Krobia

Stan obecny

Teren wyspy i fosy - własność J.S.T.

Historia

Zamek z poł. XVI w.
Krobia jest jedną z najstarszych miejscowości Wielkopolski. Ponoć już w XI w. Władysław Herman wybudował tu pierwszy kościół p.w. św. Idziego. Według Długosza kościół ten wybudował w XII w. Piotr Dunin. W 1232 r. książę wielkopolski Władysław Piwacz nadał wieś Pawłowi Grzymale, biskupowi poznańskiemu i jego następcom, zaś już w 1258 r. Krobia została wymieniona jako gród kasztelański. Pierwsza warownia wymieniana w zapiskach z 1440 r. jako "stuba" albo "fortalicji episcopalis" powstała na wzgórzu za miastem, z fundacji Andrzeja z Bnina w poł. XV w. Jeszcze wcześniej jak twierdzą badacze, istniała tu zapewne warownia drewniana, wybudowana w poł. XIV w. Pierwsza pisana wzmianka o "zamku" pochodzi z 1445 r., a w źródłach występuje on jako castrum, castellum, fortalicium i arx. W XVI w. Krobia była już zamożnym miastem i to w tamtym okresie biskup Benedykt Izdbieński dokonał znaczącej przebudowy zamku. Hrabia Raczyński w swoich wspomnieniach twierdzi, że budowniczym zamku był Włoch, budowniczy poznańskiego ratusza - Jan Baptysta Quadro. W okresie swego istnienia zamek był przebudowywany jeszcze kilkukrotnie, zaś podczas wojen szwedzkich i wojny północnej został zniszczony. Na przestrzeni XVIII w. miasto niszczyły także zarazy i liczne pożary. W 1. poł. XVIII w. tenutariuszami Krobii byli Borzęccy, z których Paweł ożenił się w 1729 r. z Konstancją Bogucką. Jego siostra Aniela w 1730 r. wyszła za Ignacego Skórzewskiego. W tamtym czasie w Krobii istniał dwór (o czym wiemy z licznych zapisek) i zapewne nie był to niszczejący zamek. We dworze mieszkał również ekonom krobskiego klucza dóbr - Jakub Chłochoł. Tam też rodziły się dzieci Chłochołów. Funkcję po Jakubie przejął gen. ekonom dóbr kl. krobskich - Józef Kmita. W 2. poł. XVIII w. posesorami dóbr byli Młodziejowscy, kasztelanice nakielscy. Ludwik Młodziejowski, syn Stanisława - biskupa poznańskiego zmarł w 1787 r. w Lesznie. Był kawalerem orderu Św. Stanisława, a dobrami zarządzał od 19 lat. W zapiskach jest też mowa o folwarku krobskim, jednak na skutek rozbudowy miasta nie jesteśmy w stanie obecnie zlokalizować tego miejsca. Na przeł. XVIII i XIX w. posesorem dóbr był Michał von Krynkowski, ożeniony z Klarą Elsner. Zmarł na dworze w Krobii w 1807 r., a w dniu śmierci nawrócił się z luteranizmu na katolicyzm. Krynkowscy mieli córkę Katarzynę, która w 1808 r. zaślubiła kapitana wojska polskiego, Jana Nepomucena Jabłońskiego. Mniej więcej w tym okresie w zapiskach pojawia się Stara Krobia; prawdopodobnie tak właśnie przezwano folwark wraz z dworem i tam nadal mieszkali potomkowie Jabłońskich oraz Krynkowskich. Z całą pewnością nie były to pobliskie Chumiętki (Marienheim), które występują w Regestach jako oddzielne dobra. Od ok. 1839 r. Stara Krobia należała już do Melchiora Kurowskiego. W 2. poł. XIX w. pozostałości zamku wyburzono, a na jego miejscu wybudowana została szkółka. W owym czasie dobra Krobia znajdowały się pod zarządem administratora, Pawła von Gładysza ożenionego z Agnieszką Dziedzińską. W 1890 r. urodził im się syn Marian Józef Gładysz. Krobia była miastem powiatowym, zaś powiat krobski był jednym z największych w Wielkopolsce. W 1871 r. Krobia liczyła 1596 m-ców, w tym 1462 katolików, 57 ewangelików i 77 żydów, choć przez wcześniejsze stulecia istniał zakaz osiedlania się tych ostatnich w mieście. Pod koniec XIX w. w Krobii znajdowały się cztery kościoły, dwie cegielnie, dwa dworce kolejowe, liczne zakłady i kilka wiatraków dookoła miasta od strony płd.-wschodniej. Krobia w 1930 r. liczyła 2285 m-ców, zaś wieś gminna Stara Krobia 618 m-ców. Niestety nie wiemy w jakim dokładnie okresie szkółkę rozbudowano, być może na jej miejscu powstał nowy budynek, który został przeznaczony na cele administracyjne lub szkolne. Po 2. wojnie światowej, w latach 1980-81 przeprowadzono badania zamku, podczas których odkryto relikty domu wschodniego oraz zarys murów obwodowych. Nieznane są poszczególne fazy rozwoju przestrzennego zamku. Badania utrudniał też zapewne wznoszący się pośrodku wyspy budynek. Został on przezwany "pałacem na fosie" i w okresie powojennym należał do Urzędu Miasta. Mieściła się w nim także biblioteka, zaś w ostatnich latach znajdował się tutaj Urząd Stanu Cywilnego. W 2014 r. wymieniony został dach budynku, przeprowadzono też prace oczyszczające fosę. W ostatnich latach przebudowywane są garaże stojące za "pałacem". Ma tu powstać Lokalne Centrum Popularyzacji Nauki i Innowacji zwane "małym Kopernikiem". Przewidywana data oddania Centrum do użytku - 2018 r.
Źródła:
L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm "Leksykon Zamków w Polsce";
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Serwis "Fluidi.pl", http://www.fluidi.pl/o,4245/Wyspa_zamkowa_w_Krobi/?zn=0&tab=2
Gmina Krobia na Facebooku: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1394391953957729&id=121756627887941
Mapster:
17094 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
Plik mapy: KDR100_349_Gostyn_ca1893_DRMC5820349.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Zamek leżał na wyspie otoczonej fosą o wymiarach ok. 50 x 70 m. Fosa zasilana jest w wodę prze tzw. "Krobski Rów". Na wyspę wjeżdżało się od strony południowej przez most. Założenie powstało na planie czworoboku i otoczone było murem obronnym. W obrębie tego muru znajdowało się m.in. skrzydło wschodnie. Niestety nie istnieją materiały dotyczące architektury zamku. Można się domyślać, że od południa istniała wysunięta poza obręb murów wieża bramna. Cała wyspa położona była na skraju dawnych ogrodów biskupich. Do niedawna w jej narożu znajdował się fragment zamkowego muru, który prawdopodobnie nie przetrwał do chwili obecnej.

Park

Zamek nie posiadał typowego założenia parkowego. Na zachód od zamku znajdowały się tzw. ogrody biskupie, obecnie Park Miejski im. Jana Pawła II. Obecnie zajmuje on ok. 3,4 ha, nie licząc domu parafialnego i kościoła (Geoportal, 7.10.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011