Rokietnica

Stan obecny

Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Rokietnicy.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Rokietnica to wieś leżąca 17 km na płn. zachód od centrum Poznania, niegdyś w połowie drogi pomiędzy Poznaniem a Szamotułami. Wieś ta początkowo należała do Strąsławy (córki Wilka), wdowy po Andrzeju, która dała ją klasztorowi cystersów w Obrze. Nadanie to, wbrew roszczeniom komesa (księcia) Barana, potwierdził w 1249 r. książę wielkopolski, Przemysław I. W 1387 r. nazwę wsi zapisano w postaci "Rokitnicza", natomiast najbardziej popularna nazwa na przestrzeni wieków to Rokitnica. W księgach grodzkich poznańskich z końca XIV w. zachowało się bardzo dużo informacji o tej wsi, zainteresowani znajdą je w internetowej wersji Słownika Historyczno-Geograficznego PAN. My ograniczymy się do kilku informacji, na przykład, gdy w latach 1393-4 z R. pisała się niejaka Wierzbięcina albo gdy w 1387 r. toczyła się sprawa o pieniądze pobierane od kmieci z R., pomiędzy Sędziwojem Psarskim - a Katarzyną, kasztelanową starogrodzką. Ciekawa jest też informacja o dworze, który istniał tu już 1473 r. oraz młynie, wiatraku i karczmie z pocz. XVI w.
Okres późnego średniowiecza to także ostateczne tworzenie się granic wsi. Oznaczano je kopcami narożnymi, zaś popularnymi metodami był tzw. "ujazd" i "opole". Zapiski dot. granic Rokietnicy pochodzą z 1396, 1515 i 1520 r. Dawni skrybowie dużo uwagi poświęcali sprawom sądowym; na przykład gdy w 1396 r. Mikołaj Nałęcz z Wenecji, sędzia kaliski, toczył spór z Mikołajem Krzyszkowskim i jego matką, o rozgraniczenie Krzyszkowa i R. Niedługo później Rokietnicę złupił niejaki Domastryj, o co Mikołaj pozywał go w 1400 r. Więcej o zacnym sędzi i niesłusznym przezwaniu go "krwawym diabłem", zainteresowani znajdą w opisie Wenecji na naszym portalu. Z kolei w 1560 r. Marcin Rosnowski z Mrowina pozywał Marcina Przecławskiego z Rokitnicy, o "wycięcie 3 wozów drewna olchowego w lesie czyli zapuście Kluczewskim, o wypasienie dąbrowy w lesie zw. Góry w Mrowinie i zniszczenie kopca narożnego między Mrowinem a R." (Sł. H.-Geogr.)
W poł. XV w. dziedzice wsi przezwali się Rokitnickimi. Mroczek (Mroczko) Rokitnicki miał synów: Mroczka, Stanisława, Andrzeja, Jana, Mikołaja, Wojciecha i Tomasza, wicewojewodę, sędziego grodzkiego, etc. Mikołaj i Wojciech zostali studentami w Krakowie. Tomasz w 1473 r. zapisywał po 100 kop posagu i wiana swej żonie Małgorzacie (Mayrethe). Pod koniec t. stulecia współdziedzicami wsi byli synowie Andrzeja Przecławskiego: Jan, Wincenty i Jerzy. Na pocz. XVI w. dziedzicami części wsi zostali synowie Jerzego: Prokop i Marcin Przecławscy, którzy kupili część R. od Tomasza. Analogicznie, część Przecławia Przecławskich stała się własnością Jana (burgrabiego pozn.), Jerzego i Wincentego Rokitnickich. Ci zaś wkrótce zaczęli nazywać siebie Przecławskimi. Posiadali także Knyszyn, Drogocin, Wargowo i Łagiewniki. Jeszcze w poł. XVI w. dziedzicem poł. R. był Prokop Przecławski. Tak więc w ten sposób zakończył się ród Rokitnickich w R., zaś ostatnia dziedziczka - Katarzyna R., została ksienią w klasztorze klarysek w Gnieźnie.
Prokop Przecławski w 1550 r. zapisywał po 600 złp. posagu i wiana żonie Katarzynie Mrowińskiej. Ta zmarła ok. 1560, zaś kolejną żoną została Anna Bukowiecka. W 1570 r. sprzedał część R. swemu bratu Marcinowi. Ten w 1576 r. zapisywał po 2 tys. złp. posagu i wiana swej żonie Jadwidze z Sepna. Miał z nią syna, również Marcina. Był płatnikiem poboru w 2. poł. XVI w. W 1590 r. wieś miała 11 łanów; płacono po 6 groszy od 1 zagrodnika, po 4 grosze od 2 zagrodników i od karczmy, tzw. "dorocznej". Był tu także kowal, od którego wymiaru podatku nie podano.
Marcin Przecławski junior w 1588 r. zapisywał na poł. wsi po 1200 złp. posagu i wiana swej żonie - Dorocie Oleskiej. Kwotę taką przekazał mu w 1589 r. teść - Jan Oleski. W 1591 r. część swoich dóbr, czyli Wróblewa, Porazowa i Kłodziska, Przecławski sprzedał Marcinowi Bukowieckiemu. W R. urodziła się ich córka Jadwiga, która w 1604 r. wyszła za Michała Kęsowskiego z pow. nakielskiego. W tym czasie dziedzicowi uciekło kilku chłopów, którzy schronienia szukali w Pniewach u Potulickich. Zapewne tam zostali, bo w 1608 r. dziedziczka Pniew płaciła coś za to Przecławskiemu. Druga córka Marcina - Zofia - w 1613 r. wyszła za Jana Objezierskiego z Wargowa. Zapiski o ślubie pochodzą z ksiąg metrykalnych z Objezierza, czyli R. należała wówczas do parafii w O. Tam też urodziły się dzieci Jana i Zofii: Anna (1615), Dorota (1616), Zygmunt (1620) i Stanisław (1639).
Marcin P. miał także syna Jana, który w 1621 r. ożenił się z Elżbietą Gułtowską i został oficjalnym dziedzicem Rokietnicy. Mieli oni dwie córki: Ewę, zamężną za Mikołaja Koźmińskiego i Elżbietę, zamężną za Jana Borzysławskiego. W 1636 r. spadkobiercy Jana P. sprzedali wieś Aleksandrowi Twardowskiemu, ożenionemu z Katarzyną Kąsinowską. Ten z czasem został burgrabią ziemskim w Gnieźnie, ale Rokietnica najwyraźniej odpowiadała mu jako siedziba, bo przetrwał w tej wsi wojenną zawieruchę, tzw. szwedzkiego "potopu". W 1661 r. sprzedał wieś swemu synowi Sebastianowi. Ten niezwłocznie na połowie swojej już wsi, oprawił posag przyszłej żonie - Teresie Strzałkowskiej; prawdopodobnie nie miał z nią dzieci. Kolejną żoną została Zofia Daleszyńska, z którą mieli trzech (co najmniej) synów: Franciszka, Sebastiana i Jana. Po śmierci ojca wdowa wyszła za Mikołaja Baranowskiego, który niebawem podążył w ślady Twardowskiego; trzecim mężem zacnej niewiasty został Jan Karwosiecki.
Dziedzicem R. po ojcu został Franciszek Twardowski, który spłacił pozostałych braci. Z żoną Anną Cielęcką (wdową po Wojciechu Pączkowskim) miał syna Wacława i córkę Annę. Panna Anna poszła do zakonu Katarzynek w Poznaniu, a w 1728 r. otrzymała od brata 2 tys. złp. celem spłaty po rodzicach. W latach 30. XVIII w. dobra przejął od brata Sebastian Twardowski. Dnia 15 stycznia 1737 r. ożenił się on z Marianną Goślinowską z Napachania. W listopadzie t.r. urodziła się ich córka Zofia Katarzyna, a w 1740 r. - Gracjan Ignacy. Kolejnym dziedzicem wsi został Sebastian T. - bratanek Franciszka.
W poł. XVIII w. posesorem dóbr był Tadeusz Ruszkowski, podstoli brzesko-kujawski, nazywany też czasami "dziedzicem". Po nim posesję tę odziedziczył Wojciech Lniski, syn Kazimierza i Barbary Ruszkowskiej. W 1762 r. z posesora stał się on dziedzicem wsi, odkupując R. od Sebastiana Twardowskiego (III). Wojciech z żoną Zofią Kowalską mieli co najmniej troje dzieci: Macieja Faustyna (1762), Katarzynę Nepomucenę Dorotę (1763) oraz Salomeę Elżbietę. Zmarł 24 maja 1768 r. Kilka lat później rozpoczęły się sprawy spadkowe, pomiędzy rodziną Lniskich a sukcesorami Tadeusza Ruszkowskiego, W tym celu sejm RP wyznaczył nawet specjalną komisję. Ostateczny podział dóbr nastąpił dopiero dnia 22 października 1776 r. Większa część majątku pozostała przy Lniskich, w tym: dwór, podwórze gospodarcze, spichlerz, stodoła o dwóch "bojowicach", owczarnia, obory, stajnia, dwa wiatraki, chmielnik sadzawki, sadzawka na wsi, wielki staw oraz część gruntów i łąk. Ciekawy jest też wykaz obiektów, które otrzymały inne osoby: "Izydor Bartoszewski otrzymać ma jedną chatę tuż koło dworu leżącą, oraz 15 morgów gruntu. Ksiądz Parczewski ma otrzymać 1 chałupę z chlewami i ogródkiem, prawo do postawienia stodoły, 1 komornika i 10 morgów roli. Dla podstoliny Zboinskiej oraz Czyżewskich, sąd przyznał 2 pokoje dobudowane przy mielcuchu, w których mieszkał zmarły Ruszkowski, część ogrodu, 2 chałupy z oborą, chlewami, stajnią i stodołą, sadzawkę, paru robotników, oraz 78 morgów w 20 kawałkach. Lniscy otrzymują 258 m. gruntu w 11 kawałkach oraz mielcuch, który muszą jednak oddawać okresowo dla innych użytkowników. Pastwisko jest wspólne."
Po Zofii Lniskiej Rokietnicę odziedziczył syn Maciej, ożeniony z Teofilą Bogucką. W 1787 r. urodził się ich syn Filip Nereusz (zm. 21 l., w 1808). Z siostrami: Salomeą, Marcjanną i Marianną, młody dziedzic rozliczył się w 1788 r. Rok później w R. urodził się jego syn - Stanisław Nereusz. Dziedzic zmarł mając zaledwie 33 lata, dnia 24 lutego 1798 r. Dobra pozostawały pod zarządem posesorów: Neymanów, Cichowiczów i na pocz. XIX w. Goślinowskich. Stanisław Goślinowski nazywany był zamiennie posesorem albo dziedzicem Rokitnicy. Ożenił się z Wiktorią Pomorską, córką Anzelma. W 1811 r. w R. urodziła się ich córka Konstancja Franciszka, 7 lat później syn Józef Leon Ignacy, następnie Ksawera Elżbieta Petronella (1819). Z drugiej żony dziedzica - Antoniny Dygasiewicz - pochodziły dzieci: Salomea Cecylia Petronella (1821) i Włodzimierz Teodor Marcin (1825).
Kolejnym właścicielem R. został Maksymilian Mlicki h. Dołega, ożeniony z Marianną Moszczeńską h. Nałęcz. W 1844 r. ich córka Waleria wyszła w Kazimierzu (ob. Kaźmierz k. Szamotuł) za Józefa Mielęckiego, syna Walentyna i Tekli Koczorowskiej. Maksymilian był też dziedzicem Kazimierza; zmarł w Rokitnicy dnia 12 września 1844 r. Później (po 1845 r.) Marianna Mlicka sprzedała majątek w ręce niemieckie. Po 1848 r. wieś zaczęła się dynamicznie rozwijać, głównie dzięki wybudowanej w 1848 r. linii kolejowej, z Poznania do Stargardu i Szczecina. Dzięki niej okoliczne majątki otrzymały możliwości transportu i sprzedaży swoich towarów, a ludność dodatkowe zatrudnienie. W tamtym też czasie powstał dla rodziny Funk obecny dwór, który w ciągu dziesięcioleci ulegał licznym przebudowom. W 1872 r. właścicielem 3246-morgowych dóbr był Robert Funk.
W 1888 r. R. stanowiła dominium w pow. poznańskim, liczące 20 domów z 247 m-cami i 566 ha obszaru, w tym 501 ha ziemi uprawnej i 38 ha łąk. Jak podaje "Słownik Geograficzny..." we wsi odkopano "dwa kościotrupy leżące z czaszkami ku północy; jeden z nich trzymał w ręku nóż żelazny; u głowy obok prawego ramienia stały dwa naczynia gliniane, a u stóp leżały szkielet psa, kawał żelaza i popielnica z szczątkami rybiemi." Wykopano też naramiennik z brązu, który znalazł się z zbiorach ówczesnego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
W 1913 r. wieś miała 620 ha, z których do oszacowania podatku podawano 10434 marki "czystego dochodu". Właścicielem był już wówczas Otto von Hantelmann, na stałe mieszkający w Baborówku. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. wieś otrzymała współczesną nazwę Rokietnica. W 1926 r. pod zarządem dzierżawcy Felgnera miała 566,75 ha obszaru, w tym 495 ha ziemi uprawnej, 31,5 ha łąk i pastwisk, 10 ha lasu i 30,25 ha nieużytków. Do oszacowania podatku wykazywano 3294 talary tzw. "czystego dochodu gruntowego". Gospodarstwo posiadało własną gorzelnię i specjalizowało się w reprodukcji uznanych nasion zbóż. W 1930 r. R. stanowiła obszar dworski w pow. poznańskim i liczyła 467 m-ców. Były tu także dwa wiatraki: B. Kryszczyńskiego i F. Morawskiego, rzeźnik J. Morawski i karczma S. Styczyńskiego. Von Hantelmann siedział tu prawdopodobnie aż do stycznia 1945 r. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Rokstaff. Po 2. wojnie światowej dawny majątek został znacjonalizowany i stał się własnością Skarbu Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6768 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3466_Wargowo_geognostisch-agronomische_1898.jpg
5537 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3466_Wargowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą skierowany na wschód; murowany z cegły na kamiennej podmurówce i otynkowany, podpiwniczony. Siedmioosiowy z trójosiowymi ryzalitami w obu elewacjach. W fasadzie poprzedzony portykiem kolumnowym podtrzymującym balkon, poprzedzony schodami strzeżonymi przez kamienne lwy. W elewacji ogrodowej poprzedzony gankiem wspartym na filarkach i schodami. Ryzality w obu elewacjach zwieńczone łagodnymi trójkątnymi szczytami, z niewielkimi sterczynami. Elewację zdobi gzyms opaskowy obiegający budynek oraz obramienia okien. Dach płaski, o łagodnych spadkach.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. 2,518 ha - na działce ewid. nr 142/5, łącznie z zabudowaniami, bez wydzielonej dz. narożnej od str. S-W, z bud. nr 142/1.2 i 142/1.1. Samego drzewostanu jest ok. 1,4 ha, nie licząc budynków szkolnych i boiska w płd. części. Park zadbany, o czytelnej kompozycji przestrzennej. Rośnie tu cenny starodrzew z kilkoma okazami zbliżonymi do pomnikowych o obwodach ponad 300 cm.

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011