Węgierskie

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Węgierskie to wieś leżąca obok autostrady A-2, w odległości 7 km na południe od Kostrzyna, niegdyś na tzw. "trakcie średzkim". Powstała na miejscu wczesnośredniowiecznego grodziska, którego relikty odnaleziono tu pod k. XIX w. Po raz pierwszy nazwę zapisano pod postacią "Vegierskie" w 1371 r., następnie Wangerske (1390) i Vagerske. Najbardziej popularną odmianą nazwy wsi było "Wengierskie". W 1371 r. starosta wielkopolski Przecław z Gułtowych wspominał bagniska, wyspy i zagaje, ciągnące się z Pławiec do granic Węgierskiego i Staniszewa. Ze wsi pisali się Węgierscy, których znajdujemy tu już w 1387 r. W 1398 r. kmieć Mikołaj z W. toczył spory z dziedzicami Wisławic. Rodzina Węgierskich siedziała we wsi do pocz. XVII w., zaś ostatnimi z nich byli synowie Wojciecha: Jan i Stanisław. W 1578 r. pobór ze wsi Wojciecha W. płacono od 4 i pół łanu osiadłego, 3 zagrodników i 3 komorników. Potomkami wspomnianych panów Węgierskich były jedynie córki Stanisława W.: Katarzyna zamężna za Jana Goreckiego i Jadwiga zamężna za Łukasza Kozielskiego.
Na pocz. XVII w. część wsi stała się własnością Andrzeja Naramowskiego, ożenionego z Katarzyną Sławoszewską. Ten w 1618 r. sprzedał ją (część wsi, nie żonę) Marcinowi Wilkońskiemu h. Odrowąż. Ów Wilkoński w 1624 r. odsprzedał tę część oraz posiadaną dziedzinę Wisławic, Janowi Goreckiemu. Córka Jana G. - Ewa - w 1640 r. wyszła w Czerlejnie za Mikołaja Lubowieckiego. Lubowieccy siedzieli w W. przynajmniej do 2. poł. XVII w. Po Mikołaju wieś odziedziczył jego syn Franciszek Lubowiecki, ożeniony (ok. 1672) z Krystyną Skaławską z Rogaczewa, wdową po Jakubie Rogowskim. W latach 70. t. stulecia wybudował we wsi dwór, w którym 6 lutego 1674 r. Anna Bobrownicka wyszła za Władysława Kierskiego.
Z rąk Lubowieckich wieś przeszła na rodz. Skarbek-Malczewskich h. Awdaniec. Pierwszym z tego rodu na Węgierskich był syn Macieja - Mikołaj Malczewski. W 1680 r. zapisywał on na dobrach 1000 złp. altaryście bractwa świętej Barbary, w kościele w Mokronosie. Z żoną Barbarą Bielicką miał synów: Aleksandra, Wojciecha, Marcina i Macieja. Na skutek podziału majątku w 1720 r. W. przypadły Marcinowi Malczewskiemu. Ten zapewne nie miał dzieci, bo w 1761 r. dobra odziedziczyli bratankowie - Melchior i Ignacy - synowie Wojciecha. Ostatecznie dziedzicem W. został Ignacy Malczewski, który jeszcze w 1779 r. odkupił od swoich bratanków (Adama, Ksawerego i Anny) ich części dziedziczne wsi. Po jego śmierci właścicielką była wdowa - Justyna z Węgorzewskich, a następnie syn Franciszek, zmarły dnia 14 lipca 1801 r. W kolejnych latach majątkiem zarządzał posesor Józef Miąskowski, komisarzem był Józef Brzeżański, zaś guwernerem Józef Turski. Dziedzicami prawdopodobnie byli Iłowieccy, a w latach 20. XIX w. Kalikst Malczewski (ur. 1780), którego pierwszą żoną była Ewa Malczewska, nast. miał się ożenić z Barbarą M., ale ta zmarła. W 1828 r. zaślubił o 28 lat młodszą od siebie Michalinę Justyńską z Czerlejna.
W latach 30. XIX w. dobra przeszły w ręce Węsierskich: Kazimierza i jego żony Stanisławy Sławoszewskiej, a ok. 1839 r. Alojzego Bronikowskiego, ożenionego z Emilią Rożnowską. Rożnowscy byli w latach 20. posesorami W. Emilia Bronikowska była ponadto dziedziczką Starogrodu (Starogrodzia, Starygrodu?). W 1862 r. majątek został wystawiony na licytację i kupiony przez bank ...jaki? Zapiska u Dworzaczka wymienia tajemnicze słowo "Caro", natomiast w księdze adresowej z 1872 r. znajdujemy konkretne nazwiska panów narodowości hebrajskiej: Josel Heimann Man oraz Michaelis Caro. Być może posiadali oni jakiś prywatny bank? Obszar W. (z folwarkiem Zagaj) wynosił wówczas 2157 mórg, zaś "czysty dochód" z ziemi - 2067 marek. Dodatkową ciekawostką jest fakt, że w 1878 r. sąd w Środzie wydał obwieszczenie z którego wynikało, że zmarły w 1801 r. rotmistrz Franciszek Malczewski utworzył fundusz na wsparcie członków swojej rodziny.
W 1888 r. okręg wiejski W. miał wraz z młynem 20 domów, 154 mieszkańców wyznania katolickiego oraz 257 ha ziemi, w tym 204 ha roli. Cześć dworska wraz z leśniczówką i folwarkiem Zagaj tworzyła okręg, liczący 11 domów ze 143 m-cami katolikami oraz 568 ha ziemi, w tym 490 ha roli, 24 ha łąk, 9 ha pastwisk, 26 ha lasu i 17 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 6202 marki. W 1890 r. dobra nabył Bolesław Rajmund Ziołecki (1854-1906), syn Romana (sędziego pow. kość.) i Ewy Lossow, ożeniony z Jadwigą Janczakowską (1884-1925). Skąd znany portal pseudoencyklopedyczny wziął inf. o banku, który rzekomo przejął majątek? W zw. z konkretną zapiską w "Regestach" prof. Dworzaczka, inf. tę należy traktować jako nieprawdziwą.
Ziołeccy mieli łącznie siedmioro dzieci. Pierwszy syn - Bolesław - zmarł 11 m-cy po urodzeniu, dnia 12 września 1891 r. Pozostałych imion nie znamy, m. innymi byli to Roman (1885-1980) i Władysław. Roman miał kolejno dwie żony i łącznie pięcioro dzieci, w tym (z matki Anny Mieczkowskiej) Aleksandra (1924-1991), Jerzego (ur. 1928) i Bogdana (ur. 1931). Jeszcze przed 1914 r. Ziołeccy wybudowali nowy dwór, według projektu Rogera Sławskiego. Sławski był krewnym Ziołeckich; dnia 10 maja 1906 r. ojcem chrzestnym jego córki Heleny Zofii (z matki Zofii Arendt) był Edward Ziołecki. Bolesław Z. umarł 7 m-cy później w Poznaniu (dn. 30 grudnia), a pochowany został w grobowcu rodzinnym w Czerlejnie.
W 1926 roku majątek był własnością Władysława Ziołeckiego. Na 568,3 ha obszaru składało się 461,5 ha ziemi uprawnej, 33,7 ha łąk i pastwisk, 58,2 ha lasów, 3,5 ha nieużytków i 0,05 ha wody. Do oszacowania podatku gruntowego podawano 2066,4 talarów tzw. "czystego dochodu". W 1930 r. wieś leżała w pow. średzkim i liczyła 285 m-ców. Oprócz Ziołeckiego, drugie duże gospodarstwo we wsi (132 ha) posiadał miejscowy lekarz weterynarii - Herbert Schendel. Oprócz tego w W. znajdowała się spółdzielnia "Zgoda" oraz oddział Spółdzielni Spożywczej w Poznaniu; wiatrak F. Bachmanna, kuźnia J. Kaszmarskiego i sklep spożywczy K. Jaraszczaka. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Wengersheim. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór prawdopodobnie przeznaczony został na mieszkania. Analiza istniejących zabudowań nie wskazuje, aby na terenie gospodarstwa znajdował się PGR.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813486 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_Kostschin_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-1067.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neorenesansowy, zbudowany w miejscu wcześniejszego, piętrowego dworu z 2. poł. XIX w., który skierowany był fasadą na zachód, a na osi jego wejścia znajdował się okrągły podjazd.
Nowy budynek jest zorientowany przestrzennie zupełnie inaczej, więc zapewne nie wykorzystano tu fundamentów starego dworu. Pałac wzniesiony jest na rzucie odwróconej litery "L", fasadą skierowany na płd., z lekkim odchyleniem na wschód. W fasadzie akcentowany jest efektownym portykiem wielkiego porządku, dźwigającym belkowanie i trójkątny fronton z oculusem. Portyk składa się z dwóch skrajnych filarów i arkady wewnętrznej wspartej na kolumnach. Płaską część dachów otacza attyka, z tralkami umieszczonymi nad osiami okiennymi.
We wsi znajduje się także dwór należący przed wojną do doktora Schendla. Opisu (z braku zdjęć) dokonamy na podst. mapy sat. Geoportalu. Budynek leży w odległości 175 m. na wschód od pałacu, a od głównej drogi do jego wejścia prowadziła aleja dojazdowa, zakończona okrągłym podjazdem. Jest parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, z widocznymi trójkątnymi wystawkami w obu dłuższych elewacjach. Prawdopodobnie jest to obecnie dom mieszkalny (na dz. ewid. 187/11).

Park

Park z XIX w. o pow. 1,6 ha. Park w Węgierskich nie miał regularnej kompozycji przestrzennej. Składał się z części wokół dworu (ok. 1 ha) i sadu położonego po zachodniej stronie drogi biegnącej przez założenie w kier. N-S (ok. 0,8 ha). Obecnie droga ta nie istnieje, zaś park został dodatkowo zniekształcony przez powojennne nasadzenia lub samosiewy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011