Rybowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XVIII w., przebudowany w XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1399 r. W późnym średniowieczu należała ona do rodu Pałuków. W XV w. siedzieli tu Budziszewscy z Budziszewa, z których Paweł w 1475 r. sprzedał część wsi Maciejowi Grodzieńskiemu, kasztelanowi bydgoskiemu. Ten przez długie lata zysk z dóbr przeznaczał dla wikariuszy z katedry poznańskiej, a w 1513 r. przypomniał sobie o swoich córkach: Helenie, Katarzynie i Małgorzacie, którym dał po 700 zł, a dobra wyderkował i to nie za darmo. Lipiny i Słupowę wzięła Małgorzata, Rybowo Helena, zaś Chawłodno Katarzyna. Była jeszcze czwarta córka, Felicja, która za 900 złp. dostała Międzylesie. Rok później zmarł pozostawiając Rybowo żonie, Małgorzacie z Gołańczy. W poł. XVI w. właścicielami dóbr, w tym Rybowa byli bracia Grodzieńscy: Wawrzyniec, Zygmunt i Stefan. Później Anna G. wyszła za Orzelskiego, przez co ten stał się posiadaczem Gołańczy i licznych przyległości. W 1523 r. wieś płaciła dziesięcinę snopową proboszczowi w Grylewie, dawano też meszne po korcu pszenicy i owsa z łanów kmiecych, po korcu owsa z zagród oraz po groszu z karczmy. W 1562 r. córki Orzelskich czyniły działy, na skutek których wieś dostała Barbara Białośliwska. Tę część w 1569 r. wraz z mężem Janem rezygnowali oni Janowi Zbyszewskiemu z Łukowa. Drugą część w tym okresie posiadał Ulisses Grudzieński, po którym odziedziczył syn Jan ożeniony z Małgorzatą Witosławską. W 1577 r. na dziale Grudzińskich były 4 ślady osiadłe i 2 zagrodników, a w 1579 r. 5 śladów i 2 zagrodników. Dział Zbyszewskich miał 2 ślady. Na przełomie XVI i XVII w. wieś należała ex equo do Małgorzaty W. która była już wdową i do syna Ulissesa - Andrzeja Grudzieńskiego. Niedługo później Małgorzata ta wyszła za Andrzeja Grudzieckiego. W XVII w. oprócz Zbyszewskich i Grudzieckich wśród właścicieli wsi pojawili się Potuliccy h. Grzymała. Całe to towarzystwo zastawiało, dzierżawiło i wyderkowało dobra pomiędzy sobą, przy czym dalsze wymienianie wszystkich tych transakcji nie ma najmniejszego sensu. Regesta poborowe z lat 1618-1620 wykazują, że wieś miała łącznie trzy ślady osiadłe. Poważniejsza transakcja miała miejsce dopiero w 1648 r., kiedy to Piotr Potulicki sprzedał dobra rodzonym siostrom Cecylii Leszczyńskiej i Konstancji Grudzińskiej, za kwotę 400 tys. złp. Cecylia (z d. Kołaczkowska) była żoną Jana Leszczyńskiego, starosty malborskiego, który w 1655 r. wystawił na wojnę ze Szwedami dwóch żołnierzy. Około 1676 r. Leszczyńscy sprzedali Rybowo Stanisławowi Borek-Gostyńskiemu, ożenionemu z Konstancją Barbarą Działyńską. Dziedzic niebawem zmarł, zaś po jego śmierci wdowa wyszła za Walentyna Kołudzkiego, syna Jana - podczaszego brzesko-kujawskiego.
Po Kołudzkich dziedziczką została córka Konstancji Grudzińskiej - Marianna, która wyszła za Stefana ze Skrzynna Dunina. Po 1720 r. Dunin wymieniany jest w zapiskach jedynie jako posesor, od 1729 r. pełni funkcję łowczego bełskiego, a w latach 40. sędziego grodzkiego radomskiego. Po Duninie Rybowo odziedziczyła córka Barbara, a następnie syn jej i Pawła księcia "Sanguszki" - Franciszek. W 1762 r. sprzedał on dobra Józefowi Ulatowskiemu, wojskiemu brzesko-kujawskiemu za 170 tys. złp. Po Józefie odziedziczyli synowie: Ignacy i Stanisław, ożeniony z Julianną Morawską. Kilkanascie lat później prawo do dóbr zyskali dwaj pozostali bracia: Serafin i Ksawery, kanonik katedralny poznański. W 1806 r. zmarła ich matka Antonina, która pochowana została u bernardynów w Gołańczy. Na pocz. XIX w. z czwórki braci dziedzicem został Serafin Ulatowski. W 1811 r. ożenił się on z Józefą Kierską h. Jastrzębiec. Ta zmarła zaledwie rok później, mając 24 lata, w dniu 25 marca 1812 r. Pierwszego dnia marca zdążyła jeszcze urodzić syna, Romana Józefa. Dziedzic zmarł w 1823 r. zaś majątkiem w tym okresie prawdopodobnie zajmował się Franciszek Mostowski. W 1831 r. znajdujemy niezwykłą wzmiankę, że 56-letni Mostowski "rozbił się" (?). W 1832 r. zmarła stara dziedziczka, Zofia Ulatowska. Rok później w Rybowie 21-letni Józef zaślubił Annę Komierowską z Komierowa h. Pomian. 12 lipca 1834 r. chrzcili oni w Rybowie swego syna Serafina Andrzeja Mateusza, zaś 4 lata później drugiego syna - Ksawerego. W 1842 r. na dworze w Rybowie, Ulatowskim urodziła się córka Józefa Maria. Mieli jeszcze trzeciego syna, Władysława (ur. w 1845 r.) - dziedzica Tryszczyna k. Bydgoszczy, który zmarł w 1876 r. na wylew, w szpitalu wariatów w Owińskach k. Poznania.
W 1885 r. na Rybowo składała się wieś oraz dominium. We wsi znajdowały się 2 domy z 17 m-cami, zaś w majątku 21 domów i 258 m-ców, w tym 41 ewangelików i 217 katolików. Folwark posiadał 834 ha gruntów, w tym 603 ha ziem uprawnych, 85 ha łąk oraz 95 ha lasów. Specjalizował się w hodowli i tuczu bydła, a także produkcji nabiału; posiadał też własną gorzelnię. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. dobra przejął skarb państwa, który wydzierżawił je rotmistrzowi rezerwy Alfredowi Malinowskiemu. W 1926 r. na 822,9 ha obszaru składało się 655 ha ziemi uprawnej, 62,9 ha łąk i pastwisk, 70 ha lasów, 20 ha nieużytków oraz 15 ha wód. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 2302 talary. W kolejnych latach majątek został częściowo rozparcelowany. Dzierżawcą 104-hektarowego gospodarstwa był niejaki Lobermajer. W 1930 r. wieś liczyła 356 m-ców. Posiadała gorzelnię należącą do majątku, dwie kuźnie: J. Bromberga i W. Krajewicza oraz karczmę L. Wiśniewskiego. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór przez lata popadał w ruinę, aż do całkowitego zawalenia się dachu w okresie po przemianach 1989/90.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3069_Gollantsch_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór barokowy. Budynek wzniesiony tuż przy brzegu jeziora, na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na południe. Był piętrowy i nakryty łagodnym dachem dwuspadowym, z centralnie umieszczoną wystawką dachową. Wejście poprzedzone było obszernym gankiem dźwigającym balkon i schodami.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. ok. 2 ha. Leży na działce ew. obejmującej również jezioro (a raczej staw o nazwie Rybno), o numerze ...312/9 i pow. ca. 13,9467 ha. Wśród drzewostanu kasztanowce o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych. (Geoportal, 24.02.2017 r.)

Inne

Ruiny zabudowań gospodarczych, XIX / XX w.
Czworak, 1901 r. (dom nr 23)

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011