Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

robert rydwelskiMarek Kujawa

Swadzim

Schwanen (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Tarnowo Podgórne
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy
Obiekt:pałac, 1910, 1924, nr rej.: 2177/A z 16.08.1989
Park:nr rej.: 1784/A z 14.02.1979

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Swadzim to wieś leżąca 8 km na płd. wschód od Tarnowa Podgórnego i 14 km na zachód od centrum Poznania. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1288 r., kiedy to biskup poznański Jan wcielił "Swancino" do parafii w Lusowie. Pod koniec XIV w. wieś stanowiła własność szlachecką. Jakąś część mieli tu bracia z Wełny - Jarosław i Wojciech, którzy przegrali proces o niezapłacone długi z poznańskim żydem - Aronem. W latach 1445-95 ze wsi pisał się ksiądz Bartłomiej. W 2. poł. XV w. w Swadzimiu pojawili się Kierscy h. Jastrzębiec. Jan K. w 1462 r. zapisywał na swojej części S. 100 kop posagu żonie Małgorzacie, zaś jego brat Sędziwój po 150 grzywien - żonie Przybysławie. Już wtedy we wsi znajdował się folwark i dwór, zapewne wybudowany przez Kierskich.
Kolejne pokolenie reprezentował Michał z S., który w 1497 r. zapisywał po 100 kóp posagu i wiana żonie Elżbiecie Sobockiej. Ta zmarła na pocz. XVI w., zaś Michał ok. 1506 r. ożenił się ponownie, z Katarzyną Spławską. Jej bracia ociągali się z zapłatą posagu, więc dwa lata później Kierski "wnosił pilność" uiszczenia mu tej kwoty. Z kolejnej wzmianki dowiadujemy się, że miał syna - Jana - ale z matki Doroty (?). W 1510 r. dziesięciny ze wsi płacono kustoszowi poznańskiemu. Pozostałymi synami dziedzica byli Piotr, Wincenty i Wawrzyniec. W 1512 r. wdowa po Sędziwoju K. - Przybysława - pozywała wdowę po Michale - Katarzynę o to, że wygnała ją z jej oprawy na cz. wsi S. W latach 30. XVI w. jedynym z czwórki braci w S. pozostał Wincenty Kierski. Jego brat Wawrzyniec obrał drogę duchowną, a w latach 50. był już dziekanem włocławskim, archidiakonem, kanonikiem płockim, etc. Swoją część S. w 1553 r. oddał dożywotnio bratu. Wincenty z Katarzyną Ludomską miał córkę Annę, zamężną za Dobrogosta Sobockiego. Wieś jednak nie przeszła na zięcia, lecz odziedziczyli ją Stanisław i Maciej Kierscy. W 1577 i 80 r. płatnikiem poboru był Stanisław; we wsi było 11 półłanków, 6 zagrodników, 5 rzemieślników, ponadto płacono po 3 grosze od roli karczmarza. Stanisław z żoną Anną Brodnicką mieli synów: Macieja, Wawrzyńca i Michała, który w 1618 r. ożenił się z Ewą Żychlińską. Dziedzicem S. i wsi Chyby w pow. pozn. został Michał K. W Swadzimiu siedział on zdecydowanie najdłużej i przetrwał tu okres szwedzkiej nawały. Miał kolejno trzy żony: Katarzynę Chylińską, Jadwigę Skórzewską, a nast. Jadwigę Sczaniecką. Z tej trzeciej pochodził syn Stanisław, który w 1690 r. sprzedał Swadzim Stanisławowi Nieżychowskiemu h. Pomian. Cztery lata później bracia przyrodni Stanisława - Jan i Wojciech Kierscy - również sprzedali temuż swoje części. Nowemu nabywcy pozostały do uregulowania jedynie zobowiązania w stos. do sióstr Kierskich - Apolinary (dominikanki w konwencie Katarzynek poznańskich), Małgorzaty (również dominikanki) i Jadwigi, zamężnej za Stanisława Moraczewskiego.
Stanisławie N. miał dwóch synów: Stanisława i Melchiora. Po śmierci ojca byli oni jeszcze małoletni, więc majątek został przejęty przez pozostałych krewnych. Melchior Nieżychowski w 1731 r. ożenił się z Ludwiką Korytowską h. Mora. We wsi rodziły się ich dzieci: Antonina (zm. dzieckiem), Marcelin (1733), Apolinary Jakub (1734), Anna Rozalia (1738) i Teofil (1739). W 1741 r. Melchior N. sprzedał wieś wraz z Sadami i Przeźmierowem - Józefowi Grudzielskiemu h. Korab, za kwotę 125 tys. złp. Dla formalności musimy dodać, że miał wcześniej żonę Jadwigę Przenską, a z nią córkę Katarzynę. Mówią o niej zapiski z 1742 r. kiedy to Melchior kasował od Grudzielskiego prowizję dla tejże córki. Grudzielski w lutym 1751 r. ożenił się z Teofilą Trąmpczyńską, a miesiąc później zmarł. Pochowany został u franciszkanów w Poznaniu. Spadkobiercami dziedzica była spora gromadka: jego pasierb - Antoni Łukomski - syn drugiej żony (Józefa) Agnieszki Radoszewskiej i Jana Łukomskiego, Antoni Wyssogota-Zakrzewski h. Wyskota, pułkownik król., ożeniony z siostrą Antoniego - Katarzyną; zięć Kazimierz Koczorowski ożeniony z Esterą Grudzielską i Karol Łaszewski, siostrzeniec Antoniego Ł. Większość tego towarzystwa kręciła się po swadzimskim dworze przez kolejne lata. Dziedziczka - Agnieszka - zmarła w 1755. Rok później we dworze miał miejsce ślub Ludwiki Łukomskiej ze Stanisławem Urbanowskim. Ostatecznie dziedzicami zostali Koczorowski i Estera. W 1759 r. urodził się ich syn Franciszek Antoni Telesfor. Różnych Łaszewskich i Łukomskich dziedzic spłacał aż do 1773 r.
W Swadzimiu urodziło się jeszcze kilkoro dzieci Koczorowskich: Helena, Nereusz, Józef Bonawentura Piotr (1768), Bibianna (1769), Bibianna Barbara (1771) oraz Jan Rafał Szymon Juda (1780). Dziedzic zmarł niedługo później, dnia 4 sierpnia 1782 r. i pochowany został u Franciszkanów w Poznaniu. Trzy miesiące później wdowa Estera wyszła w Jankowicach za tamtejszego posesora - Szymona Komorowskiego. W 1784 r. urodził się ich syn Konrad Józef (zm. 1785), a niebawem umarł także ojciec - Kąsinowski. Niepocieszona wdowa wyszła w 1804 r. za 32 lata młodszego od siebie Macieja Kąsinowskiego (młodszego), sędziego z Poznania. Zmarła dnia 29 kwietnia 1811 r.
Ok. 1816 r. dziedzicem S. został Augustyn Kąsinowski. Jego żona Nepomucena zmarła dnia 28 maja 1837 r. Kolejną żoną została Józefa z Zabłockich. W 1843 r. urodziła się ich córka Władysława Franciszka Katarzyna, zaś 19-letnia dziedziczka zmarła zaledwie trzy m-ce później, 6 stycznia 1844 r. Prawdopodobnie dziećmi Nepomuceny byli Jadwiga K., która wyszła za Bolesława Błociszewskiego h. Ostoja i Władysław. Władysław miał syna Augusta, który był później dziedzicem Rychnowa w Królestwie Polskim oraz Władysława, zmarłego dnia 28 września 1888 r. (miał 12 lat).
W 1888 r. wieś miała 15 domów ze 137 m-cami oraz 161 ha ziemi. W skład okręgu dworskiego wchodziło także Przeźmirowo (2 domy i 47 m-ców). Miał on łącznie 18 domów z 304 m-cami. Do majątku należało 749 ha, w tym 482 ha ziemi uprawnej, 48 ha łąk i 189 ha lasów. Gospodarstwo posiadało własną gorzelnię parową. Władysław Kąsinowski zmarł mając 77 lat, dnia 22 czerwca 1896 r. Rok później od pozostałych spadkobierców dobra nabyła Aleksandra Kąsinowska; zm. dnia 28 marca 1901 r. Rodzina postanowiła sprzedać majątek, zaś nabywcą został Leon Pluciński, który w 1910 r. wybudował we wsi nowy dwór (lub po prostu znacznie przebudował stary budynek). W okresie międzywojennym Pluciński był m. innymi wicemarszałkiem Sejmu II RP. W 1926 Swadzim wraz z folwarkiem Przeźmierowo miał 650 ha obszaru, w tym 630 ha ziemi uprawnej i 20 ha łąk i pastwisk. Majątek posiadał gorzelnię, a do oszacowania podatku gruntowego wykazywano kwotę 1996 talarów tzw. "czystego dochodu". W 1930 r. wieś miała 470 m-ców; był tu sklep spożywczy M. Gałki, wiatrak Stawskiego, karczma F. Dei (w mian. - Deja) oraz handel zbożem M. Łukaszyka. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Schwanen. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821586 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3566_Sady_IX.1944_uniberk_C056971430.jpg
6772 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3566_Sady_geognostisch-agronomische_1898.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, wzniesiony na nierównomiernym, wydłużonym rzucie, fasadą skierowany na wschód, zaś zryzalitowanymi skrzydłami / przybudówkami na zachód. Przed przebudową budowla była bardziej symetryczna i po prostu przypominała odwróconą o 180 st. literę "C".
W fasadzie znajduje się centralnie umieszczony ryzalit z werandą, dźwigającą taras pierwszego piętra, zwieńczony trójkątnym frontonem wystającym ponad płaski dach. Przy elewacji płd. dobudowana półokrągła przybudówka. Elewacje urozmaicone są pilastrami wielkiego porządku, boniowaniem etc.

Park

Park z poł. XIX w. i XX w. Pierwotne założenie parkowe, tzn. z końca XIX w., obejmowało zwężający się ku zachodowi trójkąt o pow. około 6,5 ha. Na trójkąt ten składały się (patrząc od strony zachodniej): naturalistyczna polana otoczona drzewami (0,9 ha), sad owocowy (1,0 ha w 1911) oraz część ozdobna otaczająca pałac, o pow. ok. 4,5 ha. Do parku nie zaliczał się duży staw położony na płn. wschód od pałacu.
Teren przylegający do parku od północy i południa wyglądał różnie w różnych okresach. Ten po str. płd. był pod k. XIX w. sadem owocowym. Na współczesnej mapie sat. obszar ten (na dz. ewid. nr ...70/18) wygląda na mieszany las, który urósł tu zapewne po 2. wojnie światowej. Z kolei po str. płn. powstały działki i zabudowa mieszkalna. Zmiany można prześledzić na mapach archiwalnych.
W dużym uproszczeniu można przyjąć, że dawny park w ok. 3/4 pokrywa się ze współczesną dz. ewid nr... 70/16 o pow. około 8,1 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.