Więckowice

Stan obecny

Własność prywatna.
62-070 Więckowice, ul. Parkowa

Historia

Dwór z k. XVIII w.
Więckowice to wieś leżąca 10 km na płn. wschód od Buku. W późnym średniowieczu sąsiadowała ona z wsią Przyjma / Przyma - identyczną jak Przyma w pow. konińskim, która była gniazdem rodowym Przyjemskich h. Rawicz. (U Sienkiewicza Przyjemski był generałem "armaty", czyli artylerii). Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1387 r., zaś rok później z W. pisali się niejaki Stefan (Szczepan) i Mikołaj. W 1389 r. Stefan toczył spór z Trzebisławem i Mirosławem z Niepruszewa. W tymże roku we wsi występował również kmieć Marcin. Była to wówczas wieś szlachecka, podzielona na co najmniej cztery działy, należące w 1390 r. do Dobiesława i Jarogniewa oraz Mikołaja zwanego "Odojem". Siedzieli tu także bracia Szczepan, Tomasz i Jasiek, których w 1390 r. pozywała o 1/4 W. Tomisława, żona Macieja z Niepruszewa. Rok później ów Maciej dowodził w sądzie, że Tomasz zabrał Tomisławie 5 grzywien "z jej części pieniędzy."
Obok W. leżała także nieistniejąca obecnie wieś Charbinowice, której część należała do Więckowskich. Już pod koniec XIV w. w obu wsiach znajdowały się folwarki. Dziedzice obu części w 1392 r., toczyli spory ze sobą, a także z Naramem - posiadaczem drugiej połowy Ch. W 1394 r. Mikołaja z W. pozywali Kusz z Jankowic wraz ze swoim wieśniakiem, o konie i klacz, lecz obaj na terminie się nie stawili. Tenże Mikołaj (Mirosław?) zwany Odoj napadł ze złodziejami na Bawora Wyskotę z Krzemieniewa, powodując 60 grzywien szkody, o co ten pozywał go w 1402 r. Z kolei kmieciowi z Więckowic - Wojciechowi - w 1406 r. zginął koń, o co podejrzewał on Jakuba (Jakusza) Bytyńskiego. Chytry Bytyński początkowo wypierał się, jednak ostatecznie zapłacił chłopu 20 grzywien.
Na pocz. XV w. Odoj miał już syna Dziersława, którego szlachectwo poświadczał Jakusz z Niemierzewa. Więckowscy pieczętowali się wówczas herbem Drogosławic, zaś Niemierzewscy - herbem Sobiejuchy. W 1410 r. Odoj toczył spory o ryby z jeziora: z Piotrem i Jakuszem z Radwankowa oraz z Janem Brzoskiem i Wyszkiem z Niepruszewa. Zapewne jego córką (a siostrą Dziersława) była Hanka, która w sporze z 1418 r. z Janem Niemieczkowskim dowodziła, że pożyczyła 15 grzywien swojej dziewce Małgorzacie (córce). Jako kolejnych posiadaczy W. znajdujemy Katarzynę i Febronię, które w 1422 r. toczyły spór z Wojciechem, Jarosławem, Stanisławem i Jakuszem (Jakubem) Więckowskimi. Żoną tegoż Wojciecha była Wielborza, zaś ich synem Mikołaj. W W. mieszkał także Maciej - witryk (bodajże w parafii Niepruszewo), zwany "Białorzyt", którego pozywali w 1446 r. Wojciech i Świątek, witrycy z Morawska, o 8 skojców, które jako zapłatę za służbę otrzymał Wach z Więckowic (i ofiarował je kościołowi w Morawsku).
W 1462 r. Jan i Tomasz Lubiccy (z Lubicza) pozywali Mikołaja z w. o zwrot posagu (50 grzywien) swej ciotki, w.w. Wielborzy. Taż Wielborza (czy też Wieborza) była siostrą ich ojca Chwalentego. Dwa lata później domagali się tych pieniędzy (które ciotka odebrała ze wsi Lubicz i wniosła na Więckowice) od Elżbiety, Agnieszki i Franciszki - córek Jakuba (brata Wojciecha). W 2. poł. XV w. dziedzicami W. byli Jarogniew, Dobiesław oraz Tomasz, ożeniony z Małgorzatą. W latach kolejnych przewija się tu także plejada Piotrów, Janów, Andrzejów i Wojciechów Więckowskich, lecz opracowanie ich genealogii zajęłoby sporych rozmiarów księgę. Z tymiż dziedzicami W. w latach 1485-88 toczył proces Maciej Sierosławski. Chodziło o wyznaczenie granic pomiędzy Sierosławicami a W.
Na przeł. XV i XVI w. dziedzicami W. byli Wawrzyniec i Anna Więckowscy. Po nich odziedziczył Stanisław, następnie Maciej, a dalej bracia Jan i Fabian Więckowscy (ok. 1553). Co najmniej od pocz. XVI w. wieś należała do parafii w Niepruszewie. Oprócz W. w jej skład wchodziły: Więckówko, Cieśle, Skrzynki, Otusz, Grodziszczko, Żegowo, Brzoza i Radwankowo. Dziesięciny składano plebanowi w Niepruszewie. Z czasem wyodrębniły się dwie wsi: Więckowice Wielkie i W. Małe. W 2. poł. XVI w. współwłaścicielem tychże wsi oprócz Fabiana i jego synów: Mikołaja i Andrzeja, był Jakub Niegolewski h. Grzymała. W 1580 r. regesta poborowe wymieniały we wsi 11 łanów i ćwierć karczmarską.
Bracia Więckowscy mieli też trzy siostry: Dorotę zam. za Grodzickiego, Małgorzatę i Annę. Mikołaj był "profesorem" u bernardynów poznańskich; swoje części obu Więckowic i Przymy (po ojcu) dał w 1587 r. w.w. siostrom. Na drugich częściach obu W. siedzieli Wojciech, Łukasz i Andrzej Więckowscy, synowie Marcina. Na pocz. XVII w. postanowili oni sprzedać dobra Mariannie Dziembowskiej, żonie Wolfganga Nandorffa.
W 1614 r. dokonano rozgraniczenia pomiędzy W. Małymi, osadą Więckowice i Przymą, a wsiami Brzoza i Jankowice. Przez obie części przewinęli się m. in. Guniccy i Rossnowscy, którzy byli potomkami sióstr Więckowskich i ich mężów. W 1630 r. Wojciech Rosnowski sprzedał część dóbr Janowi W., synowi Adama, żupnikowi bydgoskiemu. To samo uczynił Wojciech Gunicki. Jan W. zmarł w 1634 r., zaś wdowa Zofia wyszła za Andrzeja Trebnica. W tym też roku ostatecznie zniknęła z pow. ziemi wieś Przyma, która i tak od wielu lat była opuszczona. Zofia Trebnic ok. 1637 r. sprzedała W. Wojciechowi Osowskiemu, ożenionemu z Anną Dziękczyńską. Jej synowie Kazimierz Walenty i Władysław Adam Więckowscy opuścili wieś i już nigdy tu nie wrócili.
Wojciech Ossowski w 1638 r. sprzedał W. Annie z Tuchorzy, ta zaś w 1644 r. swemu synowi - Stanisławowi Zbijewskiemu h. Rola (z ojca Andrzeja Zb.). Okres 2. wojny szwedzkiej spowodował, że wieś była przez jakiś czas opuszczona. Prawa do niej miała Zofia Dziękczyńska w 1660 r. i Maciej Krzycki ok. 1670 r. Jednak prawowitymi posiadaczami byli Zbijewscy; Marcin ożeniony z Marią Sieraszewską (1681), a następnie ich dzieci: Mikołaj, Józef, Wawrzyniec, Andrzej i Ludwika Zbijewscy (w 1684). W 1697 r. Zbijewscy sprzedali Więckowice i Więckówki Magdalenie z Leszna (wdowie po Pawle Działyńskim h. Ogończyk) i jej synom: Zygmuntowi, Józefowi, Aleksandrowi i Andrzejowi. Zaledwie 2 lata później ciż Działyńscy sprzedali majątek Aleksandrowi Bielińskiemu, synowi Adama i Barbary Pogorzelskiej, zaś ten w 1718 r. sprzedał go swemu bratu - Hieronimowi.
Hieronim Bieliński był porucznikiem chorągwi pancernej wojewody kaliskiego. W 1725 r. sprzedał obie wsi W. swemu bratu Antoniemu, w zamian biorąc Grabianowo w powiecie kościańskim. Niezwłocznie dokonano transakcji odwrotnej. Podobno operacje takie robiło się w XVIII w. w celu uniknięcia podatku. Bielińscy wybudowali w W. nowy dwór, w którym urodziła się (w 1735) córka służących - Antoniego i Cecylii Karlińskich.
Antoni B. ożeniony był z Anną Wilczyńską, z którą mieli synów: Michała i Kazimierza. Około 1740 r. Michał z żoną Wiktorią wzięli Grabianowo, zaś w W. pozostał Kazimierz Bieliński. W kolejnych latach bracia dokonali zamiany, podobnie jak kiedyś ich wuj i ojciec. Michał Bieliński, podstoli rawski, zmarł dnia 4 czerwca 1783 r. i pochowany został u bernardynów w Grodzisku. Dobra odziedziczyła córka Wiktoria, która wyszła za Piotra Drwęskiego h. Lagner, pisarza ziemskiego poznańskiego. W Więckowicach rodziły się ich dzieci: Adam Wiktor (1786), Józef Joachim Benedykt Onufry (1790), Cyryl Jan z Dukli Wawrzyniec (1792) i zm. w 1792 r. Dorota.
Na pocz. XIX w. wieś przeszła w ręce Adama Turno, ożenionego z Urszulą Prusimską, posiadacza także Niepruszewa i Otusza. Posesorami byli wówczas Karol Brodnicki z żoną Franciszką Kierską, a następnie (2. dekada XIX w.) Józef Kęszycki z żoną Julianną Bielską. Z licznych zapisek metrykalnych w Niepruszewie, poznajemy też ekonoma majątku Teodora Stojanowskiego oraz kolejnych posesorów: Józefa Łubińskiego z żoną Konstancją Bojanowską.
W latach 30. XIX w. dziedzicem W. został Józef Breza ożeniony z Konstancją Wiktorią Zefiryną Mycielską h. Dołega. W 1835 r. urodziła się ich córka Anna, w 1836 r. - Stanisław, dnia 7 stycznia 1838 r. - Maria Antonina Seweryna, w 1839 r. - Michał i dnia 18 czerwca 1842 r. - Konstanty Marcelin Leon (zmarły 31.04.1906 r. w Pozn.). Maria w 1861 r. wyszła za Bogusława Bojanowskiego h. Junosza (ur. 1831). Stanisław w 1867 r. ożenił się z Teresą Goetzendorf-Grabowską h. Zbiświcz, a w 1872 r. z Zofią Hutten-Czapską h. Leliwa i miał z nią dwóch synów: Mariana (ur. i zm. 1873) oraz Michała (1874-1881). Konstanty Breza w 1872 r. ożenił się z Anną Zofią Hutten-Czapską h. Leliwa i miał z nią ośmioro dzieci: Józefa (1883-1963), Stanisława Mariana Angelo (1874-1949), Konstancję Marię Justynę, Marię, Gustawa (1880-1945), Janinę, Joannę oraz Alfonsa (1891-1934).
W 1897 r., już w rozbudowanym dworze, Stanisław i Zofia Brezowie obchodzili swoje srebrne gody.
W 1888 r. Więckowice dzieliły się na wieś oraz majętność. Wieś wraz z Fiałkowem tworzyła okręg wiejski, mający 37 domów i 302 m-ców, w tym 287 katolików, 11 protestantów i 3 żydów. Do wsi należało 340 ha ziemi, w tym 296 ha roli i 22 ha łąk. W skład dóbr wchodził folwark Więckówek oraz leśniczówki Drwęca i Działy. Łącznie na terenie dworskim znajdowało się 18 domów z 246 m-cami, w tym 6 protestantów. Ziemie majątku obejmowały 1025 ha, w tym 554,28 ha roli, 57,85 ha łąk, 22,41 ha pastwisk, 298,28 ha lasów, 24,38 ha nieużytków i 67,8 ha wody. Do oszacowania podatku gruntowego, wykazywano 9058 marek "czystego dochodu". Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła. Po śmierci Stanisława dziedzicem W. był jego brat Kazimierz, a następnie tegoż syn Gustaw, który w 1904 r. w Horodlu ożenił się z Heleną Cieszkowską (1877-1939). W 1926 r. oficjalną właścicielką dóbr była Zofia Breza, zaś dzierżawcą Gustaw, Dobra (z Więckówkiem i leśniczówką Działy) miały wówczas 900 ha, w tym 548 ha ziemi uprawnej, 75 ha łąk i pastwisk, 190 ha lasów, 12 ha nieużytków i 75 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 2988 talarów, czyli w przeliczeniu 8964 marki. W 1930 r. wieś leżała w pow. poznańskim i liczyła 698 m-ców. Była tu także kuźnia Władysława Ruty, wiatrak S. Staniszewskiego, zajazd J. Styperka, sklep spożywczy S. Ławickiego (który przy okazji był rzeźnikiem), a także piekarz Schmidt. Gustaw Breza zarządzał majątkiem aż do wybuchu 2. wojny światowej. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Fischweiler. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Gmina Dopiewo, link: https://dopiewo.pl/lokalizacja/4279
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821602 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_IX.1944_uniberk_C056972027.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na planie litery "C", fasadą skierowany na zachód. Korpus główny nakryty dachem dwuspadowym. Dwa mocno wysunięte skrzydła dobudowane zostały od str. wschodniej. Ich zakończenia są o kondygnację wyższe i przypominają trójkondygnacyjne, kwadratowe baszty, czy też wieże, nakryte czterospadowymi dachami.
Wcześniej budynek posiadał we wschodniej elewacji ryzalit mieszczący główne wejście. Później funkcję fasady przejęła elewacja zachodnia. Pośrodku znajduje się arkadowy ganek dźwigający balkon na wys. 1-go piętra. Od strony południowej znajduje się dobudowana do dworu kaplica.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 8,3 ha. Park posiadał cześć ozdobną wokół dworu o pow. 5,379 ha. Do niej od wschodu przylegał sad owocowy o pow. 1,2 ha, zaś dalej na wschód znajdowało się podwórze gospodarcze. Z kolei w płd,-wschodnim narożniku założenia znajdowała się część naturalistyczna o pow. ok. 3,5 ha. Nas interesuje głównie park ozdobny (wokół dworu), który w płd. części przechodził również w ogród owocowy. Ta część po wojnie została wykarczowana.

Inne

Kaplica p.w. Najświętszej Marii Panny Przedziwnej, 1892. Znajdują się tu dwie tablice pamiątkowe, dot. Stanisława Brezy i Konstancji Wiktorii Mycielskiej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011