Wijewo

Stan obecny

Urząd Gminy Wijewo.

Historia

Pałac z przeł. XIX / XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1379 r., kiedy to Neko, syn niejakiego Sułka, nabył sołectwo w Wijewie od byłego sołtysa - Petyrlina, syna Kunczka. Sprzedaż tę zatwierdził opat w Wieleniu – Jan. Kolejną informację znajdujemy w 1401 r., z okazji rozgraniczenia wsi tzw. „opola przemęckiego”, czyli wsi Brenno, Glińsko, Koszanowo, Bruszczewo, Robaczyn, Nietążkowo, Biskupice, oba Bukowce, Charbielin, Grotniki, Włoszakowice, Górsko, Starkowo, Stary Klasztor , Mochy, Osłonin i Wijewo. Nast. informacja, z 1417 r., mówi o karze jaką to „opole” (jednostka podziału administracyjnego?), czyli wymienione wsi miało zapłacić Przybysławowi Gryżyńskiemu, kasztelanowi z Przemętu, „z powodu niesłusznego pozwu”. Zapewne gdzieś tak koło 1420-30 r. Wijewo albo jego część nadano klasztorowi cystersów w Przemęcie. W 1533 r. król Zygmunt Stary zatwierdził przywileje i dobra klasztoru, m.in. „Wieleń, Ptowo, Łupica, Obrzyca, Pyracz, Ciosaniec, Dęby, Rogolowsko, Wijewo i 2 jeziora zw. Steklna”, etc. W tamtych czasach przez wieś przebiegała granica Wielkopolski ze Śląskiem, a konkretnie między Wijewem a zaginioną wsią Zbiersko. W 1562 r. w Przemęcie, opat Jan Węgorzewski dał Wijewo Andrzejowi Opalenickiemu, za tegoż Buchffalt (Buchwałd) w pow. wschowskim. W tamtych czasach wieś należała jeszcze do parafii przemęckiej, dopiero w XIX w. weszła w skład parafii w Brennie.
Andrzej Opaliński (1540-1593) był marszałkiem wielkim koronnym, starostą, etc... Jego żoną była Katarzyna Kościelecka z Kościelca h. Ogończyk. Mieli dziewięcioro dzieci, z których Brenno, Wijewo, etc., odziedziczył w 1600 r. Łukasz (1581-1654), ożeniony z Anną Pilecką z Pilcy (Piliczy) h. Leliwa. Ze związku tego pochodziły córki Elżbieta i Konstancja. Żona Anna miała na dobrach oprawione dożywocie; zmarła w 1632 r. Cztery lata później Łukasz ożenił się ponownie, z Zofią Daniłowicz z Zaderewic h. Sas, z którą mieli córkę Katarzynę. Znaczna część dóbr, w tym Włoszakowice z zamkiem, znajdowała się na pocz. XVII w. w rękach brata Łukasza – Andrzeja Opalińskiego, biskupa poznańskiego, etc..., który w 1609 r. sprzedał ją Piotrowi Opalińskiemu, swemu bratu stryjecznemu (synowi Jana). W 1626 r. sprzedał Włoszakowice, Kolę (Kolię), Miastko, Brenno, Wijewo, Lgin, itd., itp, wdowie po Piotrze Opalińskim – Zofii Kostkównie ze Sztemberka i jej męskim potomkom. Synem Piotra O. i Zofii był Krzysztof Opaliński, zmarły w 1656 r. Dobra odziedziczyła wdowa, Teresa Czarnkowska, lecz wkrótce i ona zmarła, w dniu 11 maja 1660 r. Czarnkowska miała z Krzysztofem Opalińskim siedmioro dzieci, w tym dwóch synów: Piotra Adama i Jana Karola. W 1667 r. na skutek podziału braterskiego, Włoszakowice z Brennem, Wijewem, etc.... dostał Piotr Adam Opaliński, podkomorzy poznański. Niestety, w 1682 r. dziedzic siedem tygodni chorował w swoim zamku włoszakowickim, po czym zmarł dnia 21 maja tegoż roku. Warto tu dodać, że w 2. poł. XVII w.Wijewo dzierżawione było Schlichtingom, po których majątek przez 18 lat trzymał Wojciech Skrzetuski (zm. 19 sierpnia 1681 r.).
Po śmierci Piotra Opalińskiego majątek odziedziczył jego brat - Jan Karol, starosta osiecki, który z Zofią Anną Czarnkowską miał córkę Katarzynę (1680-1747). Zmarły Piotr Adam Opaliński, pomimo posiadania dwóch kolejnych żon, prawdopodobnie nie posiadał potomków. Tym sposobem zakończyło się panowanie Opalińskich na Brennie, Wijewie, etc. Katarzyna Opalińska wyszła za Stanisława Leszczyńskiego z Leszna h. Wieniawa (1677-1766), księcia Lotaryngii i Baru, przyszłego króla Polski. Pod koniec XVII w. posesorem zastawnym Wijewa był Jan Żychliński ożeniony z Barbarą Drzewiecką. Mieli sześcioro dzieci: Jana, Aleksandra, Władysława, Krystynę, Bogumiłę oraz Eleonora Konstancję, których w 1699 r. pozywał Leszczyński (wówczas jeszcze wojewoda) wraz z żoną Opalińską. W 1719 r. w Wijewie miało miejsce ciekawe zdarzenie. Żołnierz polski nieznanego imienia zastrzelił jadącego do Wschowy (gdzie akurat bawił król) podporucznika królewskiego – Kaspra Henryka Zaydlitza.
W latach 30. XVIII w. ogromne dobra Leszczyńskich postanowiono sprzedać. Na plenipotenta króla powołano Kazimierza z Lubrańca Dąmbskiego, który w jego imieniu zawarł kontrakt sprzedaży z Aleksandrem Józefem Sułkowskim, łowczym Wielkiego Księstwa Litewskiego, itp, itd... Kontrakt spisano 19 lipca 1738 r. w Lesznie i dotyczył ogromnych kluczy dóbr: 1) Hrabstwa Leszczyńskiego, 2) Miasta Rydzyna z pałacem i 7. wsiami, 3) miasta Zduny z 8. wsiami, 4) miasta Śmigiel z 4. wsiami, 5) miasta Kobylin z 4. wsiami. Ponadto w kontrakcie znalazły się dobra dziedziczne Rzplitej: 9 wsi w pow. kościańskim w tym Włoszakowice; 5 wsi w pow. wschowskim w tym Brenno i Wijewo oraz miasto Miejska Górka z folwarkiem Mała Górka i 4. wsiami. Kwota transakcji opiewała na prawie 4,5 mln ówczesnych złotych.
W 1791 r. w Poznaniu, potomek Ignacego Sułkowskiego, książę Antoni S., wojewoda kaliski, sprzedał Brenno, Wijewo i kilka innych wsi Celestynowi Sokolnickiemu h. Nowina (1745-1819), za 875 tys. złp. Rok później w Jarogniewicach Sokolnicki zaślubił Urszulę Łoś-Golińską h. Zabawa, z której pochodziło troje dzieci: Stanisław, Teodora i Józef. Sokolniccy najpewniej sprzedali wieś, albowiem nie odnajdujemy bliskich koligacji tej rodziny z kolejnym właścicielem Brenna i Wijewa – Walentym Modlibowskim h. Dryja, podkomorzym wschowskim. Z żoną Weroniką ze Zbijewskich mieli oni aż trzynaścioro dzieci. Dobra przejął po rodzicach Józef Modlibowski (1779-1877), cześnikowicz wschowski. Miał kolejno trzy żony; z pierwszą - Emilią Borzysławską nie mieli dzieci, następnie z Kunegundą z Godlewskich mieli pięcioro potomstwa. W 1828 r. w pałacu w Wijewie ochrzczono ich córkę Ludwikę. Po śmierci Nepomuceny, w 1840 r., Józef M. ożenił się z Julianną Krzyżanowską, z którą mieli jeszcze dwoje dzieci. Zmarł w 1877 r., a następnie majątek przeszedł w ręce Antoniego Biskupskiego, który w 1879 r. w Brennie zawarł związek małżeński z Jadwigą Molinek, córką Fryderyka i Felicji z Mizerskich.
W 1885 r. Wijewo, czyli z niem. Weine, dzieliło się na wieś i dobra o pow. 2453 ha, z czystym dochodem gruntowym 16719 marek. Prawdopodobnie na pocz. XX w. dobra zostały częściowo rozparcelowane. W 1926 r. we wsi znajdowały się dwa duże gospodarstwa. Należące do skarbu państwa z 725 ha gruntów i Aleksandra Markwitza ze 118,62 ha, gorzelnią i tartakiem. Większy majątek znajdował się w dzierżawie Maksymiliana Szempniewicza, a na ogólny obszar składało się tu 462 ha ziemi uprawnej, 62,5 ha łąk i pastwisk, 13 ha lasu oraz 187,5 ha wód i nieużytków. Dochodu nie podano. W dobrach Markwitza znajdowało się 75,62 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk i pastwisk, 13 ha lasu oraz 10 ha nieużytków. Czysty dochód podawany do wyliczenia podatku gruntowego wynosił 328 talarów. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. W 1982 r. powstała Gmina Wijewo, której siedzibę ulokowano w budynku dawnego pałacu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Geoportal;
Mapster:
6702 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4063_Weine_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny, a raczej bezstylowy, typowy dla pruskiego budownictwa użytkowego. Budynek piętrowy, podpiwniczony, murowany z cegły, nakryty czterospadowym dachem, z wystawkami w obu dłuższych elewacjach i lukarnami po bokach każdej z nich. W fasadzie nieznaczny ryzalit, zwieńczony wysokim trójkątnym szczytem, z dodatkową kondygnacją w wystawce. Na osi wejścia okrągły podjazd, a w elewacji ogrodowej staw.

Park

Park dworski z k. XIX w. o pow. 2,05 ha. Zachowany w dawnych granicach, zadbany, po rewitalizacji w zakresie której park wyposażono w figury zwierząt, w stawie zamontowano fontannę, uporządkowano dojazdy, klomby itd. Na uwagę zasługuje kilka drzew – pomników przyrody: buk pospolity o obw. w pierśnicy 305 cm i wys. 19 m., 2 lipy drobnolistne o obw. 290 i 280 cm, wiąz szypułkowy o obw. 270 cm i wys. 18 m. oraz dąb szypułkowy o obw. 330 cm i wys. 21 m.

Inne

Czworak, gorzelnia i lodownia.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011