Zimnowoda

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej w Zimnowodzie.
Zimnowoda 17, 63-810 Borek Wielkopolski

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1388 r. kiedy to jej właścicielami byli bracia Zimnowodzcy: Henryk, Andrzej, Krystyn, Piotr i Paweł zwany "Pasko". Posiadali oni także inne okoliczne wsie o które toczyli spory: Zdzież, Cielmice, Broszków, Górki, Trzecianów, Siedmiorogowo i Tobołowo-Siedlisko. Wspomniany Krystyn pisał się także z Jeżewa. Któryś z powyższych braci miał syna Henryka, zaś ten w 1399 r. darował dwie włóki ziemi ornej kościołowi w Słupi. Nazwisko właścicieli pojawia się w zapiskach również w postaci: Zimnowodscy, zaś sama wieś zapisywana była głównie jako Zimna Woda i Zimnawoda. Folwark we wsi znajdował się co najmniej już na pocz. XVI w., gdy dziedzicem był Mikołaj Z. ożeniony z Małgorzatą. Po nich odziedziczył syn Feliks, następnie bratanek tegoż - Zygmunt. Już wtedy w zapiskach pojawia się Głoginino, które przez setki lat wchodziło w skład zimnowodzkiej majętności. W poł. XVI w. część dóbr odziedziczyła córka Feliksa - Felicja, zaś część Marcin Z., który w 1554 r. dał jeden łan osiadły swojej siostrze Katarzynie. W 1557 r. Marcin puścił na wyderkaf Maciejowi Głogińskiemu: trzech kmieci z rolami w Zimnowodzie, dwóch kmieci i połowę folwarku wraz z łąką Bielawa w Dąbrowie oraz ogród "Głownik" przed wsią. Rok później sprzedał temuż Głogińskiemu całą wieś Zimnowoda. Pomiędzy 1578 a 1618 r. we wsi było 4 rzemieślników. Daniny płacono biskupom poznańskim, po 12 groszy od 5 i ćwierci łanu. Na przełomie XVI i XVII w. poprzez ożenek Jadwigi Głogińskiej z Krzysztofem Marszewskim, ten otrzymał dobra w wianie. Ich syn Mikołaj w 1616 r. zapisywał na połowie dóbr 4 tys. złp. posagu żonie - Annie Bojanowskiej h. Junosza. W 1620 r. Mikołaj już nie żył, zaś zacna wdowa wyszła za Maksymiliana Wierzbiętę Biskupskiego. Wieś odziedziczyła córka jej i Marszewskiego - Marianna, która ok. 1630 r. wyszła za Jana Trzcińskiego. Tym sposobem Trzciński dostał wieś, którą niezwłocznie puścił na wyderkaf Piotrowi Rokossowskiemu. W 1639 r. Marianna wraz ze swoimi kuzynami: Wojciechem Jarochowskim i Krzysztofem Marszewskim, sprzedali Z.W. za 17 tys. złp. Krzysztofowi i Jakubowi Rozdrażewskim. Jakub Rozdrażewski był znaczną personą w Wielkopolsce, pod koniec życia pełnił funkcję wojewody inowrocławskiego. W 1645 r. zapisał Z. sposobem zastawu Mikołajowi Starzyńskiemu, po którym odziedziczyli: Franciszek, Krzysztof, Jan i Stanisław Starzyńscy. Po okresie wojen szwedzkich, na skutek nieznanych nam transakcji, właścicielem Z.W. został Franciszek Łempicki. W 1690 r. córki Andrzeja Łempickiego: Jadwiga zamężna Skoroszewska, Marianna zamężna Zakrzewska i Katarzyna zam. Mańkowska sprzedały dobra, w tym Z. i Głoginin Stanisławowi z Olewina Olewińskiemu, synowi Tomasza, za kwotę 95 tys. złp. Olewiński pełnił funkcję cześnika inowrocławskiego. Był także dziedzicem Pogorzeli i Głuchowa. Zmarł w Lesznie u lekarza, 13 października 1705 r. Po nim odziedziczyli Kazimierz i Tomasz Olewińscy, którzy zapisali Z.W. i Głoginin Józefowi Rogalińskiemu. Nie wiemy w jaki sposób z Józefem była spokrewniona Agnieszka Rogalińska, być może była jego siostrą (?), w każdym razie ok. 1709 r. wyszła ona za Kazimierza Jana Rychłowskiego z Ostrowa h. Nałęcz, który tym sposobem stał się właścicielem Zimnej Wody. Mieli oni troje dzieci: Krystynę, Antoniego i Karola, jednak kolejnym dziedzicem został bratanek Kazimierza, syn Franciszka Rychłowskiego i Justyny Grabskiej - Ignacy (1757-1807). Miał on trzy siostry: Apolinarę, Jadwigę i Antoninę. Był także dziedzicem miasta Staw oraz wsi: Kościany, Mroczki Wielkie i Cerekwicy. Ożenił się z Faustyną Grodzicką h. Gryf, z którą miał pięcioro dzieci: Mariannę (1791-1827), Hieronima (1793-1875), Józefę Wincencję Anielę (1796-1864), Gwidona i Anastazję Dumną Teofilę (1804-1857). Na pocz. XIX w. w skład dóbr wchodziły także Głoginin, Góreczki i część Strzyżewka. Dziedzicem został Hieronim Rychłowski, który 28 września 1819 r. w Taczanowie zaślubił Teklę Eugenię Taczanowską h. Jastrzębiec. Miał z nią siedmioro dzieci: Sylwestra Makarego (1822-1822), Emilię Franciszkę (1823-1904), Waleriana Ignacego Maksymiliana (1824-1902), Melanię (1828-1906), Jana Karola (1829-1831), Bolesława Dominika (ur. w 1832 r.) i Maksymiliana Jakuba (1833-1904). W 1862 r. Rychłowscy sprzedali swoje dobra; najpierw Góreczki w pow. krotoskim które trzymali przez ponad 200 lat, następnie Zimną Wodę. Nabywcą Z.W. został Witold Józef hr. Łubieński h. Junosza (1843-1892), który 17 czerwca 1868 r. w Poznaniu zaślubił Elżbietę Dzierżykraj-Morawską z Chomęcic h. Drogosław. Mieli oni pięcioro dzieci: Krystynę Marię Amelię (1869-1943), Marię Zofię (1871-1947), Tadeusza (1872-1942), Zofię Marię Stanisławę (1874-1937) oraz Różę (1878-1937).
W 1885 r. wieś miała 842 ha obszaru i leżała w pow. koźmińskim. Było tu 18 dymów z 326 m-cami. Kolejnym właścicielem Zimnej Wody został któryś z potomków Teodora Kazimierza hr. Mycielskiego h. Dołega, patrioty, uczestnika powstania listopadowego. Z pierwszej żony Anieli hr. Mielżyńskiej (ślub w 1835 r.) miał on sześcioro dzieci: Ludwika, Nepomucena, Elżbietę, Józefę, Marię i Ignacego (1842-1884). W 1946 r. ożenił się z Ludwiką Bisping h. własnego, z którą miał jeszcze siedmioro dzieci, w tym syna Alfreda (1948-1918). Zimną Wodę po Łubieńskich dostał Alfred, który był inicjatorem budowy nowego pałacu. Budowlę wzniesiono w latach 1870-80, w otoczeniu rozległego parku krajobrazowego. Jego przyrodni brat Ignacy Mycielski brał udział w powstaniu styczniowym, zaś później został oficerem wojska pruskiego. Był także dziedzicem Chociszewic (Pępowa) oraz Smogorzewa. Ożenił się w 1865 r. w Żołędowie k. Bydgoszczy, z Jadwigą Michaliną Moszczeńską h. Nałęcz. Mieli czworo dzieci: Maksymiliana (1867-1898), ożenionego z Dorotą Ludwiką Stern (1875-1956); Ludwika (1868-1902), Anielę (1869-1902) zamężną za Aleksandra ks. Sułkowskiego h. Sulima i Elżbietę (1872-1931) zamężną za Ludwika Mycielskiego (1854-1926). Ślubu tym ostatnim udzielał w 1893 r. w Zimnej Wodzie ks. Michał Mycielski z Krakowa. Alfred Piotr Mycielski ożeniony był (ślub w Lwówku, w 1879 r.) z Marią Antoniną Łącką z Łąk Małych h. Korzbok. Nie posiadali potomstwa. Alfred mieszkał w pałacu do swojej śmierci w 1918 r. Maria z.d. Łącka hr. Mycielska zmarła w 1936 r. w Poznaniu.
Elzbieta i Ludwik Mycielscy posiadali troje dzieci: Franciszka (1900-1911), Michała (1894-1972) i Zofię (1895-1971), która walczyła w powstaniu warszawskim jako "Zula". Wieś Zimnawoda w okresie międzywojennym leżała w powiecie koźmińskim, stanowiła obszar dworski i liczyła 433 m-ców. Dobra wraz z folwarkiem Głoginin liczyły 864,87 ha. Na ogólny obszar składało się 717,87 ha ziem uprawnych, 27,75 ha łąk i pastwisk, 93,25 ha lasów, 25 ha nieużytków i 1 ha wody. Majątek posiadał własną gorzelnię oraz suszarnię płatków ziemniaczanych. Ponadto specjalizował się w hodowli konia szlach. półkrwi (29 klaczy) i reprodukcji uznanych nasion zbóż oraz buraków cukrowych. W okresie 1939-45 wieś nosiła nazwę Kaltwasser. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po przemianach politycznych tego okresu, w pałacu utworzono Dom Pomocy Społecznej dla osób dorosłych niepełnosprawnych umysłowo.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
13294 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
plik mapy: P41-S24-F_SIEDMIOROGOW_1933.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie nieregularnego prostokąta, przypominającym dwie sklejone ze sobą dłuższym bokiem litery "E". Budynek dłuższą osi zorientowany jest w kier. SW-NE, fasadą skierowany na SE. W obu elewacjach budowla posiada po 3 znaczne ryzality, z których w środkowych z nich umieszczono wejścia. Całość nakryta dachami wielospadowymi, krytymi gontem. Wejście główne osłonięte portykiem kolumnowym małego porządku, dźwigającym balkon z tralkową balustradą. Ozdobą balustrady są sporych rozmiarów figury. 13-osiowe elewacje posiadają bogaty detal architektoniczny: boniowanie, gzymsy, podziały pilastrowe, ozdobne przyczólki i kroksztyny dźwigające gzyms. W dachu nad ryzalitami umieszczone zostały jednoosiowe, barokowo-secesyjne facjaty.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 12 ha, łącznie z pałacem i stawami: 0,7 ha od płn., który posiada wysepkę pośrodku i 0,33 ha od płd. Stawy rozdzielone są mostkiem, przez który przebiega droga dojazdowa do pałacu (od str. płn.-zach.); w wodę zasila je rzeczka Pogona przepływająca przez park. Przy podziale geodezyjnym terenu uwzględniono granice parku, jednak działek jest zbyt wiele, aby był sens wymieniać ich numery. Największa z nich, na której wznosi się pałac to nr ...32/1 o pow. 6,4433 ha. Dodatkowo jako oddz. działki ewidencyjne wyodrębniono główne wewnątrzparkowe trakty komunikacyjne a także rzeczkę. Główna droga dojazdowa prowadziła do pałacu od północy, pomiędzy stawami a podwórzem gospodarczym. W kier. wschodnim od parku i pałacu rozciągał się także kilkuhektarowy sad.
(Pomiary: Geoportal, 26.11.2017 r.)

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011