Wronczyn

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z przeł. XVIII / XIX w., pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1136 r. Początkowo należała do Porajów, z których wywodził się biskup Bogufał III. Ten w 1256 r. ufundował we wsi kosciół. Kolejną wzmiankę znajdujemy dopiero w 1423 r. i dotyczy ona ugody Mikołaja z Wronczyna z Dersławem z Jabłkowa. Rok później termin z braćmi z Rzęgnowa ma Bartłomiej w Wronczyna. Któryś z tychże miał syna Przedpełka, wymienianego w 1444 r. Już w połowie XV w. pojawia się nazwisko Wrączyńskich, gdy Mikołaj zapisuje żonie Małgorzacie 100 sexag. (?) posagu i tyleż wiana. Wzmianka z 1459 r. mówi o księdzu Wojciechu - plebanie z Wronczyna, dziedzicu we wsi Wierzejcze. Poznajemy też kolejnego plebana (1476), Jana Jurczykowskiego. W 1491 r. Piotr Wrączyński (syn Małgorzaty i Mikołaja) zwany Przedpełkiem zapisywał 100 kop (grzywien) posagu i tyleż wiana żonie Barbarze. Na początku XVI w. dziedziczką była owdowiała Barbara, która w 1510 r. pozywała Jerzego Borzysławskiego o bezprawne zagarnięcie jej dóbr we Wronczynie. Już w połowie XVI w. we wsi wzmiankowany jest dwór, którego mieszkańcy - 3 bracia Wrończyńscy pozywani byli o długi przez Macieja Drachowskiego. W tamtym czasie byli oni także właścicielami jeziora, stawu i młyna. Kłótnie o pieniądze trwały do lat 70. XVI w., a następnie majątek przeszedł częściowo w ręce Tomickich. Potomkowie Wronczyńskich byli tu jeszcze do ok. połowy XVI w., przy czym od pocz. tegoż stulecia towarzyszyli im Przecławscy i Broniewscy. W 1. poł. XVII w. właścicielem wsi został Adam Urjel Czarnkowski, który kupił ją od Adama Przecławskiego, a następnie zaraz sprzedał księdzu Krzysztofowi Żegockiemu. Ten także nie trzymał wsi długi i już w 1649 r. sprzedał ją Aleksandrowi Strzałkowskiemu za kwotę 12,5 tys. złp. Ten ożenił się z Jadwigą Sławińską, której w 1655 r. zapisał na połowie dóbr 4 tys. złp. posagu i tyleż wiana. Ze związku Jadwigi i Aleksandra narodził się kolejny dziedzic - Krzysztof Strzałkowski. W 1686 r. wieś była już w posiadaniu Stanisława z Wyszyny Grodzieckiego, który ożenił się z Zofią Zdziechowską, a w 1690 r. do Krzysztofa Kosickiego. Z Kosickimi spokrewniony był kolejny dziedzic, Tomasz Raczyński, syn Ludwika i Zuzanny Strzeleckiej, ożeniony z Anną z Wieszczyckich. Mieli 2 synów: Antoniego i Stanisława. Dalej właścicielami wsi byli Bojanowscy h. Junosza, Jan Gronowski i Paweł Wojciechowski (1. poł. XVIII w.). Synami Pawła i Eleonory Zeligowskiej byli: Józef Woyciechowski, późniejszy ksiądz i Antoni. W 1751 r. Józef wraz z niepełnoletnim jeszcze bratem sprzedali majątek Maciejowi Gądkowskiemu, pisarzowi grodzkiemu poznańskiemu. Antoni dał zobowiązanie, że "po dojściu do lat" również sprzeda swoją część Gądkowskiemu. Tym sposobem dziedzicem został pan ze Szczodrzykowa. Ożenił się z Wiktorią Gosławską, z którą miał syna Józefa. Tenże Józef Gądkowski oprócz Wronczyna był również dziedzicem Złotnik. Miał braci: Franciszka i Stanisława, z którymi w 1769 r. dokonywali działów rodzinnych. W efekcie Wronczyn z Holendrami dostał Stanisław Gądkowski. Była też siostra - Zofia, która wyszła za Ignacego Hulewicza. W 1772 r. Stanisław zrezygnował z prowadzenia majątku i sprzedał Wronczyn bratu Kazimierzowi. Ostatecznie rozliczyli się dopiero w 1779, kiedy Kazimierz sprzedał wieś Antoniemu Białobłockiemu h. Ogończyk, synowi asesora z sądu w Chełmnie. Ten w 1775 r. ożenił się z Antoniną Pomorską, z którą miał dzieci: Annę i Izydora. Zapewne dla Białobłockich wzniesiony został na przełomie XVIII i XIX w. obecny dwór, w otoczeniu pięknego parku. Z dwójki rodzeństwa dziedzicem Wronczyna został Izydor Białobłocki, ożeniony z Teresą Gostomską z Gostomii h. Nałęcz. W 1816 r. w kaplicy w Gostomii chrzcili oni córkę Paulinę. Ta Paulina (1814-1875) po dojściu do lat wyszła za Anastazego Radońskiego h. Jasieńczyk (1812-1881), z którym miała 6 dzieci. Była dziedziczką Krześlic, po śmierci pochowana została we Wronczynie. Wronczyn należał do jej siostry Joanny, która ok. 1840 r. wyszła za Stanisława Skaławskiego z Rogaczewa h. Nałęcz (1816-1888) albo do Teresy (1840-1896), która wyszła za Kazimierza Brodnickiego h. Łodzia (1815-1888). Synem Teresy i Kazimierza był Witold Brodnicki (1880-1912), ożeniony z Anielą Szafarkiewicz h. Prus (II). Jednak włascicielem majątku pod koniec XIX w. był Niemiec von Falkenhayn, który sprzedał dwór i majątek dr. Tadeuszowi Gustawowi Jackowskiemu (1859-1924), synowi Maksymiliana. Doktor był tajnym szambelanem Jego Świątobliwości, długoletnim członkiem Rady Zarządzającej Krajowego Ubezpieczenia Ogniowego. Prawdopodobnie to on był inicjatorem rozbudowy dworu o boczne skrzydła w 1904 r. W 1909 r. dobra rycerskie Wronczyn liczyły 639 ha i przynosiły 4697 marek czystego dochodu gruntowego. Do 1926 r. areał ten nie uległ zmianie. Pod zarządem Tadeusza (II) Jackowskiego majątek przynosił 1492 talary dochodu. Na ogólną powierzchnię składało się 390 ha ziem uprawnych, 103 ha łąk i pastwisk, 77 ha lasów, 21 ha nieużytków i 48 ha wód. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli konia szlachetnej półkrwi i w reprodukcji nasion buraczanych. Do majątku należała też gorzelnia. Spróbujmy jeszcze wywieść powinowactwo Jackowskiego z Białobłockimi. Kuzynem Anieli Białobłockiej był Stefan Włodzimierz Walewski h. Kolonna, ożeniony z Marią Jackowską z Jackowic h. Gozdawa (1886-1945). Zmarł zaledwie rok po Witoldzie Brodnickim, w czasie gdy właścicielem Wronczyna był już teść, czyli ojciec jego żony - wspomniany dr Jackowski. Walewski pochowany został w Błaszkach w Królestwie Polskim. Dr Jackowski ożeniony był z Paulą Chłapowską z Chłapowa h. Dryja, z którą miał 5 dzieci: Marię, Tadeusza Gustawa (1889-1972), Jadwigę, Mariana, Macieja i Zygmunta. Ostatnim przedwojennym dziedzicem Wronczyna był Tadeusz (II), ożeniony dwukrotnie: z Anną Izydorą Wiesławą Schiller von Schildenfeld (1884-1974), a następnie z Marią Ludmiłą Kuczkiewicz, z którą ma 2 synów: Antoniego (ur. 1935) i Tadeusza (III) (ur. 1936). Tadeusz Jackowski (II) był posłem nadzwyczajnym na sejm II RP oraz ministrem pełnomocnym Polski w Belgii. Za jego rządów w majątku gosciło wiele znanych postaci tamtego okresu, m.in. politycy, ministrowie, biskupi a nawet sam marszałek E. Rydz-Śmigły. Po wojnie Jackowscy zostali wypędzeni z majątku, a ziemie folwarku rozparcelowano. W budynku dworu prawdopodobnie mieściły się biura miejscowego gospodarstwa hodowlanego, bądź też szkoła. Nie znaleźliśmy informacji, czy na terenie folwarku znajdował się PGR. Obecnie jest to oficjalnie "obiekt rolny Wronczyn" z gruntami o łącznej pow. 151,92 ha.
Źródła:
Wikipedia
Teki Dworzaczka (Regesty)
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich...
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych woj. Poznańskiego 1926
Księga Adresowa Polskich Właścicieli Ziemskich Wielkiego Księstwa Poznańskiego 1909
Wielka Genealogia Minakowskiego.
Wszystkie prawa zastrzeżone (P.Z.)
Zdjęcie archiwalne: Narodowe Archiwum Cyfrowe: Tadeusz Jackowski: Poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny Polski w Belgii w rozmowie z lekkoatletą Januszem Kusocińskim; data prawdopodobna około 1931 r., miejsce: Bruksela, mecz lekoatletyczny meżczyzn Belgia - Polska.

Opis

Dwór eklektyczny o cechach późnobarokowych. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do kierunku wsch.-zachód. W obu elewacjach wystawki oraz liczne lukarny na kondygnacji poddasza. Dwór fasadą skierowany na północ, tamże wejście osłonięte czterokolumnowym gankiem i dwa zryzalitowane skrzydła po bokach. Część elewacji południowej oszpecona zniszczoną werandą, przylegającą do niesymetrycznej alkierzowej przybudówki. Pomimo rozpoczętego niegdyś remontu, stan techniczny dworu jest katastrofalny.

Park

Za całkowitą, faktyczną pow. parku można przyjąć 6,3 ha. Granice współczesnych działek w żadnej mierze nie pokrywają się z granicami dawnego parku. Ich szczegółowy wykaz znajduje się np tu:
http://www.anr.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=13bae377-58a4-4f94-9973-be3186fbe3a5&groupId=103619
Z tego obszaru ok. 1,2 ha stanowią nieużytki leżące na płn. od dworu, prawdopodobnie pozostałe po wykarczowaniu części rosnącego tam drzewostanu. Część rezydencjonalna zespołu stanowi zachodnią połowę całego założenia dworskiego, natomiast wschodnia to podwórze gospodarcze z zabudowaniami. Układ XIX-wiecznego zespołu dworskiego, pomimo niekorzystnych zmian jest zachowany. Park dziki i zaniedbany, o nieczytelnej kompozycji przestrzennej, z wyjątkiem ścieżki dydaktycznej obejmującej także grób Maksymiliana Jackowskiego.
Park przy dworze, nr rej.: 199/Wlkp/A: z 29.06.1992
Park krajobrazowy, nr rej.: 199/Wlkp/A: z 12.08.1993 i z 21.03.2005

Inne

Ogrodzenie i 3 bramy wjazdowe, nr rej.: 199/Wlkp/A: z 29.06.1992
Zabudowania gospodarcze XIX / XX w., m.in. dwie obory, paszarnia i gorzelnia.
Kościół pw. św. Stanisława, drewn. z XVIII w., mur. 1975 r., z dzwonnicą drewn. z 1762 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011