Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Przysieka
Zdjęcie Grzegorz Paczkowski 2010

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Przysieka

Ringwall (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wągrowiecki
Gmina:Wągrowiec
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z poł. XIX w.
Obiekt:dwór, nr rej.: 1095 z 29.04.1970
Park:nr rej.: A-470 z 18.10.1983

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
W przeciwieństwie do sąsiedniego Wiatrowa wzmianki o Przysiece pochodzą z nieco późniejszego okresu. Wprawdzie pisał o niej Jan Długosz w swoich "Kronikach...", wspominając niejakiego Przybko, jednak zapiski o wsi w regestach i księgach grodzkich pojawiają się dopiero w 1540 r. Stanowiła ona wówczas gniazdo rodowe Przysieckich, do których z przerwami należała do ok. połowy XVII w. Opis miejscowości jest utrudniony ze wzgl. na wieś o tej samej nazwie, leżącą zaledwie 30 km dalej na wschód. W zapiskach obie wsie występują zarówno w konfiguracji z Lechlinem i Skokami oraz z Kowalewem, które zdecydowanie do opisywanych dóbr nie należało. "Nasza", opisywana tu Przysieka na pewno podzielona była na części, czyli działy. Jedna z takich części wraz z Kuszewem należała w XVI w. do Rogalińskich. W 1541 r. znajdujemy wdowę po Mikołaju Rogalińskim, Katarzynę Sokolnicką, która wyszła za Jana Nieświastowskiego. Część wsi wyderkowała ona Wojciechowi Budziejewskiemu, dziedzicowi w Czekanowie, który tym sposobem wszedł w jej posiadanie. Potomkiem Mikołaja był zapewne Jan Rogaliński, ożeniony z Łucją Żarczyńską. W 1562 r. Jan zapisywał jej na Przysiece 600 złp. posagu i tyleż wiana. Inna wzmianka z tego samego roku informuje, że współdziedzicami byli siostrzeńcy Rogalińskiego - Sylwester i Jan Czekanowscy. Temuż Janowi Cz. w 1571 r. połowę wsi wyderkował Jan Przysiecki. Następnie dziedzicami byli: synowie Jana R. - Adam i Jan Rogalińscy oraz Klemens Przysiecki, syn Stanisława. W 1592 r. spadkobiercy Jana Przysieckiego a zarazem synowie Jerzego P.: Feliks, Jan, Adam i Jerzy Przysieccy, sprzedali majątek częściowo wujowi Piotrowi P., a częściowo wdowie po Janie - Jadwidze Smoszewskiej. Ten Piotr ożeniony był z Barbarą Gwiazdowską. Po jego śmierci część dóbr należącą do Przysieckich odziedziczył syn Sebastian, ożeniony z Barbarą Rogalińską. W 1603 r. dał Barbarze 2500 złp. jako wiano na Przysiece i Rakojadach. Mieli oni syna Wacława, ozenionego z Eufrozyną Radzewską, córką Piotra.
W późniejszych zapiskach we wsi znajdujemy jedynie posesorów, m.in. Płaczkowskich. Pod koniec XVII w. w zapiskach pojawiają się Godzimirscy, jednak sądzimy że należała do nich Przysieka położona bliżej Gniezna. W 1715 r. dziedzicami wsi na pewno byli Nieświastowscy h. Nałęcz. W tymże roku Wawrzyniec Nieświastowski wraz z żoną Jadwigą Zakrzewską zapisali 14 tys. złp. swemu synowi Jakubowi, ożenionemu z Katarzyną Kierską h. Jastrzębiec. 27 stycznia 1715 r. w Przysiece urodziła się ich córka Marianna. Po dojściu do lat Marianna wyszła za Andrzeja Borka-Gostyńskiego herbu Gryzima, który tym sposobem dostał wieś w wianie. W latach 1773-75 Sejm Rzeczpospolitej wyznaczył komisję do rozgraniczenia Przysieki, Witakowa, pustek (zwanych dezertami) Rudniki i innych dóbr. 19 kwietnia 1777 r. we dworze dóbr Przysieka ochrzczony został Ignacy Wojciech, syn Stanisława Gostyńskiego i Weroniki z Karsznickich. Dziedzicem był wówczas Józef, syn wspomnianego wcześniej Andrzeja i Marianny Nieświastowskiej. W 1782 r. jego siostra Zofia wyszła w Przysiece za Antoniego Ponikiewskiego h. Trzaska (1746-1785), z którego to związku narodził się syn Stefan Gedeon (1784-1863). Ten w 1809 r. ożenił się z Józefą Agnieszką Borek-Gostyńską. Na ślubie oprócz licznych braci Józefy byli obecni dziedzice ze Skoków - Wincenty i Katarzyna z Gliszczyńskich Swiniarscy.
W 1783 r. dziedzicem Przysieki był już Leon Przyłuski, chorąży wojsk koronnych a konkretnie kawalerii narodowej. Wydzierżawiał on dobra Michałowi Żychlińskiemu z sąsiedniego Wiatrowa. Ożenił się z Zuzanną Wilczyńską, córką Stanisława i Marianny z Golemowskich. W 1786 r. sprzedali oni dobra Janowi Kalksteinowi za kwotę 56,45 tys. złp. W przysieckim dworze mieszkali przede wszystkim posesorzy, Maciej i Teofila Łakińscy, dziedzice Oleszna k. Gołańczy. Po Janie dobra odziedziczył Wincenty Kalkstein, który w 1816 r. ożenił się w Skokach z Konstancją Swiniarską. Na pocz. lat 20. XIX w. sprzedali oni Przysiekę Antoniemu Moszczeńskiemu h. Nałęcz, ożenionemu z Nepomuceną Prądzyńską. Tu rodzili się synowie Moszczeńskich: Ignacy (w 1813 r.), Antoni Stefan (w 1829 r.) i Aleksander (w 1830 r.). Dwaj ostatni zmarli w wieku dziedzięcym; mieli zaledwie 6 i 10 lat. Warto zauważyć, że w późniejszym okresie Kalksteinowie występują jako dziedzice drugiej Przysieki, tej koło Kłecka. Po osiągnięciu pełnoletności Ignacy dostał sąsiednie Wiatrowo. W poł. XIX w. z inicjatywy Moszczeńskich wybudowany został w Przysiece obecny dwór, w otoczeniu niewielkiego parku krajobrazowego. Dziedzic Antoni zmarł na cholerę, 14 października 1855 r. i pochowany został w Kozielsku. Wdowa Nepomucena przeżyła go zaledwie o trzy lata. Pochowana została już w nowym grobowcu, na cmentarzu w Wiatrowie. Ignacy był ich jedynym synem i początkowo po śmierci rodziców zajmował się obydwoma majątkami. Ożenił się z kuzynką ze Stepuchowa - Józefą (1825-1878), z którą miał ośmioro dzieci: Teodora (1842-1919), Joannę (1843-1848), Nepomucenę, Aleksandra (1847-1919), Ludwika Władysława, Marię (1849-1911), Antoniego (1857-1858) i Wincentego (1861-1913). Z tychże Przysiekę dostał Aleksander, ożeniony z Melanią Dziembowską z Dziembowa h. Pomian (1859-1945). Melania była córką Konstantego Dz., dziedzica Roszkowa i Seweryny Urbanowskiej. Ślub miał miejsce w Skokach, dnia 8 stycznia 1877 r. Trzy lata później, w dniu 24 marca w Wiatrowie pochowany został ojciec, Ignacy, który zmarł na zapalenie płuc. W 1885 r. Przysieka stanowiła domenę oraz okrąg dominalny wraz z folwarkiem Kurki (1 dom i 10 m-ców). Okręg posiadał łącznie 7 domów i 136 m-ców. Do majątku należały grunta o rozległości 862,2 ha, w tym 432,92 ha ziemi uprawnej, 29,47 ha łąk, 76,74 ha pastwisk, 306,39 ha lasów oraz 16,68 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 5570 marek. Po śmierci bezpotomnego Aleksandra majątek oficjalnie przejął Związek Rodziny Moszczeńskich, jednak nadal pozostawał on w rękach wdowy Melanii, która oficjalnie dzierżawiła dobra. W 1926 r. ich areał liczył 865,8 ha, na co składało się 434,6 ha ziem uprawnych, 106,1 ha łąk i pastwisk, 306,4 ha lasów oraz 16,7 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1843 talary. Majątek posiadał także własną cegielnię. Po 2. wojnie światowej całość zabrał Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku znajdowała się m.in. spółdzielnia produkcyjna. Po przemianach 1989/90 dwór stał się własnością prywatną.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3268_Rogasen_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ. Jest parterowy, podpiwniczony, nakryty wysokim dachem naczółkowym, mieszczącym uzytkowe poddasze. W fasadzie centralnie umieszczony portyk filarowy w małym porządku, dźwigajacy trójkątny fronton. Analogiczny fronton znajduje się nad wyjściem w elewacji ogrodowej. W dachu po obu stronach frontonów umieszczono lukarny typu wole oko. Od strony zachodniej dworu, nowsza przybudówka nakryta dachem płaskim.

Park

Pozostałości parku z poł. XIX w. o pow. ok. 1,3 ha. Park zachowany w dawnych granicach; w całości znajduje się na dz. ew. nr ...102/3 o pow. 1,8249 ha. Wykarczowany został jedynie sad, przylegający do parku od zachodu. Obecnie teren ten stanowi pole uprawne. (Geoportal, 24.02.2017 r.)

Inne

Oficyna, nr rej.: 582 z 2.08.1956

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.