Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się

Trzebosz

Triebusz

Województwo:wielkopolskie
Powiat:rawicki
Gmina:Bojanowo
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy i folwarczny:
Obiekt:pałac, nr rej.: 619 z 2.04.1957
Park:nr rej.: 962/A z 12.02.1979

Stan obecny

Pałac Trzebosz. Hotel i restauracja.

Historia

Pałac z 1. poł. XVIII w.
Trzebosz to wieś leżąca 3,5 km na południe od Bojanowa. Powstała w miejscu średniowiecznej osady, przy trakcie z Sądowli do Ponieca. Lokacji na prawie magdeburskim dokonał w 1406 r. książę Konrad III Oleśnicki. Pod koniec XV i na pocz. XVI w. T. należał do rodziny Wroblewitz, a w 1531 r. dobra te nabył Andrzej Bojanowski z pobliskiego Bojanowa. W tamtym czasie wieś leżała w księstwie głogowskim na Śląsku i była siedzibą parafii (katolickiej). Bojanowscy posiadali liczne dobra w okolicy, w tym Gołaszyn i Spławie. W zależności od miejsca zamieszkania nazywali się Gołaskimi, Spławskimi albo też Trzeboskimi. Andrzej Bojanowski miał synów: Jana, Andrzeja, Mikołaja, Marcina i Stanisława. Trzebosz po podziale majątku w 1536 r. pozostał przy 2 braciach najstarszych, lecz kilka lat później przeszedł w ręce Marcina B., który zamienił się na Gołaszyn od brata Mikołaja Gołaskiego. Dziedzicem T. w 2. poł. XVI w. był jego bratanek Mikołaj Bojanowski, a w 1582 r. także Andrzej B., którego z powodu braku zapisek nie potrafimy powiązać z w.wym. W tym okresie Mikołaj nazywał siebie także Trzeboskim; w 1585 r. występuje jako Mik. Bojanowski sive Trzeboski.
Andrzej B. miał syna Marcina i córki: Annę, która w 1585 r. wychodziła za Mikołaja Pudliszkowskiego i Zofię. Przyszły zięć deklarował, że zapisze żonie po 2 tys. złp. posagu i wiana. Z kolei Zofia w 1590 r. wyszła za Wacława Gułtowskiego, dziedzica Gryżyny, Nieligowa, Piotrowa i in. Wacław zapisał jej 2 tys. posagu. O wianie zapomniał albo nie dopisał tego gapa kronikarz. Mniej więcej w tamtym czasie, kościół dotychczas katolicki przeszedł w ręce heretyków (tzn. ewangelików). W 1593 wieś nabył Baltazar von Stosch, który w 1606 r. wybudował tu nową świątynię.
Po raz kolejny T. wymieniono w Regestach z okazji lustracji kościoła w 1656 r., kiedy to dziedzic Jan Jerzy von Stosch, syn Melchiora, sprowadził do kościoła nowego pastora. W 1680 r. panią na T. była Anna Barbara Stoschin z/d. Luckin, w 1686 r. wzmiankowana już jako wdowa. Po niej dobra objął Henryk Oswald von Sack, którego żona Ewa Maria z d. von Stosch zmarła w 1682 r. Mieli oni córkę Barbarę Helenę, która wyszła za Juliusza Augusta von Bothmer. Dnia 11 marca 1702 r. w Trzeboszu ochrzczono ich syna Augusta Hennerisa. Ojcem chrzestnym był dziadek Oswald, matką chrzestną panna Liebichen. Wśród licznie zgromadzonych gości zauważono dziedziców Zaborowic - von Besse, a także Stefana Bojanowskiego z Gołaszyna. Rok później w tym samym miejscu miał miejsce chrzest drugiej córki dziedziców - Małgorzaty Mariany Heleny. Wśród gości tego i kolejnych chrztów będą powtarzać się dziedzice Zaborowic, Gołaszyna, Groß Nieder Tchirnich, Neu Sorge (Neusorge), Dieben, Geischen (Giżyna), Borlewitz (Perłowic) i in. Obowiązkowo przy wszystkich występuje zacny Stefan Bojanowski, a później także Karol Bojanowski.
Pozostałe dzieci Heleny i Augusta von Bothmerów to (w nawiasach rok urodzenia): Joanna Zofia (1704), Anna Charlotta Helena (1705), Ewa Helena (1706), Anna Eleonora (1708), Joanna Charlotta (1710), Joanna Krystyna (1711), Jan Jerzy (1713), Jan Oswald (1714) oraz Jan Julius Bothmer (1718). Spośród nich trzy córki zmarły ok. 1706 r. W 1725 r. Ewa Helena B. wyszła za Henryka Oswalda von Tschammer von Osten na Petersdorf, etc. Rok później w Trzeboszu urodził się ich syn Jerzy Ernest August Tschammer.
W latach 1727, 28 i 29 dziedzic Juliusz Aug. von Bothmer był ojcem chrzestnym u von Haugwitzów w Zaborowicach. Był już wtedy także dziedzicem Gołaszyna po Bojanowskich. Po nim dobra odziedziczył syn - Jan Jerzy Bothmer. Matka - Ewa Helena - zmarła 6 października 1738 r. W 1749 r. Bothmerowie wybudowali we wsi szkołę ewangelicką. W 1775 r. sprzedali majątek Karolowi Sylwiuszowi von Konigsdorff. Zmarł on w 1822, zaś rok później w parku wybudowano mauzoleum, w którym został pochowany. Tam też umieszczono zwłoki syna dziedzica, zm. w 1823 r. Kolejnym właścicielem został w 1857 r. dalszy krewny - Karol Feliks von Königsdorf, ożeniony z katoliczką - Marią von Bally. W Trzeboszu urodziły się ich córki: Eleonora i Maria (obydwie pięciorga imion). Litanię chrzestnych ze względu na objętość tekstu pominiemy. Dziedziczka była inicjatorką budowy pałacowej kaplicy. Po jej śmierci dobra zostały sprzedane, zaś nabywcą został Otto Gustaw von Der Schullenburg. W drodze wiana otrzymał je w 1877 r. Graf Günther Rudolf Karl Heinrich Finck von Finckenstein (1852-1923), który ożenił się z Henriettą von der Schulenburg (1858-1938). Günther założył tu ordynację rodową, ale i tak nie mieli z Henriettą dzieci...
W 1885 r. wieś leżała w pow. gurowskim (Guhrau) na Śląsku, nad rzeką Trzebosz. Na odcinku śląskim nosiła ona nazwę Birkgraben, a wielkopolskim - Rossgraben. Pod wsią T. wpadał do niej odpływ stawu bojanowskiego. Dobra w T. miały 947 ha, a część wiejska 487 ha. Na terenie dworskim znajdowało się 14 domów z 260 m-cami, w tym 37 katolików, zaś na terenie wiejskim 71 domów z 388 m-cami, w tym 33 katolików. Zapewne pod koniec XIX w. folwarki we wsi otrzymały nazwy Oberhof (w części płn.) i Niederhof (w cz. płd.), zaś wieś T. nosiła nazwę Triebusch. Z racji swego śląskiego położenia nie znalazła się w Ks. Adresowej z 1913 r.
Powiat rawicki rozszerzono dopiero po wyzwoleniu Polski. Wtedy też niemieccy właściciele opuścili Trzebosz. W 1923 r. od skarbu państwa nabył wieś Zygmunt hr. Czarnecki h. Prus (III), (1866-1940), syn Zygmunta i Marii Giżyckiej h. Gozdawa. Z Marią Działowską miał on czworo dzieci: Zygmunta (1902-1920), Barbarę, Ludwikę Marię i Mariana Mieczysława (1907-1973), późniejszego uczestnika powstania warszawskiego.
W 1926 r. majątek (dawny Oberhof - Górny Trzebosz) pod zarządem hrabiego Czarneckiego miał 559 ha, a na obszar ten składało się 315,8 ha ziemi uprawnej, 57,2 ha łąk i pastwisk, 162 ha lasów, 23 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 2151 talarów. Folwark w części zwanej Dolny Trzebosz najwyraźniej zanikł i nie znalazł się w Ks. Adresowej z 1926 r. W 1930 r. wieś liczyła 586 m-ców. Funkcjonowała tu m. innymi kasa pożyczkowa, będąca zarazem punktem handlującym nawozami sztucznymi - Spar und Darlehnkasse sp. z o.o. Były tu także dwa wiatraki: E. Kobilke'go i W. Tieschlera oraz karczmy: wsp. Niemca Kobilke oraz O. Schotz'a. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Triebusch, tak jak w okresie do 1918 r. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Nie wiemy dokładnie kiedy pałac przeszedł w ręce prywatne, w początkowym okresie był niedostępny, a od kilku lat znajduje się tu nowoczesny i stylowy obiekt konferencyjno - hotelowo - gastronomiczny.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6820 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4366_Triebusch_1944.jpg
16404 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4366_(2488)_Triebusch_1911_UPKrak.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac barokowy. Budynek wzniesiony na rzucie dużej, odwróconej litery "L", fasadą skierowany na zachód, piętrowy, nakryty wysokimi dachami: cztero... (na głównej części) i dwuspadowym. W najniższej kondygnacji poddasza znajdują się lukarny. Od południa do pałacu dostawiony jest parterowy aneks, znajduje się tu także obszerny taras.
We wnętrzach bogate dekoracje, w tym oryginalne sztukaterie barokowe na parterze. Na korytarzu pierwszego piętra kominki z dekoracją stiukową.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 6 ha. Za park uznajemy teren założenia parkowego sprzed 1945 r., gdyż rozciągał się on (na rzucie odwróconego trapezu) dość mocno (520 m.) z zachodu na wschód; od głównej drogi przecinającej wieś, aż po zwarty obszar starodrzewu o pow. około 3,3 ha. Ponadto nie jesteśmy w stanie oszacować powierzchni sadów owocowych rozciągających się niegdyś na południe od części ozdobnej. Obecnie część tego terenu - na południe od pałacu uporządkowano, widać na nim (Geoportal) alejki spacerowe i trawniki z rosnącymi tu drzewami i krzewami, jest to współczesny park pałacowy. Teren ten dochodzi do dużego stawu w cz. zachodniej, a od strony płd. kończy się wraz z granicą dz. ewid. nr ...34/5. Do części wschodniej ze wspomnianym starodrzewem prowadziła aleja na osi pałacu, aż do okrągłej alei spacerowej prawie przy wschodniej granicy parku. Aleja ta otaczała prawdopodobnie mauzoleum. Obecnie kompozycja przestrzenna tej części parku jest zatarta. Starodrzew stanowią współczesne działki nr ...36 i ...165.

Inne

Folwark, nr rej.: 1339/A z 2.11.1992
Zabytkowa fontanna

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Trzebosz- zespól pałacowo-folwarczny - Wielkopolska --- ponownie dodaje zdjecia
dziekuje Markowi za dodanie moich zdjęć ( ponownie , no bo zniknęły ) ?