Rataje

Stan obecny

Park - własność J.S.T., ew. działki prywatne.
Dwór - dom mieszkalny nr 15.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z pocz. XV w. Jej nazwa przez wieki trwała w niezmienionej formie; pochodziła też od niej nazwa jeziora nad którym leży wieś - Rataj (ob. Chodzieskie). Z jeziora wypływa rzeczka Bolemka, która zasila wody Noteci. W 1430 r. król Władysław zastawił Ujście z Ratajami i nnymi włościami Marcinowi ze Sławska. Później przez kilkadziesiąt lat wieś należała ex equo do Chodzieskich i Potulickich h. Grzymała. Wzmianka z 1457 r. mówi: "Król Kazimierz pozwala Wielmożnemu Andrzejowi (może Donaborskiemu) sprzedać sołectwo w Ratajach Przecławowi Potulickiemu za cenę 60 grzywien i dodaje mu 6 łanów, połowę jeziora (ob. Chodzieskiego) i 2 rybaków". W 1514 r. król Zygmunt I pozwolił wykupić te dobra Hieronimowi Moszyńskiemu z Bnina, dzierżawcy Ujścia. Biorąc pod uwagę, ze wieś dostarczała artykuły rolne na potrzeby Chodzieży, powstał spór pomiędzy właścicielem Chodzieży - Mikołajem Chodzieskim a Moszyńskim, który król rozstrzygnął na korzyść tego drugiego.
We wsi nie powstała typowa posiadłość ziemska, przez wieki była ona sołectwem stanowiącym dobra królewskie. Znajdowała się na terenach różnych starostw: ujskiego, rogozińskiego i budzyńskiego. W 1580 r. było tu 10 półłanków i 8 zagrodników, należących do Stanisława Górki (potomka Łukasza - wojewody poznańskiego). Dopiero w XVIII w. w zapiskach pojawiają się nazwiska posesorów wsi: Macieja Swiniarskiego (1722), Henryka Gerarda Lytigau, pułkownika królewskiego (1726); Krzysztofa Kiełczyńskiego (1733) i Jana Bardzkiego (1773). Po III rozbiorze Polski wieś została zabrana przez rząd pruski i wcielona do domeny w Podstolicach. W 1807 r. Napoleon darował te dobra generałowi Lariboissire, następnie wróciły one w ręce rządu pruskiego. W bliżej nieznanym nam okresie, dla zarządców folwarku wybudowano niewielki dwór w otoczeniu parku. W 1885 r. folwark posiadał 191,5 ha gruntów. We wsi znajdowało się 30 domów z 360 m-cami, w tym 273 ewangelików, 82 katolików i 5 żydów. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. majątek stał się własnością Tadeusza Ruczyńskiego, od którego w 1924 r. nabyła go Kasa Emerytalna Kolejarzy, należąca do Dyrekcji Kolei w Gdańsku. 28 sierpnia 1928 r. kolej sprzedała Rataje Wilczewskiemu. W 1926 r. dobra należące do kolei liczyły 375 ha i wykazywały 1166 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 171 ha ziem uprawnych, 88 ha łąk i pastwisk, 111 ha lasów i 5 ha nieużytków. Po 2. wojnie światowej całość zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór po wojnie przeznaczono na mieszkania. W ostatnich latach budynek został wyremontowany, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
X. Leonard Kurpisz "Kronika kościołów chodzieskich", Chodzież 1933;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Zdjęcie dworu pochodzi ze strony internetowej Gratka.pl:
http://dom.gratka.pl/tresc/397-64565074-wielkopolskie-chodziez-rataje-mieszkanie-w-pieknym-dworku.html
Geoportal, Mapster:
http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P36-S24-G_DZIEMBOWO_WT_1935.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowo - piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi WzS - EzN, fasadą skierowany na południe. Budynek podpiwniczony, na kamiennej podmurówce, składa się z dwóch zasadniczych brył: zachodniej piętrowej z poddaszem mieszkalnym i wschodniej parterowej. Obydwie nakryte są dachami dwuspadowymi usytuowanymi w stos. do siebie prostopadle. W fasadzie wyższa część poprzedzona jest portykiem filarowym dźwigającym duży balkon, poprzedzonym schodami ujętymi murkami. Poprzez zamurowanie przestrzeni pomiędzy 3 i 4 filarem uzyskano ganek z bocznym wejściem. Elewacje posiadają skromny ale ładny detal architektoniczny, w tym drewniane kroksztyny będące elementem więźby dachowej. Dodatkowe wejście poprzedzone schodami znajduje się w ścianie szczytowej od strony wschodniej.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,47 ha. Park podzielony jest na tak dużą ilość różnych działek, że analiza tego stanu mija się z celem. Dwór zajmuje dz. ewid. nr ...164 o pow. 0,4785 ha usytuowaną w płn.-zachodnim narożniku parku. (Geoportal, 16.03.2017 r.)

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011