Uchorowo

Stan obecny

Właścicielem jest Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Uchorowo to wieś leżąca w połowie drogi pomiędzy Obornikami a Murowaną Gośliną (przy drodze nr 187). Pod koniec XIV w. była to wieś szlachecka. Istniał już także pierwszy kościół p.w. Wszystkich Świętych, należący do dekanatu w Obornikach. W 1383 r. plebanem był Janek Węgierski. Na pocz. XVII w. kościół ten był opuszczony i stał się filią kościoła w Białężynie. Pilnie wymagał naprawy z wyjątkiem dzwonnicy z dwoma dzwonami, która była nowa, podobnie jak dom plebana. Pleban miał swoją ziemię na 3. polach w Uchorowie, a także ogród i sad. Folwark dawał dziesięcinę snopową, zaś kmiecie tzw. "meszne". Kościół ostatecznie spłonął w 1827 r. i nigdy nie został odbudowany.
Wieś po raz pierwszy odnotowano w źródłach w 1388 r., pod postacią "Wchorowo", a później także jako Utorowo (1393), Vchorowo (1405), etc. Pierwszymi znanymi posiadaczami U. byli: Dziersław z żoną Katarzyną, Dobrogost z żoną Herką, Hinek (Hińcza?) z żoną Krystyną oraz Paszek Wyskota z żoną Katarzyną. W 1400 r. dwie z pań dziedziczek było już wdowami. Pozostali uradzili, by miejscowego rektora Szczepana (Stefana?) wysłać na altarystę do Poznania (do altarii N.M.P. w katedrze pozn.). Na pocz. XV w. dziedzice ci zaczęli nazywać się Uchorowskimi. Jak to w tamtych czasach bywało, najważniejszym zajęciem oprócz uprawy roli było wyznaczanie granic tworzących się wsi oraz wzajemne pozywanie o czynsze, spadki, oprawy; bydło włażące w szkodę, kmieci i in. Wszystko to, szczegółowo wypisane, jak zwykle znajdą Państwo w "Słowniku Hist.-Geograficznym" PAN.
W 2. dekadzie XV w. wieś znalazła się pośród dóbr hrabiów z Górki. W latach 1415-36 występuje tu Mikołaj z Górki, kanclerz katedralny pozn., następnie Uriel Górka, biskup pozn. i jego bratanek Łukasz Górka, wojewoda poznański. W 1503 r. Górka dokonał zamiany z Mikołajem Młyńskim, dając mu za kilka innych wsi swoje Uchorowo, Szymankowo i Goślinkę. Młyński niezwłocznie zapisał na tych dobrach po 300 grzywien posagu i wiana swojej żonie - Dorocie Łukowskiej. Z zapiski dowiadujemy się także o istnieniu folwarku i dworu. Dwa lata później Młyński dokonał zamiany U., Goślinki i Szymankowa na Brodowo i Młodzikowo od Wojciecha Potulickiego (h. Grzymała) z Chodzieży. Tym sposobem na kolejne kilkadziesiąt lat wieś przeszła w ręce Potulickich. W 1508 r. U. płaciło wiardunki wojenne od 13 łanów, z karczmy zaś płacono 6 groszy. W 1510 r. podawany jest pobór od 12 łanów.
Kolejnymi Potulickimi na Chodzieży byli synowie Wojciecha i Katarzyny: Piotr (zm. ok. 1518), Mikołaj, Kasper i Stefan. W 1525 r. Mikołaj zapisywał na 1/2 Ch. po 3 tys. złp. posagu i wiana swej żonie Katarzynie Glińskiej, córce Jakuba. W 1550 r. Kasper (już po działach z braćmi) zapisywał po 4 tys. złp. posagu i wiana żonie Urszuli Zbąskiej. Dziesięć lat później U. znalazło się w posiadaniu Stefana P., który puścił wieś na wyderkaf - Piotrowi Radwankowskiemu - za 1 tys. złp. W 1577 r. Piotr P. po raz kolejny wyderkował U., tym razem Melchiorowi Raczkowskiemu, na rok, za kwotę 1678 złp. Tym sposobem płatnikiem poboru w 1577 r. był Raczkowski. Najwyraźniej przedłużył transakcję, ponieważ podawany jest jako właściciel również w 1580 r. Wieś miała wówczas 4 i pół łanu oraz 6 zagrodników. Po Raczkowskim, kolejnym czasowym właścicielem U. został Maciej Bieganowski. Dobra pod koniec XVI w. oficjalnie stały się własnością Jana Potulickiego (syna Stefana), który jednak musiał je wykupić z rąk Bieganowskiego. Część wsi znalazła się też w rękach jego brata - Stanisława - który w 1596 r. sprzedał ją, wraz z prawem patronatu nad kościołem - Piotrowi P., wojewodzie kaliskiemu. Ów wojewoda jeszcze w tym samym roku sprzedał wieś (z wyjątkiem kilku kmieci i młyna) Maciejowi Bieganowskiemu. Ten z żoną Zofią Gogolińską miał synów Krzysztofa i Adama. Na skutek podziału dóbr z 1618 r, Uchorowo dostał Krzysztof. Z żony Jadwigi Gałczyńskiej miał on córkę Marię zam. za Chryzostoma Koszutskiego i syna Aleksandra. Po śmierci brata (1647) taż Marianna sprzedała U. i Szymankowo - Mariannie Chełkowskiej, wdowie po Wojciechu Ch.
Chełkowscy w Uchorowie przetrwali szwedzką nawałę, mieli także dwóch synów: Władysława i Piotra. Starszy brat sprzedał młodszemu swoją część, a w 1661 r. matka dokonała na jego rzecz "wieczystej donacji". Kolejne zapiski nieco mącą tę wersję, bo okazuje się, że dobra otrzymał Władysław (za 46 tys. florenów), a w późniejszej zapisce okazuje się, że jednak dziedzicem jest Piotr. Władysław Chełkowski ożenił się z Heleną Sobiejuską i miał z nią córkę Marię, zaś Piotr z Urszulą Maniecką i miał z nią syna Wojciecha. Bracia oraz ich synowie byli bardzo pobożni i kilkukrotnie zapisywali różne sumy kościołowi. Maria Ch. wyszła za Aleksandra Sczanieckiego i mieli syna Gabriela, dziedzica części wsi jeszcze w 2. poł. XVIII w.
Około 1717 r. wieś w znacznej mierze przeszła pod panowanie Michała Dobrzyckiego h. Leszczyc, ożenionego z Anną Radzewską, a nast. ich synów: Antoniego, Franciszka, Ignacego i Józefa, z których kolejnym dziedzicem został Józef Dobrzycki. Ok. 1777 r. Dobrzycki sprzedał wieś Janowi Nepomucenowi Mycielskiemu, staroście ośnickiemu. Ten dwa lata później ten zastawił wieś, za pożyczone od Józefa Gliszczyńskiego 125 tys. złp. Z żoną Jolantą miał cztery córki: Zofie, Annę, Franciszkę i Weronikę. W 1782 r. swoją część sprzedał Mycielskiemu również Gabriel Sczaniecki. Zacny starosta prowadząc aktywne życie polityczne, a to rzucając się często w oczy królowi Stasiowi, w zamian za owe "zasługi" otrzymał order świętego Stanisława. Prawdopodobnie też wystawił w U. nowy dwór, odnotowany w 1783 r. z okazji urodzenia dziecka służących - Manikowskich. Posesorami majątku byli wówczas Katarzyna i Jan Rynarzewscy. Na przeł. XVIII i XIX w. we wsi wymieniani są także Wilichowscy i Zakrzewscy. Mycielscy sprzedali majątek już ok. 1793 r., później jego właścicielem był Antoni Garczyński. W 1813 r. U. nabył oficer napoleoński, Józef Goetzebndirf-Grabowski h. Zbiświcz. W 1824 r. związek małżeński zawarli w U. Stanisław Michałowski i Monika Wolska (zapewne posesorzy albo dzierżawcy). Po Grabowskim dziedzicami wsi zostali Łukowscy, którzy doprowadzili majątek do przymusowej licytacji. W 1859 r. Uchorowo i Szymankowo nabył Niemiec nazwiskiem Jagow, z Saksonii, za kwotę 127, 01 tys. talarów. Dobra miały wówczas ok. 5 tys. mórg obszaru. Nawiązując do inf. jakie można znaleźć w innych źródłach - jeżeli von Jagow nabył wieś 7 lutego 1859 r., to nie mógł wybudować dworu "w latach 40." (???). Tak więc albo budowniczym dworu był Grabowski, ew. Łukowscy, albo budynek powstał po 1859 roku.
W 1888 r. Uchorowo dzieliło się na część wiejską oraz dworską i leżało w pow. obornickim. We wsi znajdowało się 14 dymów ze 124 m-cami, w tym 62 ewangelików i 62 katolików; część wiejska miała 136 ha ziemi. Majątek (wraz z Szymankowem) miał 17 dymów i 341 m-ców, w tym 229 katolików i 112 ewangelików. Łącznie dobra liczyły sobie 1207 ha obszaru. Pod koniec XIX w. dwór został wyremontowany i rozbudowany.
Po wyzwoleniu Polski Uchorowo nabył Stanisław Zdzisław Droste (ur. ok. 1890 r.), najprawdopodobniej krewniak Maksymiliana Droste, który w Poznaniu posiadał fabrykę papierosów DUBEC. Firma bazowała na tytoniu sprowadzanym z Macedonii. Po 1920 r. państwo polskie zaczęło monopolizować produkcję tytoniu i wykupiło zakład. - M. Droste pozbawiony dochodu kupił fabrykę tektury, papy i wyrobów smolistych w Tczewie. Zdzisław D. w 1920 r. w Jeżewie zaślubił Helenę Liszkowską h. Prawdzic i miał z nią córkę Aleksandrę.
W 1926 r. dobra wraz z folwarkiem Szymanówko miały 1200 ha obszaru, w tym 675 ha ziemi uprawnej, 87,5 ha łąk i pastwisk, 434,5 ha lasów, 2,75 ha nieużytków i 0,25 ha wody. Gospodarstwo było w wysokiej kulturze rolnej i posiadało własną gorzelnię, ponadto specjalizowało się w selektywnej hodowli ziemniaków. W 1930 r. wieś liczyła 508 m-ców. Był tu także młyn należący do majątku oraz sklep kolonialny J. Strykowskiej. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Dwór był remontowany w latach 1985-87, a obecnie znów popada w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Portal "Dawny Tczew", link: https://dawnytczew.pl/forum/viewtopic.php?t=388&start=10
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na wydłużonym, nierównomiernym rzucie, fasadą skierowany na SW, parterowo-piętrowy, z przybudówką od północy i dostawioną od str. południowej trójkondygnacyjną, oktagonalną wieżą, nakrytą dachem stożkowym. Parterowy korpus posiada niskie poddasze - mezzanino. W obu dłuższych elewacjach znajdują się znaczne ryzality, przy czym ten od str. NE, mieszczący wejście od str. ogrodu jest zaokrąglony. Wejście główne znajduje się w piętrowym ryzalicie od str. SW i poprzedzone jest wysokimi schodami. Okna i drzwi zamknięte od góry arkadowymi łukami.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 7,219 ha, z czego obszerne połacie stanowią łąkę albo nieużytki, szczególnie w części zachodniej oraz południowym narożniku, gdzie granice parku wyznaczają jedynie szpalery drzew. Prawdopodobnie części te stanowiły sad albo warzywnik. Pow. samego drzewostanu parku wynosi 5,357 ha.

Inne

Rządcówka i spichlerz, 2 poł. / k. XIX w.
Kaplica, dawna ewangelicka, ob. należy do par. p.w. świętego Tymoteusza w Białężynie
W pobliżu wsi rezerwat florystyczny "Śnieżycowy Jar" o pow. ponad 9 ha

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011