Siedlemin
Neu-Siedel (1939-43)
Województwo:wielkopolskie
Powiat:jarociński
Gmina:Jarocin
Rodzaj obiektu:Dwór
Powiat:jarociński
Gmina:Jarocin
Rodzaj obiektu:Dwór
Rejestr zabytków
Obiekt:dwór, nr rej.: kl.IV-73/19/54 z 12.05.1954Stan obecny
Od niedawna, dzięki nowemu właścicielowi, prowadzone są szeroko zakrojone prace remontowe i rewitalizacyjne, zarówno dworku jak i otaczającego go parku.Historia
Dwór z 1830 r.Wieś istniała już przed 1218 r., a w dawnych czasach nazywana była również „Siedliminem”. Już w tymże roku stał tu pierwszy drewniany kościół. W 1296 r. kasztelan kaliski Berwołd oświadczył, że z łaski biskupa poznańskiego Jana otrzymał dziesięcinę z Siedlemina, ale po jego śmierci dziesięcina ta wróci do biskupów. W 1390 r. panem na Potarzycy i Siedleminie pisał się Wacław Zaremba z Jaraczewa, a następnie Mikołaj - mąż Febronii z Siedlimina. W 1395 r. do sądu w Pyzdrach wezwani zostali: Maciej Lubiatowski h. Zaremba (zamiast którego w zastępstwie przybył Bieniak L.), Filip z Cielczy Cielęcki oraz Jakub z Liścia h. Dryja. Musieli oni poświadczyć, że Mikołaj jest stanu szlacheckiego i że pieczętuje się herbem Zaremba.
Dopiero w 2. poł. XV w. właściciele S. nazwali się Siedlemińskimi. Iwan z Siedlemina, ożeniony z Katarzyną, był bratem Jana Nieniewskiego. Gdy Iwan zmarł, dziedzicami wsi (oraz Raszew Wielkich i Małych) byli dwaj Janusze, czy też Janowie: senior – brat Iwana i junior – onego Iwana syn. W tamtym czasie znany był proboszcz (rektor) parafii z Siedlemina – Marcin Nieniewski. Janusz junior oprócz w.w. dóbr był właścicielem placu w Kaliszu przy ul. Targu Bydlęcego, w tyle za klasztorem, etc..., gdzie Janusz senior miał także swój plac oraz dom. W 1479 r. doszło do sporu pomiędzy młodszym z Januszy, a rektorem. W procesie przeciwko księdzu stanęli także Jan Nieniewski, kasztelan wieluński i Jan (Janusz) starszy. Nie wiemy, czy to jeden z tychże Janów miał syna Jakuba, który w 1489 r. sprzedał na wyderkaf Mikołajowi Skaławskiemu trzy łany osiadłe, prawo na młynie i dwóch kmieci, płacących po 3 wiardunki. Oprócz dóbr ziemskich we wsi znajdowały się również dobra kościelne, a to w postaci sołectwa które w 1491 r. dostał na wyderkaf Jan Roszkowski. Plebana Marcina w latach 90. XV w. zastąpił ks. Stanisław Przyborowski.
Na pocz. XVI w. znacznie rozszerzył się krąg osób – spadkobierców Jakuba S. My ograniczymy się do tych najważniejszych. Dziedzic miał dwie córki: Jadwigę zamężną za Klemensa Ostrowskiego i Dorotę zamężną za Macieja Brzozogajskego. Ok. 1530 r. dziedzicem S. był Brzozogajski. Dziesięć lat później Maciej B. zamienił swoją wieś Łaskawy, ze swoim bratem Janem, na części Lubienia Wielkiego i pustki Kamień. Siedlemin po rodzicach miały odziedziczyć córki: Apolonia, Anna, Katarzyna i Barbara z bratem Andrzejem. Dziedzic żył co najmniej do 1557 r., kiedy to przekazał dziedziczne dobra Andrzejowi B. Na majątek Brzozogajskich oprócz Siedlemina składały się części Lubienia Wielkiego, połowa pustki Kamień i łąka w pustkach Żygówki zwana „las”. W tym samym roku Andrzej B. zapisał na tych dobrach 300 złp. posagu i t. wiana Jadwidze Lubiatowskiej – drugiej żonie swego ojca. W kolejnych latach poprzez ożenek siostry, Apolonii dobra przeszły na jej męża – Wincentego Lutomskiego, a następnie ich córkę Dorotę zamężną za Jana Bieganowskiego. Dorota miała siostrę Zofię zamężną za Jana Naramowskiego h. Łodzia. W kolejnych latach Naramowski skupił w swoich rękach części wsi odkupione od Katarzyny i Doroty Lutomskich. W 1578 r. miał z Zygmuntem Dupczyńskim (zapewne mężem którejś z sióstr), po 4 łany osiadłe, 3 zagrodników i 3 komorników. W kolejnych latach Siedlemin przeszedł w ręce Stanisława Robaczyńskiego, ożenionego z Jadwigą Pogorzelską h. Zaremba. W 1618 r. wdowa po Stanisławie posiadała we wsi 8 śladów osiadłych, 2 koła korzeczne, 4 zagrodników i 2 komorników. W zapisce tej chodzi zapewne nie tyle o same koła, co o dwa młyny z takimi kołami „korzecznymi”, czyli nasiębiernymi, w odróżnieniu od kół podsiębiernych zwanych „walnymi”. Co do Jadwigi - nie wiemy czy to ta sama, czy też może jej córka; która wyszła za Jana Gardzinę - Laskownickiego. W każdym razie niedługo później w zapiskach pojawia się Elżbieta z Siedlemina Robaczyńska, zamężna za Macieja Żakowskiego.
Około połowy XVII w. dziedzicem Siedlemina został Andrzej Przyjemski h. Rawicz (1632-1677), chorąży kaliski, który wraz z proboszczem Błażejem Srockim w 1660 r. wystawili we wsi nowy drewniany kościół. Księgi parafialne zaczęto prowadzić tu w 1724 r. Przyjemski ożeniony był z Dorotą Rozdrażewską h. Doliwa, z którą mieli córkę Katarzynę (1661-1705?) i syna Aleksandra (1650-1694), późniejszego chorążego kaliskiego. W 1678 r. Katarzyna Przyjemska wyszła za Piotra Opalińskiego h. Łodzia (1640-1691). Katarzyna i Piotr mieli troje dzieci: Ewę Dorotę, Antoniego (1683-1685) i Ludwikę (1684-1719). Rok po ślubie Katarzyna odkupiła od brata Potarzycę i Siedlemin, za kwotę 60 tys. złp. W 1683 r. dziedzic wybudował w S. szkołę. Po śmierci pierwszego męża Katarzyna wyszła za Kretkowskiego, a następnie za Władysława Przyjemskiego (wg WGM). Przyjemscy na pocz. XVIII w. puścili dobra w posesję, zaś ich posesorem został Franciszek z Bnina Radzewski. W spadku po Katarzynie, majątek - czyli Potarzycę i Siedlemin dostał ok. 1730 r. Stanisław Poniński h. Łodzia (1700-1752), syn Władysława, podkoniuszego koronnego i Konstancji ze Smarzewa Zaleskiej. Około 1736 r. ożenił się on z Franciszką Bidzińską z Bidzin h. Janina (1730-1769), która prawdopodobnie wyszła za mąż ponownie, albowiem zapiska o jej śmierci, pochodząca z 17 września 1769 r. wyraźnie mówi o Franciszce z Ponińskich Jaraczewskiej, którą – „chowa mąż Józef”.
W 2. poł. XVIII w. Siedlemin wszedł w skład dóbr Goliny i należał do Wojciecha Szczytnickiego h. Bylina, ożenionego z Ludwiką Dobrzycką. Do Szczytnickich należała także pobliska Potarzyca. Dziedzic zmarł 12 sierpnia 1772 r. i pochowany został u bernardynów w Koźminie. Siedem lat później jego synowie: Józef, Stefan i Michał Szczytniccy zawierali umowę działową, wg której Siedlemin otrzymał Stefan, pułkownik w Koronie. Na dobrach tych wg umowy zapisano dożywocie dla matki – Ludwiki – zmarłej 26 stycznia 1782 r. Pochowano ją obok męża w Koźminie. W 1790 r. Stefan Szczytnicki zapisywał dożywocie na Siedleminie przyszłej żonie – Krystynie Krzyckiej h. Kotwicz (1760-1842). W 1834 r. wieś kupił Stanisław Modlibowski (1815-1889), syn Nepomucena i Nepomuceny Skarbek-Malczewskiej, który zapewne wybudował tu obecny dwór. Dziedzic uczęszczał do gimnazjum w Poznaniu, zaś w 1838 r. ukończył uniwersytet w Berlinie. W 1843 ożenił się z Albertyną Budziszewską h. Awdaniec, córką podczaszego Dionizego B. i Ludwiki z Modlibowskich. Mieli oni sześcioro dzieci, z których pierwszy – Józef – zmarł mając zaledwie roczek. Dlatego imię to dano ponownie jednemu z kolejnych synów (a konkretnie ostatniemu). W latach 1846-1848, zapewne z fundacji dziedzica, w Siedleminie wybudowano nowy kościół p.w. świętego Mikołaja. W 1861 r., po śmierci ojca, Stanisław Modlibowski sprzedał dobra S. i przeniósł się do rodzinnego majątku Kromolice, gdzie zmarł w 1889 r. pozostawiając żonę i trzech synów. Siedlemin nabył Bolesław Taczanowski h. Jastrzębiec (1830-1881), który 12 grudnia 1861 r. zaślubił w Poznaniu Teofilę Zbijewską h. Rola. Ze związku tego pochodziło ośmioro dzieci, z których dobra otrzymał najstarszy syn Józef Mikołaj Adam (1864-1927). Dziedzic – Bolesław Taczanowski zmarł 24 października 1881 r. i pochowany został w Siedleminie.
W 1885 r. Siedlemin składał się z dóbr ziemskich i wsi kościelnej. Na wieś składały się działy o nazwach: Pieńki z 6 domami i 41 m-cami oraz Pustkowie z 3 domami i 21 m-cami. Łącznie liczyła ona 29 domów i 198 m-ców wyznania katolickiego. Z gruntów wiejskich o wielkości 268 ha (w tym 236 ha ziemi uprawnej) do urzędu skarbowego wykazywano 12,53 marki czystego dochodu z 1 ha roli, 26,63 marki z 1 ha łąki i 4,7 marki z 1 ha lasu. Wieś dworska posiadała 566 ha gruntów, w tym 395 ha ziemi uprawnej, 27 ha łąk i 88 ha lasu.
Dnia 3 października 1888 r., w Poznaniu u świętego Marcina, 24-letni Józef Mikołaj Adam Taczanowski zaślubił 20-letnią Barbarę Jerzykiewicz, córkę Władysława i Zofii Krąkowskiej. Mieli oni sześcioro dzieci: Władysława, Kazimierza, Anielę, Józefa, Marię i Antoniego. W międzyczasie dobrze zarządzany majątek otrzymał miano „dóbr rycerskich”. Jednak już w 1895 r. Józef Taczanowski postanowił sprzedać Siedlemin, zaś nabywcą został Józef Kęszycki z Błociszewa h. Ostoja. Część dóbr zdążył wcześniej rozparcelować Taczanowskiemu bank ziemski. Na pocz. XX w. właścicielem S. został Witold Sokolnicki z Pigłowic h. Nowina (1854-1908), ożeniony z Izabellą Marią Karoliną hr. Potocką h. Pilawa (Złota). Mieli oni pięciu synów: Tadeusza Ludwika (1894-1954), Józefa (1896-1954), Zygmunta zmarłego dzieckiem (w 1905 r.), Antoniego Franciszka (1900-1946) i Witolda Piotra (1906-1968), późniejszego działacza społecznego, oficera WP i AK. Po urodzeniu ostatniego syna, gdzieś pomiędzy 1907 a 1908 rokiem, Sokolniccy sprzedali Siedlemin i zamieszkali w swoim drugim majątku – Mądre w pow. średzkim – w którym siedzieli co najmniej od kilkudziesięciu lat, posiadając również pobliskie Pigłowice (do 1876 r., gdy dostał je Moszczeński ożeniony z Sokolnicką). W dobrach Mądre, dnia 26 grudnia 1908 r. zmarł 53-letni dziedzic - Witold Sokolnicki, którego pochowano na miejscowym cmentarzu.
Siedlemin nabył Jan Pawela, pod którego zarządem dobra w 1926 r. liczyły 312,5 ha, w tym 292,5 ha ziemi uprawnej, 12,5 ha łąk i pastwisk oraz 7,5 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany do celów oszacowania podatku wynosił 1385,09 talarów. Wieś w tym czasie leżała w pow. jarocińskim i liczyła 715 m-ców. Była tu cegielnia prywatna Klarzyńskiego i wiatrak należący do S. Grygiela. Po ojcu właścicielem majątku w Siedleminie został Franciszek Pawela (1900-1942). Po wybuchu 2. wojny światowej wyjechał on do Warszawy, gdzie wstąpił do nowo utworzonej organizacji „Służba Zwycięstwu Polski” (powołanej przez dowódcę obrony stolicy – gen. Juliusza Rómmla), podporządkowanej Rządowi RP na uchodźctwie. Dowództwo (a szczególnie gen. Sikorski) postanowiło jednak zmienić nazwę organizacji (w listopadzie 1939) na Związek Walki Zbrojnej, a to z powodu złego nastawienia ludności do organizacji, kojarzonej z rządami sanacji – obarczanej winą za przegraną kampanię wrześniową. Franciszek Pawela w tejże organizacji uzyskał stopień podporucznika. Ze względu na swoje znajomości wciągnął do SZP Franciszka Józefa Unruga ps. „Dąb” – ziemianina z Wyszakowa. W czasie działalności konspiracyjnej zajmowali się oni m.in. organizowaniem broni, ukrywaniem alianckich zbiegów z obozów, itd. Pawela został aresztowany przez Niemców w 1942 r. i osadzony w obozie Mauthausen – Gusen (KL) w Styrii austriackiej, gdzie jeszcze tego roku został zamordowany. W latach 1939-43 wieś nosiła nazwę Neu-Siedel, a 1943-45 – Neusiedel. Po wojnie na bazie dawnego folwarku w Siedleminie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane na mocy ustawy z dn. 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Po przejęciu gospodarstwa przez AWRSP najwyraźniej nie znalazły się osoby skłonne zagospodarować pozostałości PGR-u i zapewne dlatego zmieciono je (relikty, nie osoby) z powierzchni ziemi. Pozostał dwór w otoczeniu parku, który prawdopodobnie po wojnie przeznaczony został najpierw na biura zakładu, później na mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Strona internetowa Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Okręg Wielkopolska
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
6718 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4070_Gora_1911.jpg
6719 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4070_Gora_1940.jpg
16388 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4070_Gora_1944_UPKrak.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Opis
Dwór późnoklasycystyczny. Budynek miał przypominać styl tzw. „polski”, charakteryzujący się łamanym dachem i portykiem kolumnowym nawiązującym do klasycyzmu. Wzniesiony został na planie prostokąta, w dłuższej osi NW-SE, fasadą skierowany na SW (płd.-zach.), podpiwniczony, parterowy, nakryty wspomnianym dachem łamanym, krytym dachówką, mieszczącym użytkowe poddasze, z wystawkami w obu dłuższych elewacjach. Od strony NW dobudowana niższa przybudówka, nakryta dachem płaskim krytym papą.Zamiast portyku budowniczy dworu zastosował pilastry „dźwigające” belkowanie i trójkątny fronton wystawki. Poza tym elementem budynek nie posiada cech stylowych, zniszczonych zapewne na skutek otynkowania elewacji. Do wejścia prowadzą szerokie schody ujęte murkami, z ozdobnymi słupkami na których niegdyś stały betonowe wazony. (opis na podst. zdjęć z pocz. XXI w.) Nie wiemy jak dwór wygląda obecnie, po remoncie wykonanym przez prywatnego właściciela.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie zatarty. W latach 90. XX w. wyburzono wszystkie zabudowania gospodarcze folwarku, oficyny, itp..., zmienił się także przebieg dawnych traktów komunikacyjnych.
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.