Zbrudzewo

Stan obecny

Własność J.S.T. albo A.N.R.
Dwór zaniedbany, zniszczony.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1388 r. Pierwsi właściciele pisali się ze Zbrudzewa, a pod k. XV w. przyjęli nazwisko Brudzewskich. W 1443 r. wieś była lokowana na prawie magdeburskim. W 1578 r. miała 9 i pół śladu osiadłego, 8 zagrodników i 6 komorników. Folwark należał do dóbr miejskich Śremu i stanowił tzw. „folwark wójtowski”. W 1618 r. wieś płaciła daniny w wysokości 1 złotego od łanu, zaś od 2. łanów wolnych po 24 grosze. Ponadto płacono 12 złp i 9 gr. podatku, zaś od 6 zagrodników którzy posiadali ziemię po 6 groszy od śladu. Pod k. XVII w. właścicielami miasta i Zbrudzewa byli Mycielscy h. Dołega. W 2. poł. i do k. XVIII w. posesorami majątku byli Wilczyńscy, a następnie małżonkowie Teofila Przyłubska i Jakub Chełmicki. W 1792 r. urodził im się syn Piotr, ożeniony później z Pauliną Müntzberg, z którą miał sześcioro dzieci. W XIX w. majątek nadal był własnością miasta Śremu, zaś w źródłach jako posiadacza (dzierżawcę) znajdujemy Maksymiliana Wottpol, ożenionego z Joanną Nepomuceną de Heyn. W 2. ćwierci XIX w. opuścili oni Zbrudzewo i zamieszkali w Nochowie. Dziedzic zmarł 17 lutego 1853 r. na suchoty. Po 1850 r. dzierżawcą 2100-morgowego majątku był Hipolit Krasnosielski ożeniony z Ludwiką Urbanowicz. Za dzierżawę płacili oni 1600 talarów rocznie. W 1865 r. na kolejne 12 lat dobra wydzierżawił Jarzembowski z Krzycka Wielkiego. Kwotę za dzierżawę dóbr, wówczas już „wsi rycerskiej” Zbrudzewo, ustalono na 3100 talarów. Kontrakt ten jednak nie został dotrzymany, bo w 1868 r. miasto sprzedało Z. z gruntami o wielkości 2983 mórg Tekli Watta-Skrzydlewskiej z Mechlina, za kwotę 70,15 tys. talarów. Na areał ten składało się 1187 mórg ziem uprawnych, 389 m. łąk, 276 m. pastwisk i 1031 m. lasów. Tekla z d. Mukułowska była wdową po Mateuszu Skrzydlewskim (1829-1866). Mieli czworo dzieci, w tym syna Mieczysława (1862-1910). W 1885 r. Zbrudzewo dzieliło się na część gospodarczą i dworską; leżało w pow. śremskim. Wieś gospodarcza miała 386 ha obszaru. Było tu 45 dymów z 418 m-cami, w tym 3 ewangelików. Dobra liczyły 793 ha; posiadały 7 dymów i 166 m-ców, w tym 3 ewangelików. W dniu 19 czerwca 1894 r. w Gryżynie Mieczysław Skrzydlewski zaślubił Zofię Teresę Lossow h. własnego (Ryś odmiana). Mieli siedmioro dzieci: Tadeusza (1895-1940), Jerzego Ludwika Mieczysława (1896-1940), Teresę Joannę Mieczysławę (1898-1962), Elżbietę Felicję Marię Mieczysławę (ur. 1899), Annę Sewerynę (1901-1983), Helenę Stanisławę Marię (1903-1982) i Sewerynę (1907-1988). Ok. 1900 r. z inicjatywy dziedzica wybudowany został obecny dwór. Po smierci Mieczysława, Zofia postanowiła sprzedać majątek. W czerwcu 1911 r. dobra Zbrudzewo kupił Edward Potworowski z Goli, za kwotę 1,4 mln złotych. W 1926 r. Zofia z Lossów schroniła się u sióstr urszulanek w Krakowie.
Edward Bronisław Marian Potworowski (1885-1939) pisał się z Sienna, a pieczętował herbem Dębno. W 1911 r. zaślubił Teklę Dzierżykraj-Morawską z Chomęcic h. Drogosław (1890-1941). Mieli pięcioro dzieci: Gustawa (1912-1970), Franciszka (1914-1983), Andrzeja (1916-1922), Teresę (1920-2000) i Edwarda Walentego (1923-2011). Niestety nie wiemy w jaki sposób dobra przeszły w ręce rodziny Osowickich ze Śremu. Ich nazwisko było także zapisywane w postaci „Ossowidzki”, jednak bardziej poprawna jest pisownia jaką stosujemy. W 1926 r. pod zarządem Teodora Osowickiego majątek liczył 880 ha, w tym 525 ha ziem uprawnych, 130 ha łąk i pastwisk, 210 ha lasów, 10 ha nieużytków i 5 ha wód. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1220 talarów. Teodor był synem Maksymiliana i Marii Oświecimskiej. Ok. 1920 r. ożenił się z Marią Kutzmer. Mieli jedynego syna Kazimierza (1915-1939). Osowiccy byli właścicielami Z. do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór przeznaczony został na cele oświatowe; przez wiele lat w budynku mieściło się przedszkole. W ostatnich latach jest opuszczony i popada w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster: 13259 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S24-E_SREM_1933.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na planie nierównomiernego prostokąta, w dłuższej osi NzE-SzW, fasadą zwrócony na EzS. Składa się z trzech części: środkowej parterowej, nakrytej dachem dwuspadowym z wystawką pośrodku i dwóch niesymetrycznych, piętrowych skrzydeł po bokach, z poddaszami. Wejście poprzedzone drewnianym gankiem.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 2,6 ha. Główna część parku zajmuje dz. ewid. nr ...56/14 o pow. 2,0515 ha. Z parku wydzielono szereg mniejszych działek w cz. południowej, zapewne jako ogródki dla mieszkańców. (Geoportal, 23.12.2017 r.)

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011