Chwałkowo

Stan obecny

Pałac i park - DPS
Folwark - prawdopodobnie własność ANR, w dzierżawie.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1399 r. W dawnych wiekach Chwałkowo należało do Chwałkowskich h. Odrowąż, z których pochodził Mikołaj Chwałkowski, autor "Prawa pospolitego Królestwa Polskiego". Oprócz tej rodziny, współwłaścicielami dóbr pod koniec XV w. byli Kolniccy i Włostowscy. W 1516 r. Mikołaj Chwałkowski zapisywał na swojej części 20 grzywien posagu i t. wiana Elżbiecie Kolnickiej, córce Wawrzyńca. Inną cz. Chwałkowa trzymał Benedykt Ch. a jeszcze inną Jakub Ch. Dwa łany "puste" we wsi posiadał także Jakub Strzeżowski. Wynikałoby z tego, że wieś podzielona była co najmniej na cztery działy. Żoną tegoż Strzeżowskiego była Petronella Ch., która w 1517 r. sprzedała swoją część Stanisławowi Malewskiemu. Po śmierci męża Petronella wygnała z Chwałkowa jego synów, a dobra sprzedano Tyburcemu Jaraczewskiemu. Na przestrzeni XVI w. wieś częściowo przechodziła w ręce mężów panien Chwałkowskich, np. Dersława Golińskiego. Po Chwałkowskich to właśnie Włostowscy najczęściej pojawiają się w XVI i XVII-wiecznych zapiskach. Znajdujemy tu także Pogorzelskich (od ok. 1584 r.), Pijanowskich, Jakuba Żychlińskiego (1599), Wojciecha Karsznickiego (1603) i Jadwigę Moraczewską - żonę Piotra Jabłkowskiego. Ta ostatnia w 1640 r. sprzedała całe odziedziczone dobra, czyli: Chwałkowo, Włostowo i folwark Wąwino, osadę Pasierbice oraz Chociszewice - Wojciechowi Moraczewskiemu, synowi Piotra. W tym samym roku część wsi od sióstr Rozdrażewskich nabył Andrzej Pogorzelski. Po Wojciechu odziedziczył Stefan Moraczewski, ożeniony z Barbarą Buzeńską. W 1654 r. ojciec i syn Moraczewscy sprzedali Ch. Adamowi Suchorzewskiemu h. Zaręba. W międzyczasie, po Chwałkowskich pozostali tylko ich sukcesorzy, zaś w zapiskach dotyczących wsi dominują już tylko Suchorzewscy i Moraczewscy. Oczywiście pomiędzy tymi rodzinami zachodziły związki, np. Wojciech Suchorzewski ożeniony był z Jadwigą Moraczewską. W 1700 r. sprzedali oni swoją cz. wsi oraz Wawino i Wawinko Władysławowi Zarembie z Kalinowy (1660-1740), synowi Aleksandra. O dworze we wsi dowiadujemy się już w 1701 r., z zapiski dot. śmierci jego żony Zofii z Moraczewskich Zaremby. Niedługo później dziedzic ożenił się ponownie, z Urszulą Karchowską h. Krakwicz, z którą miał sześcioro dzieci: Franciszkę, Ludwikę, Antoniego, Wiktorię, Brygidę oraz Ewę Wiktorię. Syn Antoni ożenił się z Nieświastowską, z którą miał córkę Faustynę. Ta zaślubiła Krzysztofa Wyssogotę-Zakrzewskiego h. Wyskota - syna Andrzeja (dziedzica w 1719 r.) i Teresy Nieświastowskiej. W 1738 r. oficjalnym właścicielem Ch. był Antoni Zaremba, który w tymże roku sprzedał Ch., Włostowo, Wawino, Wawinko i pustki Pasierbice Tomaszowi Wierusz Kowalskiemu, synowi Franciszka i Urszuli Rogalińskiej. Ten ożeniony był z siostrą Antoniego - Franciszką. Dziedziczka zmarła 13 marca 1739 r. i pochowana została u franciszkanów w Górce. Tomasz spoczął obok żony 24 lata później, 19 czerwca 1763 r. Z Franciszki miał dzieci: Urszulę, Franciszka i Zofię. W 1742 r. ożenił się z Konstancją Kołaczkowską, z którą miał jeszcze córkę Esterę i synów: Antoniego, Aleksego Bonawenturę Ignacego i Leona. Po śmierci Leona (ojca) dobra odziedziczyła najstarsza córka Urszula zamężna Wilczyńska, 2-o v. Kazimierzowa Gorzeńska. Tenże Gorzeński pełnił funkcję regenta grodzkiego nakielskiego, a w 1775 r. został obdarowany przez chytrą niewiastę długiem w wys. 10 tys. złp. Z pierwszego męża - Andrzeja Wilczyńskiego h. Poraj pochodziła córka Marianna. Była ona posesorką majątku ex equo z Piotrem Wilczyńskim, synem Franciszka. Miała syna panieńskiego Ignacego. Ten w 1781 r. wraz z Kazimierzem Gorzeńskim sprzedali Ch. Leonowi Wierusz-Kowalskiemu, podsędkowiczowi ziemskiemu wschowskiemu (synowi Tomasza i Konstancji). Marianna dopiero w 1783 r. wyszła za mąż, za Pawła Wyganowskiego z którym nie miała potomstwa. Dziedzic Leon K. ok. 1780 r. ożenił się z Jadwigą Jeziorkowską h. Rawicz, z którą miał córkę Annę (1785-1840), zamężną za Antoniego Sczanieckiego. Jadwiga Kowalska była dziedziczką Ch. co najmniej do pocz. XIX w. Anna Kowalska i Antoni Sczanieccy mieli siedmioro dzieci, spośród których Kordula Seweryna (1905-1866), wyszła za Ksawerego Franciszka Bojanowskiego h. Junosza (1795-1866), syna Bogusława. Nie wiemy w drodze jakich transakcji (?) Ch. dostał Józef Bojanowski (1782-1839). Był on synem Franciszka, czyli kuzynem Ksawerego. Ojcowie, czyli Franciszek i Bogusław byli synami Aleksandra i Zofii Nieświastowskiej. Józef w 1818 r. w Wonieściu ożenił się z Marianną Rychłowską h. Nałęcz. W Chwałkowie rodziły się ich dzieci: Włodzimierz, Benigna Józefa Nepomucena, Marcin, Stanisław, Józef Patrycjusz, Bronisława Rozalia Faustyna, Ksawera, Józefa Marianna Barbara i Jan Nepomucen Ksawery. Chwałkowo i Krzymowo otrzymała córka - Bronisława, zamężna za Kazimierza Wawrzyńca Goetzendorf-Grabowskiego h. Zbiświcz. W poł. XIX w. sprzedali oni majątek ziemstwu kredytowemu. W 1862 r. dobra oszacowane na 49776 talarów nabył za 91,4 tys. talarów Lehmann z Nietążkowa.
W 1885 r. Chwałkowo leżało na terenie pow. krobskiego i stanowiło gminę wiejską oraz dominium o pow. 2006 mórg. W skład domeny wchodziła wieś szlachecka Chwałkowo i folwark Włostowo Wielkie. Łącznie było tu 9 domów z 218 m-cami, w tym 198 katolików i 20 ewangelików; 47 analfabetów. Od Lehmanna dobra kupiła rodzina Neugebauer, dla których to prawdopodobnie wybudowany został obecny pałac. Wybudowano też nowoczesne zabudowania gospodarcze, m.in. cegielnię i mleczarnię. Po wyzwoleniu Polski majątek kupił Józef Korytowski h. Mora (1893-1939), syn Adama (1859-1906) i Walentyny Kryńskiej h. Przegonia. Po raz pierwszy ożenił się ok. 1910 r. z Teresą Schedlin-Czarlińską, a następnie ok. 1920 r. z Ireną Neyman h. Spława. Z drugą żoną miał syna Adama (1928-2006) i córkę Krystynę (1930-1998) zamężną za Zbyszka Konrada Olszewskiego. Państwo Olszewscy mają syna Huberta (ur. w 1960 r.) W 1926 r. Chwałkowo wraz z folwarkami Włostowo Wielkie, Włostówko i Potaszyca miało 904,78 ha i wykazywało do podatku 5620,85 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 860,36 ha ziem uprawnych, 24,93 ha łąk, 17,58 ha nieużytków i 1,91 ha wody. Majątek specjalizował się w reprodukcji uznanych nasion zbóż, traw, buraków cukrowych i grochu, a oprócz mleczarni posiadał własną elektrownię. W 1930 r. Chwałkowo leżało w pow. gostyńskim i liczyło 606 m-ców. Po wybuchu 2. wojny światowej 46-letni Józef Korytowski został aresztowany przez Niemców i rozstrzelany w ramach operacji Tannenberg, na rynku w Krobii, w październiku 1939 r. Wieś po przejęciu przez okupantów, do stycznia 1945 r. nosiła nazwę Falken. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W 1958 r. w pałacu utworzono Dom Dziecka, a później Dom Pomocy Społecznej; obecnie DPS dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Internetowe Kroniki Wsi: http://www.chwalkowo.powiatgostyn.pl/Dom_Pomocy_Spolecznej,1952.html
- ze strony pochodzi zamieszczone zdjęcie obiektu;
Mapster:
6798 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4268_Pempowo_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elem. neorenesansu. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na S, piętrowy, podpiwniczony, nakryty wysokim, wręcz spiczastym dachem mansardowym. Fasadę akcentuje szeroka, czteroosiowa wystawka na wys. 2 piętra, zwieńczona ozdobnym szczytem. Wejście poprzedzone jest czterokolumnowym portykiem (z dodatkowymi filarami po bokach) małego porządku, dźwigającym balkon na całej szerokości portyku. Do wejścia prowadzą szerokie schody. W elewacji ogrodowej taras, również poprzedzony schodami. Od tej strony elewację akcentuje wysoka trójkątna wystawka. Od str. wschodniej budynek poszerzony jest o przybudówkę.

Park

Park z k. XIX w. o pow. ok. 10 ha. Park jest czysty i zadbany. Współczesnym geodetom prawie udało się zachować park "w jednym kawałku". W większości zajmuje on działkę ewid. nr ...226/1 o pow. 8,795 ha. Z obszaru parku wyłączono jedynie dwie niewielkie dz. od północy, numery: ...226/3 o pow. 0,759 ha oraz ...123 o pow. 0,578 ha. Drzewostan rozciąga się też dalej na płn.-wschód, jednak w tej części jest to już raczej mieszany las. Teren ten nie stanowił (!) wcześniej parku dworskiego. Niewielki fragment parku na płd.-wschód od głównego stawu stanowił przed wojną niewielki sad owocowy. (Geoportal, 10.12.2017 r.)

Inne

Zespół folwarczny, 2. poł. XIX, nr rej.: 1226/A z 30.08.1991
Park dworski, przy rządcówce, 2. poł. XIX w., nr rej.: 1571 A z 10.11.1992

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011