Roszkowo

Stan obecny

Własność KOWR

Historia

Pałac z 1. poł. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z XV w.; jej wcześniejsze nazwy jakie znajdujemy w zapiskach to: Raskowo, Raszkowo i Różkowo. Pierwsi właściciele wsi pisali się de Roszkowo, następnie przyjęli nazwisko Roszkowskich. W 1580 r. właścicielem wsi był Jan Niwiński, który posiadał 5 i pół łanu osiadłego, 1 rybitwę (nazwa służebna powstała od wykonywanego zawodu - rybaka) i 4 zagrodników. Niebawem wieś przeszła w ręce hrabiów z Łabiszyna - Latalskich h. Prawdzic. W poł. XVII w. wieś wchodziła w skład dóbr należących do właścicieli Skoków - Reyów, piszacych się z Nagłowic. Ci, podobnie jak poprzedni właściciele, puszczali dobra w dzierżawę, m.in. Bronikowskim, ale też poprzednim właścicielom - Latalskim. W niespokojnych czasach wojen szwedzkich i wojny północnej wieś była dodatkowo nękana najazdami rodziny Hazów. Ci również procesowali się o dobra, min. w 1721 r. przeciwko posesorowi Wolickiemu. Spokrewnieni byli z Latalskimi przez Eleonorę - ich siostrę. Następnie dobra przeszły na Jana Twardowskiego, który w 1733 r. sprzedał wszystko Michałowi Raczyńskiemu, wojewodzie kaliskiemu za 273 tys. złp. Posesorem w tym czasie był Władysław Tomicki, syn Stanisława i Anny Karchowskiej. W 1740 r. Raczyńscy sprzedali majątek Antoniemu Szembekowi, zaś ten w 1741 r. odsprzedał Teresie Swiniarskiej, wdowie po Józefie Stefanie Radolińskim. W rękach Swiniarskich i ich sukcesorów Roszkowo pozostawało do połowy XIX w., ponieważ nowi dziedzice - Radolińscy - odsprzedali swoje części Andrzejowi Swiniarskiemu. Na pocz. XIX w. posesorem wsi był Józef Łubkowski, ożeniony z Antoniną Grabską. We dworze w Roszkowie rodziły się ich dzieci, m.in. córka Sydonia w 1815 r. Od ok. 1820 r. majątek przeszedł w posesję Karola i Joanny Napolskich. Dziedzic, Andrzej Swiniarski, ożeniony był z Józefą Radońską h. Jasieńczyk. Mieli 4 dzieci: Wincentego, Juliana, Lidwikę i Florentynę, z których dziedzicem został ten pierwszy. W 1844 r. Wincenty wybudował we wsi obecny pałac. Niedługo później ożenił się z Zofią Ścibor-Bogusławską z Bogusławic h. Ostoja (1831-1886). Mieli oni synów: Ignacego (1856-1916) i Antoniego (1870-1942). Antoni był bezpotomny, natomiast Ignacy ożenił się z Wandą Kazimierą Nieniewską h. Nałęcz, wraz z którą doczekali dziesięciorga potomstwa. W pałacu mieszkał też wuj dziedzica, również imieniem Ignacy, który zmarł w 1856 r. i pochowany został w Skokach. Krótko potem kolejnymi właścicielami zostali Dziembowscy, piszacy się z Dziembowa, h. Pomian. W 1857 r. w Dąbrówce Kościelnej Konstanty Dziembowski (1823-1890) zaślubił Sewerynę Urbanowską h. Prus (III). Z tego związku pochodziło siedmioro dzieci, m.in. synowie Czesław Zbigniew (1860-1926) i Mieczysław (1870-1939). Po urodzeniu pierwszego syna dziedzic postanowił rozbudować pałac. Do tego celu zatrudniono znanego podówczas architekta, Stanisława Hebanowskiego. Od strony południowej dostawiono wówczas okazałą piętrową dobudówkę z tarasem. W 1885 r. wieś stanowiła dominium w pow. wągrowieckim o pow. (wraz z Rakowicami) 1337,18 ha, w tym 623,1 ha ziem uprawnych, 98,18 ha łąk, 102,57 ha pastwisk, 478,39 ha lasów, 29,33 ha nieużytków i 4,61 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 7826 marek. We wsi znajdowało się 15 domów z 218 m-cami. Majątek miał własną gorzelnię, cegielnię oraz fabrykę serów. Specjalizował się w hodowli bydła rasy holenderskiej. Na okrąg dominalny składały się dodatkowo Rakojady, Sosnówka oraz Nadolny Młyn. Łącznie okrąg posiadał 1542 ha areału oraz 31 domów z 369 m-cami, w tym 335 katolików i 24 ewangelików. Synowie dziedzica kształcili się za granicami kraju. W 1886 r. Dziennik Poznański donosił, że Czesław Dziembowski "złożył egzamin doktorski z filozofii i nauk przyrodniczych" we Fryburgu w Bryzgowii. Dziedzic, Konstanty Dziembowski zmarł 23 kwietnia 1895 r. i pochowany został w Skokach. Tego samego dnia w Warszawie jego syn Czesław zawierał zw. małż. z Urszulą Kisielnicką, córką Józefa i Joanny z Marylskich. 5 grudnia 1900 r. urodził im się syn Stefan, którego po dojściu do lat uczyniono posesorem Roszkowa. Dziedzicem oficjalnie pozostawał ojciec, pod którego zarządem w 1926 r. dobra liczyły 1334,8 ha i dostarczały 2759 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 620,7 ha ziem uprawnych, 201,8 ha łąk i pastwisk, 478,4 ha lasów, 29,3 ha nieużytków oraz 0,7 ha wód. Majątek posiadał własną torfiarnię, cegielnię, gorzelnię oraz suszarnię płatków ziemniaczanych. Po śmierci Czesława majątek przejął Stefan, mieszkający na stałe w Rakojadach. Po wojnie na bazie pozostałości folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane przymusowo w latach 90. XX w. Obiekt przejęła AWRSP, która w 1999 r. wydzierżawiła go osobie prywatnej.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Strona Internetowa Gminy Skoki;
Geoportal, Mapster.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neorenesansowy. Budynek piętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód. Tam też znajdował się okragły podjazd, prowadzący przed wejście umieszczone w ryzalicie, akcentowane wgłębnym portykiem kolumnowym zamkniętym od góry arkadą. Całość zdobiona gzymsami, boniowaniem i płycinami. Wewnątrz, w sali jadalnej XIX-wieczne polichromie iluzjonistyczne przedstawiające polskich władców i bohaterow, umieszczone na tondach. Dachy budynku dwuspadowe, o łagodnym nachyleniu. Przybudówka od południa posiada oddzielne wejście i półokrągłą basztę, zapewne ze schodami. Taras okolony ozdobną balustradą. Od południa wysokie okna, zamknięte łukami (ob. częściowo zamurowane).

Park

Park dworski z poł. XIX w. W Roszkowie ręka powojennych gospodarzy była łaskawa dla parku i podzielono go zaledwie na dwie działki ewidencyjne: nr... 71/14 o pow. 2,97 ha (obecnie łąka) oraz nr ...71,15 o pow. 11,832 ha, na której znajduje się główny obszar starodrzewu wraz z dworem. Jeżeli z parku wyłączyć dolny staw wokół którego praktycznie drzewostan nie istnieje, można przyjąć, że właściwy "park" liczy ok. 5 ha wraz z większym ze stawów (jeziorkiem). Natomiast jeżeli potraktować stawy łącznie, z samym drzewostanem i bez nieużytków, to razem z dworem park liczy ok. 7-9 ha. Do dworu prowadzi aleja kasztanowców.
Analizy i pomiary: Geoportal, 4.02.2017 r.
Numer rejestru zabytków: 1094/A/70

Inne

Spichrz, kam. - ceglany, 2. poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011