Potulice

Stan obecny

Własność KOWR.
Opuszczony, popadał w ruinę. Aktualnie trwa remont.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
W XV i XVI w. wieś stanowiła gniazdo rodowe Grzymałów Potulickich. Jednym z pierwszych właścicieli wymienionym w zapiskach jest Przecław, kasztelan rogoziński (1463 r.), następnie Wojciech Potulicki, kasztelan kamieński. Ten w 1486 r. rezygnował ogromne dobra wraz z Wapnem, Szaradowem i innymi, bratu Stanisławowi z Potulic. Tenże Stanisław ożeniony był z Jadwigą Latalską z Łabiszyna. Przecław miał syna Mikołaja który po ojcu przejął funkcję kasztelana i ożenił się z Dorotą, córką magnata - Wacława Zaremby z Kalinowej. Tym sposobem skupili oni w swoich rękach ogromne klucze dóbr: łabiszyński i mrocki oraz Potulice, Rumnowo, Rudnicze i Wapno. Analiza transakcji przeprowadzanych w XVI i XVII w. przez Potulickich i ich spadkobierców to zbyt obszerny temat, dlatego w niniejszym opisie je pominiemy. W każdym razie już wkrótce wśród współwłaścicieli tych dóbr pojawił się możny ród Zebrzydowskich, jacyś Konarscy i Czeszewscy. Na pocz. XVI w. Andrzej Zebrzydowski (zm. w 1560 r.) wybudował we wsi kościół p.w. św. Katarzyny. W XVII w. był on częściowo drewniany, częściowo murowany i posiadał dwie drewniane kaplice. Na jego miejscu w 1729 r. Samuel Biegański wystawił nową, drewnianą świątynię, zmodernizowaną przez jego potomka Franciszka w 1778 r. Ciekawostką jest luterańska szkoła istniejąca we wsi w XVIII w., którą prowadził ksiądz wyznania kalwińskiego, pomimo istnienia kościoła i parafii. Niedługo później szkołę tę zlikwidowano a kalwinów wypędzono. W odróżnieniu od wielu okolicznych majątków wieś po 1795 r. pozostała w rękach Biegańskich. Pieczętowali się oni herbem Prawdzic. Liczne zapiski mówią o ich związkach i życiu, poznajemy też ówczesnych zarządców, np. Kierskich h. Jastrzębiec w 1. poł. XIX w. i Dutkiewiczów w 2. poł. To właśnie dla Biegańskich na pocz. XIX w. we wsi wystawiony został obecny dwór. W 1830 r. dziedzicem P. był Franciszek Biegański (1798-1846), syn Józefa i Barbary Żółtowskiej. W 1832 r. w Łeknie ożenił się z Józefą Magdaleną Julianną Koszutską h. Leszczyc (1799-1857), z którą miał 4 synów: Nepomucena Leona Józefa (1833-1888), Władysława Franciszka Maksymiliana (1834-1906), Marcelego Szczepana (1836-1873) i Ignacego Józefa Jana (1843-1847). Stara dziedziczka - Barbara zmarła w 1841 r. w W-wie mając 64 lata i pochowana została w Potulicach. Mąż przeżył ją o 5 lat, zmarł na wrzody 7 sierpnia 1846 r.
W Potulickim dworze mieszkała też młodsza siostra Józefy - Albertyna Koszutska, która w 1844 r. wyszła w Rogoźnie za członka królewskiego sądu ziemsko-miejskiego w Rogoźnie, Augusta Herwiga. Zmarła na suchoty wkrótce po mężu, w 1859 r. i pochowana została w P. Pozostawili córkę Józefę, która w 1865 r. wyszła za Władysława Szulczewskiego, dziedzica Boguniewa. Jednak wróćmy do właścicieli Potulic. Po śmierci rodziców majątkiem zarządzał Władysław, ożeniony z Eleonorą (Laurą) Kraszkowską h. Nowina (1838-1928). Mieli czworo dzieci: Marię (1861-1944), Józefę (1862-1924), Franciszka (1863-1925) i Antoniego (1865-1913), ożenionego z Marią Zenobią Antoniną hr. Szołdrską h. Łodzia (1882-1941). Maria w 1883 r. wyszła w Potulicach za Władysława Stablewskiego h. Oksza. W 1885 r. na Potulice składało się dominium i okręg dominalny. Było tu 356 m-ców w 22 domach, dobra posiadały 1602,4 ha obszaru, w tym 900,17 ha ziemi uprawnej, 86,07 ha łąk, 73,88 ha pastwisk, 510,36 ha lasów, 30,92 ha nieużytków i 1 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 12298 marek. Majątek posiadał gorzelnię i cegielnię. W skład okręgu wchodziły: Stary Folwark z 3 domami i 30 m-cami oraz Nowy Folwark z 1 domem i 22 m-cami. Cały okręg liczył 26 domów i 408 m-ców, wszyscy wyznania katolickiego. W 1913 r. we wspomnieniu pośmiertnym o dziedzicu czytamy: " urodził się w r. 1865 w Łukowie, majątku rodzinnym (...). Nauki pobierał początkowo w domu, potem przez lat 6 uczęszczał do gimnazjum realnego w Poznaniu, a następnie kończył szkołę w Saksonii. Obrawszy zawód rolnika, kształcił się w nim lat kilka praktycznie, poczem uczęszczał do akademi w Hali na kursy agronomiczne. Następnie objął majątek rodzinny Potulice, które od kilku set lat do rodziny należały. Majątek doprowadził do wysokiej kultury. Obowiązki jako Polak i katolik spełniał sumiennie. W parę lat po objęciu Potulic poślubił Marie hr. Szołdrską, córkę hr. Jana z Żydowa i Antoniny z Żychlińskich. Z małżeństwa pochodzą syn i dwie córki". Dodajmy, ze we "wspomnieniu" chodzi o Antoniego (1902-1924), Annę (1903-1972) i Marię (1912-2009). W 1926 r. właścicielką 1601-hektarowego majątku była Maria Biegańska. Na ogólny areał składało się 900 ha ziem uprawnych, 159 ha łąk i pastwisk, 510 ha lasów, 31 ha nieużytków oraz 1 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 4197 talarów. Dobra posiadały własną gorzelnię i cegielnię. Po wybuchu 2. wojny światowej Biegańscy zostali wyrzuceni z majątku. Po wojnie dawne dobra przejął i rozparcelował Skarb Państwa Rolnego. Na terenie folwarku zajmowano się m.in. hodowlą, a dwór przeznaczony został na mieszkania.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal, Mapster:
http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P37-S24-H_ROGOZNO_POLNOC_1934.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek wzniesiony na nieregularnym planie, w dłuższej osi zorientowany w kierunku SW-NE. Główna część prostokątna, parterowa, nakryta wysokim dachem naczółkowym krytym dachówką, mieszczącym użytkowe poddasze. Fasadą skierowana na SE. Do zachodniego narożnika dworu dostawiona piętrowa przybudówka, nakryta dachem płaskim krytym papą. Druga przybudówka dostawiona do narożnika północnego, nakryta łagodnym dachem dwuspadowym. W fasadzie nieznaczny ryzalit poprzedzony schodami, zwieńczony trójkątną wystawką. Analogiczna wystawka w elewacji ogrodowej. Po obu stronach wystawki umieszczono lukarny (powieki) typu "wole oko".
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w znacznej mierze zachowany. Podwórze gospodarcze zajmuje duży trójkąt łączący się od zachodu z parkiem i dworem.

Park

Park z XIX w. o pow. 6,2 ha, wraz z dworem i polaną na płd. od dworu. Niegdyś park mógł być większy i zajmował całą działkę ew. nr ... 75/19 o pow. 8,0668 ha, dochodzącą do dróg ograniczających założenie od wschodu i północy. Wewnątrz dwa stawy połączone kanałem oraz pozostałosci kamienno-ceglanej groty. W płn. części parku wznosi się świątynia grecka. (Geoportal, 23.92.2017 r.)

Inne

Oficyna, pocz. XIX w.
Światynia grecka, klasycystyczna, pocz. XIX w.
Kościół drewniany, barokowy, z 1728 r., p.w. św. Katarzyny
Czworaki, szach., 1. poł. XIX w.
Zabudowania gospodarcze, XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011