Góra

Stan obecny

Dom Wsparcia Dziecka i Rodziny "Domostwo" w Górze

Historia

Pałac z 1877 r.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z k. XIII w. Początkowo mogła ona należeć do Doliwów, wywodzących się z Nowego Miasta nad Wartą albo też Bnińskich z Bnina (obecnie - płd. część miasta Kórnik), który w XIII w. znajdował się w obrębie powiatu pyzdrskiego. W monografii Bnińskich znajdujemy Górę, do której prawo sądowe od króla Przemysława II dostał Comes Mirosław, syn Przedpełka - wojewody poznańskiego w 1294 r. Synami księcia byli Henryk i Andrzej. Henryk odziedziczył Rogalin po ojcu i był przodkiem Łodziców Rogalińskich. Wnukiem Andrzeja B. był Andrzej występujący w 1388 r., którego córka Agnieszka została żoną Andrzeja Borka z Osieczny, właściciela m.in. Głoginina, budowniczego zamku w Krobii. Pierwsi dziedzice wsi pisali się z Góry, zaś nazwiskiem Górskich zaczęli posługiwać się ok. połowy XV w. Pod koniec XIV w. w Górze wybudowano pierwszy drewniany kościół, a z 1393 r. pochodzi pierwsza pisana wzmianka o parafii. W 1. poł. XV w. Wojciech z Góry, stolnik poznański, był także posiadaczem Biezdziadowa, Lgowa, Gąsiorowa i Dokowa w pow. pyzdrskim. W 1445 r. połowę tych dóbr sprzedał Jarosławowi z Rozdrażewa. Z kolei wieś Stawiszyn sprzedał Wincentemu de Gorziczsko (?) i Mikołajowi z Bnina (zapewne bratu w.w. Andrzeja). Góra podzielona była na kilka działów, ponieważ kolejna zapiska z 1446 r. mówi o braciach Piotrze i Wojciechu, właścicielach także Brzostowa. Oprócz Górskich we wsi pojawił się ok. 1484 r. Marcin Łęski, który część Góry i Łobesz wziął od Zaworskiego (spadkobiercy Jana Górskiego), w zamian za Mniejszy Łęg w pow. kościańskim. Wdowa po Marcinie – Katarzyna – w kolejnych latach odkupiła pozostałe części wsi od Bieniaszki, wdowy po Wincentym Górskim i od Jana Taczanowskiego h. Jastrzębiec. Wdowa po Łęskim wyszła za Marcina Górskiego (alias Małołańskiego), z którym wspólnie występują w zapiskach do ok. 1508 r., kiedy to sprzedają wieś synowi, Wojciechowi Górskiemu. Rok później dziedzicem części G., Brzostowa i Zalesia został Stanisław Konarski. W 1511 r. ponowił on czynsz dla ks. Jana z Góry, archidiakona..., etc, który zapisała altarii Katarzyna Górska. W kolejnych latach wieś trzymali wspólnie Górscy oraz potomkowie Stanisława Konarskiego, kolejno Feliks (1523) i Piotr (1542). W poł. XVI w. do Górskiego należała ½ Góry i Łobesz, a do Konarskiego Góra i Brzostowo. W 2. poł. XVI w. Paweł Górski (zwany też Bierzglińskim) ożenił się z Barbarą Golską. Po Piotrze Konarskim odziedziczyli synowie: Jan, Stanisław i Andrzej. Jan zmarł, zaś pozostali bracia w 1583 r. dokonali podziału majątku, na skutek którego Górę i cz. wsi Łobesz dostał Andrzej, zaś Stanisław Brzostowo. Wspomniana już wyżej Barbara miała siostrę Dorotę zam. za Leskiego, która w 1570 procesowała się z tymiż Konarskimi. Z kolei w 1588 r. Barbara Górska z synem Wojciechem pozywali Jana Buszkowskiego o napad na jej dobra Górę. Część wsi należącą do Konarskich, na pocz. XVII w. kupił Jan Dopczyński, posiadacz również Zalesia. W 1611 r. procesował się on z synami Stanisława Konarskiego i ich matką Katarzyną. Miał córkę Elżbietę, która wyszła za Adama Franciszka z Dobrzycy Dobrzyckiego h. Leszczyc, syna Jana.
Adam i Elżbieta Dobrzyccy mieli synów: Tomasza, Jana, Chryzostoma i Wojciecha. Spośród tej czwórki Tomasz obrał karierę duchownego. W zw. z tym swoje części dóbr w 1649 r. oddał braciom za darmo. Późniejsze rozliczenia pomiędzy braćmi pominiemy w opisie jako nieistotne, w każdym razie w 2. pol. XVII w. dziedzicem Góry był Jan Dobrzycki, który z czasem został sekretarzem królewskim. W 1658 r. ożenił się on z Urszulą Maniecką h. Sokola, z którą mieli troje dzieci: Józefa, Annę i Michała. Bracia w 1691 r. zawarli w Górze kontrakt działowy, wg którego wieś wraz z Zalesiem i Wlawą przypadła Józefowi. Dziedzic ożenił się z Katarzyną Olewińską, a w kolejnych latach w Górze rodziły się ich dzieci: Konstancja (ur. 1701), Kazimierz (ur. 1703), Franciszka (ur. 1705) i Jan Franciszek Ksawery (ur. 1713). Na skutek nieznanych nam ustaleń, na pocz. XVIII w. dobra w Górze przeszły w ręce Zygmunta Gawłowskiego – ojca żony Rafała Dobrzyckiego – bratanka dotychczasowego dziedzica. Żoną tą była zaślubiona w 1704 r. Konstancja Gawłowska. W 1715 r. na skutek ustaleń całej rodziny dobra (albo ich część) sprzedano Annie Racięskiej. Taż Racięska była pasierbicą Gawłowskiego.
W 1722 r. Konstancja Dobrzycka, współdziedziczka dóbr, wyszła w Górze za Karola Koszutskiego, a następnie za Jana Mańkowskiego h. Zaremba. Ojciec Józef zmarł 14 września 1726 r. i pochowany został w Górze. Jego sukcesorzy siedzieli we wsi do ok. 1739 r., a następnie sprzedali dobra Antoniemu Gajewskiemu h. Ostoja (1710-1775), ożenionemu z Izabelą Mycielską h. Dołęga. Ten wybudował we wsi nowy dwór, a w 1740 r. także nową świątynię. Dziedzic pełnił liczne funkcje państwowe, był m.in. starostą kościańskim i łęczyckim, kasztelanem nakielskim..., etc. W Górze rodziły się dzieci Antoniego i Izabeli: Urszula Kordula (ur. 1749), Rafał (ur. 1743), Eufrozyna Izabella Karolina Anna (ur. 1754). W tym okresie w zapiskach znajdujemy szereg innych osób mieszkających we dworze: administratora Zarembę, dworzan: Józefa Cińskiego z Anną Ćwiklińską i wieloletniego sługę dworskiego Stanisława Zebrowskiego. W Górze przez wiele lat mieszkał Jakub Radoński z żoną Antoniną z Rydzyńskich. Być może byli oni dzierżawcami albo administratorami dóbr? Dożywotnią właścicielką Góry była Izabella z Mycielskich Gajewska, która przeżyła męża o 13 lat i 6 m-cy. Zmarła dnia 7 lipca 1789 r. i pochowana została w kościele św. Ducha w Kościanie. Dobra oficjalnie odziedziczyła córka Eufrozyna, zamężna za Jakuba Piotra Kiliana Szołdrskiego h. Łodzia (1748-1783), a następnie za Kajetana Święcickiego, starostę rogozińskiego. Pierwszy mąż dożył zaledwie 35 lat, drugi był nieco lepszy i dociągnął do 46 l. Umarł dnia 1 czerwca 1797 r. i pochowany został w miejscowym kościele. Po Jakubie pozostał jego syn: Wiktor Tomasz (1775-1830); drugi syn Ludwik August zmarł niemowlęciem w 1776 r. Wiktor miał kolejno dwie żony: Katarzynę Lipską h. Grabie (1770-1816) i Melanię Emilię Katarzynę Krzyżanowską h. Świnka (1795-1830). Z drugiej żony pochodzili synowie: Włodzimierz Michał Jakub (1815-1817), Wiktor Feliks (1817-1885) i Włodzimierz Damazy Walentyn (1818-1894). Posesorami Góry w tamtym okresie byli Walentyn Hodoręski ożeniony z Honoratą Gurowską. Po śmierci dziedziców - Melanii i Wiktora Szołdrskich - rodzina podjęła decyzję o sprzedaży majątku. W 1835 r. Górę kupił Niemiec - Eduard von Mollard. Jego potomek Rudolf von Fisher-Mollard, w latach 1877-78 wybudował tu przy pomocy architekta Pawła Rötgera nowy, renesansowy pałac.
W 1885 r. na Górę składała się wieś oraz dominium o pow. 15790 mórg w pow. pleszewskim. We wsi znajdowało się 30 domów z 349 m-cami, w tym 293 katolików i 56 ewangelików; 141 analfabetów. Jak piszą autorzy Słownika Geograficznego... we wsi były „dobre łąki, bogate pokłady torfu, lasy liściaste i iglicowe...”. W skład domeny oprócz samej Góry wchodziły: Brzostów, Lobesz, Nosków, Panienka, Parzęczew i leśnictwo Górskie Budy (Góra-buden). Na terenie domenalnym znajdowały się łącznie 44 domy z 866 m-cami, w tym 166 ewangelików i 700 katolików; 283 analfabetów. Dobra posiadały ponadto: dwie gorzelnie, browar, młyn parowy i cegielnię z wielkim piecem pierścieniowym do wypalania cegły. Przez Górę przejeżdżała poczta konna z Jarocina do Leszna, a na miejscu znajdowała się ajentura pocztowa. Ostatnim przedwojennym właścicielem Góry był Ernst Gottfeld von Fisher-Mollard. W 1926 r. dobra pod jego zarządem liczyły łącznie 4097 ha, w tym 2400 ha ziem uprawnych, 484 ha łąk i pastwisk, 1135 ha lasów, 74 ha nieużytków i 4 ha wody. W Parzęczewie dziedzic posiadał samolot i prywatne lotnisko. Jego rodzina posiadała w tym czasie dobra Trzciel (Tirschtiegel) w pow. lubuskim. Wszyscy opuścili swoje majątki w obawie przed nadciągającą armią radziecką, ok. 24 stycznia 1945 r. W latach 1939-43 wieś Góra nosiła nazwę Schloßberg, a w latach 1943-45 – Schloßhöhe. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W pałacu w latach powojennych umieszczono szkołę rolniczą, a od 1952 r. dom dziecka, który istnieje tu do czasów obecnych. Na terenie dawnego folwarku przez wiele lat znajdowała się spółdzielnia produkcyjna.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... etc., 1926;
Mapster:
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac renesansowy. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na płd. z niewielkim odchyleniem zachodnim, podpiwniczony, piętrowy, nakryty mansardowym dachem, z czterokondygnacyjną wieżą od strony zachodniej. W narożnikach budowli (tylko w fasadzie) umieszczono dodatkowe, oktagonalne wieżyczki, nakryte cebulastymi hełmami. W dachu bogato zdobione lukarny. Elewacje częściowo tynkowane, częściowo z żółtej cegły klinkerowej, szczególnie na narożnikach ścian, pilastrach i przy wnękach okiennych. W zwieńczeniu ścian gzyms koronujący. Wejście główne w parterowym ryzalicie zaakcentowanym kolumnami po bokach, zwieńczonym wystawką dachową, na wys. 2. piętra i wysokim zdobionym przyczółkiem z iglicami po bokach.

Park

Park z 2. poł. XVIII / 2. poł. XIX w., położony na dz. ewid. nr 402 o pow. 7,25 ha. Razem ze stawem na dz. nr 401, który oczywiście znajdował się w obrębie parku, pow. wynosi 7,5 ha., zaś do 2. wojny światowej wynosiła 8,936 ha. Przy wyznaczaniu współczesnej działki ewid. pominięto wykarczowany fragment od str. południowej. W parku zachowały się trzy stawy i zabytkowy starodrzew, w tym platan klonolistny, buk zwyczajny, jesion wyniosły, modrzew europejski i miłorząb dwuklapowy. Na uwagę zasługują pomnikowe dęby szypułkowe o obw. w pierśnicy o obw. 480, 388, 355 cm. W pierwotnej kompozycji przestrzennej znajdowały się trzy aleje obwodowe; północna nieregularna i dwie centralne - okrągłe, dochodzące do alei obiegającej park. W parku zachowało się częściowo ogrodzenie z bramą wjazdową, domek ogrodnika, ogród skalny i lapidarium. Od strony wschodniej park stykał się z dużym ogrodem otaczającym kościół, obecnie nieistniejącym.

Inne

Oficyna, 4. ćw. XIX w.
Budynki folwarczne, nr rej.: 192/Wlkp/A z 15.09.1969 i z 6.04.2006
Oficyna, 1839 r.
Gorzelnia, 4. ćw. XIX w.
Cegielnia, 2. poł. XIX w.
Browar, 4. ćw. XIX w
Oberża, 1888 r.
Zabytkowy dworzec z przeł. XIX i XX w.
Kościół, późnoklasycystyczny, 1817-1830, p.w. Wniebowzięcia NMP

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011