Przyborowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. ćw. XIX w. / pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1310 r., gdy wchodziła ona w skład powiatu ponieckiego. Na pocz. XV w. jej właścicielem był Mikołaj Górka, kanclerz poznański, który procesował się z Januszem Abdankiem de Sowiny o granice Sarbinowa, Sowin i Przyborowa. Pierwsi właściciele ok. poł. XV w. nazwali się Przyborowskimi, podobnie jak we wsiach o tej samej nazwie w pow. gnieźnieńskim i poznańskim. W 1495 r. dziedzicem we wsi był Wojciech Przyborowski, który po śmierci żony Anny, jej połowę wolną od „oprawy” dał swoim córkom Małgorzacie i Elżbiecie na poczet posagu. Już w tamtym czasie Przyborowscy posiadali obronny dwór, w którym rezydował wspomniany Wojciech. Drugą połowę dóbr dał on swemu synowi Jerzemu. W 1510 r. postanowił ożenić się ponownie, zaś wybranką została również Anna, córka Mikołaja Niegolewskiego h. Grzymała. W tymże roku Wojciech oprawił jej posag i wiano w wys. 400 kop, na dwóch częściach Przyborowa. Córka Elżbieta wyszła za Bartłomieja Krzyżanowskiego, zaś Małgorzata pozostała panną. Uprócz P. posiadali oni Zimlino w pow. kościańskim. Brat panien, Jerzy, zaślubił Katarzynę Kierską 1-o v. Chociszewską, której w 1514 r. oprawił 300 grzywien posagu i t. wiana na połowie swoich dóbr. W latach 1537-1551 dziedzicem był syn któregoś z pow. rodzeństwa – Ambroży zwany „Zbrożek”, zaś kilka lat później także bracia Marcin (proboszcz w Szamotułach) i Jerzy Przyborowscy. Bracia w 1558 r. zapisywali 1500 złp. posagu żonie Jerzego, Helenie Bieganowskiej. W tym samym roku Ambroży dał połowę wsi (8 łanów) żonie Annie, córce Wiktoryna Lubiatowskiego. Ambroży i Anna mieli sześciu synów: Jerzego, Wojciecha, Feliksa, Prokopa, Macieja i Andrzeja. W 1575 r. oprócz P. posiadali oni Zimlino, Kuczynę Wielką i Badurkowo. Liczne transakcje, dzierżawy oraz wyderki pomiędzy braćmi w niniejszym opisie pominiemy, w każdym razie dopiero w 1611 r. pojawił się pierwszy współwłaściciel spoza rodziny, którym był Benedykt Rossnowski. Ten nabył część P. od Stanisława P., syna Feliksa. Po 2. wojnie szwedzkiej posesorami Przyborowa była rodzina Malechowskich. W 1686 r. wdowa po Janie Przyborowskim - Katarzyna, wraz z synami Adamem i Wojciechem, sprzedali P. Janowi Gronowskiemu, synowi Marcina. Na tychże braciach ród Przyborowskich w pow. kościańskim się zakończył. Pod koniec XVII w. Malechowscy z posesorów stali się dziedzicami wsi. Spośród synów Jana M. dziedzicem ok. 1700 r. został Maciej Malechowski (1666-1718), ożeniony z Marianną Szołdrską. W Przyborowie w 1700 r. urodziła się ich córka Jadwiga, w 1701 r. syn Stanisław Florian, a w 1704 r. córka Wiktoria Zuzanna. Dwa lata później dziedziczka zmarła, a po kolejnych 5 latach dziedzic ożenił się z Marianną Zakrzewską, z którą miał jeszcze 4 córki: Wiktorię, Teresę, Zofię i Zuzannę. Kolejnym właścicielem P. został ksiądz Stanisław Lipski, który w 1726 r. sprzedał wieś Ludwikowi Gorzeńskiemu h. Nałęcz, łowczemu wschowskiemu, ożenionemu z Zofią Gruszczyńską. Ciż mieli dwóch synów: Ignacego i Józefa. Gorzeńscy byli wcześniej także dziedzicami Sarbinowa, czyli tym sposobem dobra te zostały połączone. Wnuczką Gruszczyńskiej, a córką Eleonory Gorzeńskiej była Marianna Anna Sokolnicka h. Nowina (z ojca Kazimierza S.), którą ok. 1762 r. wydano za Ignacego Suchorzewskiego h. Zaremba. W Przybranowie rodziło się ich siedmioro dzieci: Teodor Ignacy, Maria, Wincenty, Elżbieta, Józef, Jan i Tadeusz. Mariannę wychowywała babka, która zapisała jej w testamencie cały majątek widząc, że obecny dziedzic Marian Gorzeński (syn Józefa) był poważnie chory. Sokolniccy dogadali się z Koszutskim od którego przejęli Sarbinowo i Kokoszki. Przeciwko testamentowi babki Gorzeński protestował w 1767 r., jednak czy coś wskórał – nie wiemy. Ostatecznie Suchorzewskiemu przypadła ¼ dóbr, którą to część sprzedał w 1791 r. swemu synowi Wincentemu. Dwa lata później Wincenty Suchorzewski sprzedał Kokoszki Janowi Leliwie Pruskiemu – dziedzicowi Pudliszek i Kuczyny, za kwotę 75 tys. złp. Jego żoną była Ludwika ze Sczanieckich, która miała brata Antoniego (1773-1857). Jak i kiedy Pruski dogadał się co do sprzedaży dóbr, z przyszłym szwagrem nie wiemy, natomiast wypada zauważyć, że z Ludwiką ożenił się on dopiero w 1797 r. W międzyczasie dobrami w Przyborowie zarządzali posesorzy - Florian Skórzewski z żoną Magdaleną Urbanowską. W każdym razie Antoni Sczaniecki jako dziedzic P. i Sarbinowa wymieniony zostaje dopiero w 1800 r. Dwa lata później ożenił się on w Chwałkowie (majątku żony) z Anną Wierusz-Kowalską z Kowali h. Wieruszowa, z którą mieli siedmioro dzieci: Leokadię, Melanię, Kordulę, Klemensa, Antoninę, Erazma i Jana Nepomucena. W sierpniu 1814 r. Klemens i Leokadia trzymali do chrztu Bonawenturę Młotowskiego, syna Dionizego i Franciszki – dziedziców Włostek. W 1818 r. w zapiskach po raz pierwszy pojawił się posesor P. – Roch Żychliński h. Szeliga. Od tej pory aż do poł. XIX w. wystepował on przy prawie każdym ślubie lub chrzcinach rodziny Sczanieckich. Kolejnym dziedzicem został Jan Nepomucen, ożeniony z Antoniną Parczewską h. Nałęcz. Nie mieli oni potomstwa, dlatego dobra sprzedano dalekiemu krewniakowi – Edwardowi Józefowi Ignacemu Rożnowskiemu ze Skoków h. Nowina (1814-1896). Tenże Edward w 1843 r. w Poznaniu zaślubił Wiktorię Klementynę hr. Ponińską z Wrześni h. Łodzia (1825-1862). Mieli oni czworo dzieci: Stanisława Floriana (1844-1914), Teresę Łucję Annę (1845-1866), Włodzimierza Stanisława Ewarysta (1847-1850) i Jadwigę Anastazję (1853-1942). Wiktoria Rożnowska zmarła w wieku 36 lat, 5 marca 1862 r. na suchoty. Kilkanaście lat później Rożnowski sprzedał majątek Romanowi Adamowi Augustowi ks. Czartoryskiemu na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Litewska, synowi Adama Konstantego i Wandy ks. Radziwiłł (dziedziców Rokossowa). Książę ożeniony był z Florentyną Marią hr. Dzieduszycką z dzieduszyc h. Sas. Nie mieli potomstwa. W tej sytuacji na nastepcę wyznaczono Romana Władysława Józefa (1905-1974), syna Zygmunta (1853-1920) i Zofii Lubomirskiej. Zygmunt Czartoryski był przyrodnim bratem Romana Cz. - synem Adama i jego drugiej żony – Elżbiety Działyńskiej h. Ogończyk.
W 1885 r. na Przyborowo składała sie wieś oraz dominium o pow. 430,97 ha. We wsi znajdowało się 11 domów i 77 m-ców, zaś na terenie domeny 7 domów i 139 m-ców, w tym 126 katolików i 13 ewangelików. Na ogólny obszar majątku składało się 358,33 ha ziem uprawnych , 25,3 ha łąk, 24,82 ha pastwisk, 9,36 ha nieużytków oraz 3,16 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 6175 ha. Po śmierci hrabiego Zygmunta w 1920 r. pełnoprawnym dziedzicem S. i P. został Roman ks. Czartoryski. Przebudował on dwór dla zarządców w P., jednocześnie sam mieszkał w pałacu w Sarbinowie. Ożenił się niecałe trzy m-ce przed wybuchem 2. wojny światowej, w Kwilczu, a wybranką została Jadwiga hr. Kwilecka z Kwilcza h. Śreniawa. W 1926 r. Przyborowo liczyło 258 m-ców, zaś majątek miał 431 ha obszaru. Na areał ten składało się 358,3 ha ziem uprawnych, 60,1 ha łąk i pastwisk, 9,4 ha nieużytków i 3,2 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 2052 talary. Hrabia nie doczekał potomstwa, gdyż w dalszych planach przeszkodził mu wybuch wojny. Po 1945 r. dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Dwór był remontowany w latach 70. i współcześnie już przez prywatnych właścicieli.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6796 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4267_Kroben_1940.jpg
17120 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_374_Rawitsch_ca1893_DRMC5820374.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NzE-SzW, fasadą zwrócony na WzN, na kolebkowo sklepionych piwnicach i kamiennej podmurówce, parterowy, nakryty dwuspadowym dachem. Nad wejściem w dachu umieszczono trzy lukarny, zaś w elewacji ogrodowej (wschodniej) trójboczy ryzalit (na 1/3 rzutu oktagonu). We wnętrzu sień oraz salon na osi. Od północy do dworu dostawiona niewielka parterowa przybudówka.

Park

Pozostałości niewielkiego parku w Przyborowie to obecnie kilka lub kilkanaście drzew. W zw. z tym trudno tu szacować jakąkolwiek powierzchnię. Przed 2. wojną św. cały ogród zarówno przed, jak i za dworem miał zaledwie 0,473 ha obszaru. Jeszcze wcześniej nie było tu parku w ogóle, zapewne dlatego że dziedzice mieszkali w sąsiednim Sarbinowie, zaś dwór w Przyborowie stanowił tylko mieszkanie dla zarządców. Opis ten doskonale potwierdza niemiecka fotomapa z 1944 r. Praktycznie cały teren na wschód i płn.-wschód od dworu był pusty nie licząc szpaleru drzew bliżej drogi biegnącej przez wieś. Żadne drzewa nie rosły też obok stawu znajdującego się na płn. od dworu.

Inne

Zabudowania folwarczne z przeł. XIX i XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011