwa stawy o nierównomiernych kształtach, zasilane kanałami od tzw. „Odnogi Brzostowskiej”, przepływającej 80 m na północ od założenia.

Inne

Spichlerz, neogotycki, 1830 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011