Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się
Miniatura Pogorzela
2019, zdjęcie Jacek Koszalik
Miniatura Pogorzela

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Pogorzela
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaJacek Koszalik

Pogorzela

Brandenstein (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Pogorzela
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, nr rej.: 471/Wlkp/A z 23.12.1974

Stan obecny

Własność J.S.T.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1419 r. i dotyczy Doroty, wdowy po Januszu Pogorzelskim. W 1450 r., w Pogorzeli istniał już kościół p.w. św. Michała. W 1458 r. miasto wystawiło 4 pieszych żołnierzy na wyprawę malborską. Dziedzicami w tamtym czasie byli Jan Luranth i Jan - synowie Andrzeja z Pogorzeli. Wtedy też w mieście był już zamek, wzmiankowany w 1467 r. Również w tym okresie miasto było podzielone. Jednym z dziedziców był Jan, który w 1505 r. nadał kościołowi obszerny ogród. Nieopodal znajdowało się wójtostwo oraz plac folwarczny. Kolejnymi dziedzicami byli Wojciech i Maciej, a następnie (ok. 1567 r.) synowie Wojciecha: Jan, Stanisław i Andrzej. Tenże Stanisław, surrogat grodzki kaliski, w 2. poł. XVI w. oddał kościół protestantom. W rękach innowierców świątynia pozostawała 1608 r. Z czasem dziedzic został podsędkiem ziemskim woj. kaliskiego. Jego synem był Maciej, ożeniony z Katarzyną Ujejską a następnie z Jadwigą Gostyńską, córką Stanisława, kasztelana krzywińskiego. Druga część P. należała do Andrzeja Pogorzelskiego, syna Dobrogosta. Już w tamtych czasach istniały w P. dwa dwory. Jeden obok kościoła (runął pod koniec XVI w.) i drugi otoczony fosą i wałem w którym mieszkali właściciele P. W 1564 r. miasto płaciło biskupom poznańskim z 12 łanów po 6 gr. fertonów. W 1618 r. dzieliło się na części Andrzeja i Macieja Pogorzelskich. W rękach ich potomków pozostawało do 1658 r. Wówczas połowę miasta zwaną "zamkową" dostała Krystyna z Pogorzelskich Bielicka, a połowę "folwarkową" jej siostra Maria z Bnina Radzewska (żona Jana). W skład dóbr wchodziły również Wziąchów i Małgowo, które dostał syn trzeciej siostry Pogorzelskiej - Adam Konarzewski. Miasto w tym okresie miało swego burmistrza, którym był Szymon Spała. W 1660 r. kupił on od Marii P. ogród na tzw. "ogrodziskach". Trzy lata później Maria wyszła za Jana Kaczkowskiego; w 1664 r. urodził im się syn Jakub Jan, a w 1667 r. Wawrzyniec. Dziedziczka zmarła 19.03.1669 r. Prawie do końca XVII w. właścicielami byli ex equo Jan Radzewski ożeniony z Jadwigą z Goraja (Brezą?) i Marcin Bielicki, późniejszy miecznik latyczowski etc..., ożeniony z Marianną Tworzyjańską, który odkupił dobra od matki w 1677 r. Oprócz poł. Pogorzeli były to: Gumienice i Głuchowo. W zapiskach z tego okresu pojawia się Stanisław, a nast. Tomasz Koczorowscy, tenutariusze dóbr Bielickich. W 1689 r. Anna Radzewska wyszła za Michała Dobrzyckiego. Rok później urodził się im syn Antoni Józef, a w 1691 r. Jan Stanisław. W tym samym roku zmarła Marianna Bielicka i pochowana została u karmelitów w Poznaniu. Dwa lata później zmarła Krystyna z P. Bielicka i pochowana została u bernardynów w Kobylinie. W 1695 r. Franciszek Radzewski, syn Jana sprzedał swoją połowę Marcinowi Bielickiemu za 115 tys. złp. Ten długo nie nacieszył się majątkiem. Zmarł 2 grudnia tegoż roku i pochowany został u karmelitów w Poznaniu. Miał co najmniej 4. dzieci: Karola, Jana, Krzysztofa i Apolinarę, która w 1697 r. wyszła za Jakóba Miaskowskiego h. Bończa. W 1700 r. Karol zobowiązywał się sprzedać dobra Stanisławowi Olewińskiemu. Dokumenty zawierają opis P. z tego okresu: miasto dzieliło się na części "zamkową" i "wałową", zwaną "radzewianą" (zapewne od nazwiska Radzewskich). Olewiński był cześnikiem inowrocławskim; ożenił się z Anną Modlibowską h. Rola. Zmarł podczas wizyty u lekarza w Lesznie, w dniu 13.10.1705 r. Dobra odziedziczyła po nim córka Anna, jednak zaledwie na 2 lata, gdyż umarła 24.03.1707 r. Spadkobiercami zostali Kazimierz i Teresa Olewińscy (rodzeństwo), zaś w 1718 r. dziedzicem był już Tomasz Olewiński. Nie znamy transakcji na skutek których dobra odzyskał Franciszek Radzewski, w każdym razie w 1. poł. XVIII w. oprócz niego w zapiskach przewijają się liczni sukcesorzy Pogorzelskich, m.in. 5 sióstr Stanisława P. W poł. XVIII w. dziedzicem został Roch Nepomucen Zbijewski h. Rola, który ustanowił tu za przyzwoleniem króla Stanisława Augusta Bractwo Strzeleckie. Ożeniony był z Marianną Teresą Grudzińską h. Grzymała (zm. w 1782 r.), 1-o v. Olewińską. Miasto i dobra nadal były podzielone, a właścicielką drugiej częsci była spadkobierczyni Tomasza Olewińskiego, Cecylia Zielonacka h. Leszczyc, która w 1785 r. sprzedała swą część Mikołajowi Taczanowskiemu h. Jastrzębiec. W 1790 r. zmarł Zbijewski, który był fundatorem kościoła. Dziedzic był także kasztelanem poznańskim i wojewodą gnieźnieńskim; za zasługi odznaczony został orderem Orła Białego. W 1793 r. dobra zostały rozdrobnione pomiędzy Drwęskich, Koszutskich, Szczytnickich i Taczanowskich, z których Mikołaj a później Maksymilian (1774-1852) byli właścicielami całej już wsi. Za czasów Maksa w skład dóbr wchodziły folwarki: Bielawy, Felicjanów i Maksymilianów. Dziedzic ożeniony był z Franciszką Drwęską h Gozdawa, z którą miał m.in. syna Feliksa (1810-1860), ożenionego z Emilią Drwęską h. Gozdawa. Z kolei synem tychże był Bolesław Taczanowski (1830-1881), ożeniony z Teofilą Zbijewską h. Rola, który sprzedał dobra hrabiemu Arco za 150 tys. talarów. Ok. 1885 r. Arco sprzedał majętność Robertowi Bohrmanowi, za kwotę 163 tys. talarów. Na Pogorzelę składało się wówczas miasteczko, dominium i okręg dominialny. Wraz z folwarkami Elisenhof i Taczanów oraz leśnictwem Lilienhain domena posiadała 1195,13 ha gruntów, w tym 860,38 ha ziemi uprawnej, 68,01 ha łąk, 230,92 ha lasów i 35,82 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 10659 marek. Majątek posiadał także własny młyn parowy, gorzelnię, folusz oraz cegielnię. Wydobywano margiel siny oraz glinę. W skład okręgu dominialnego wchodził Buchwałd z 3 domami i 77 m-cami, Elisenhof z 3 domami i 86 m-cami, Taczanów z 21 m-cami oraz cegielnia z 20 m-cami i leśnictwo Lilienhain z 6 m-cami. Okręg w sumie liczył 13 domów i 372 m-ców, w tym 215 katolików i 157 ewangelików. Nie wiemy w jakim okresie od Bohrmana dobra nabyli Taczanowscy h. Jastrzębiec, w każdym razie zapewne dla tej rodziny wzniesiony został pod k. XIX w. obecny pałac. W okresie międzywojennym Pogorzela była miastem w pow. koźmińskim, a w 1926 r. liczyła 1787 m-ców. Miasto posiadało szkołę zawodową, gazownię, cementownię i wiele innych zakładów produkcyjnych oraz użyteczności publicznej. W skład majątku wchodził także folwark Taczanówko oraz leśnictwo Dobrapomoc. W 1926 r. ogólny areał liczył 1150 ha, w tym 300 ha ziem uprawnych, 31,25 ha łąk i pastwisk, 700 ha lasów oraz 118,75 ha nieużytków. Z dóbr wykazywano 1598 talarów czystego dochodu gruntowego, zaś z leśnictwa 1005,9 talarów, czyli łącznie 2603,9 talarów. Dobra posiadały młyn parowy, gorzelnię oraz mleczarnię. Właścicielem był Stefan Jan hr. Tyszkiewicz-Łohojski h. Leliwa (ur. w 1897 r.), syn Józefa i Izabeli Emilii Łąckiej h. Korzbok, który w 1921 r. w W-wie ożenił się z Joanną Zofią Marią hr. Tyszkiewicz-Łochojską. Mieli cztery córki: Dorotę, Joannę zamężną za Stanisława Dunina h. Łabędź, Jadwigę i Krystynę. W rękach Tyszkiewiczów majątek znajdował się do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Pałac przeznaczony został na cele oświatowe.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster: 13298 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy P41-S24-I_POGORZELA_1933.jpg
Zdjęcie archiwalne: Fotopolska, http://poznan.fotopolska.eu/foto/545/545626.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na płd. 9-osiową fasadę akcentują dwa znaczne ryzality po bokach. W obu szczytach budowli dostawiono ganki z filarach dźwigającymi tarasy. W fasadzie centralnie umieszczony niewielki portyk kolumnowy poprzedzający wejście, dźwigający balkon na wys. 1. kondygnacji. Część centralną fasady wieńczy attyka z umieszczonym pośrodku ozdobnym barokowym przyczółkiem. Skrzydła pałacu, czyli ryzality zwieńczone są tralkowymi balustradami. Do wejścia prowadzą wysokie, zwężające się ku górze schody, ujęte tralkową balustradą.

Park

Park krajobrazowy, XVIII / XIX w. zajmujący w całości dz. ewid. nr ...36/2 o pow. 3,4719 ha. Z parku wyłączono działki z zabudowaniami: dworem, o nr ... 37 i pow. 0,5297 ha oraz o nr ...38/2 w płd.-wschodnim narożniku. Na płn. od dworu znajduję się dwa stawy połączone kanałem, nad którym przerzucony jest mostek. Obecnie park miejski. (Geoportal, 27.11.2017 r.)

Inne

Kosciół, późnobarokowy, p.w. św. Michała Archanioła, 1778-1785
Cmentarz kościelny
Plebania, 1920 r.
Kościół ewangelicki i pastorówka, ul. Krobska, 1861 r.
Ratusz, XIX w., z tablicą pamiątkową ku czci ofiar hitleryzmu.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Martin feledziak2 lata i 8 miesięcy temu
Very interesting article.
With some great historical detail.

My Polish family are from this area and would have known the palace very well.

Martin Feledziak
Marek Kujawa2 lata i 8 miesięcy temu
Thank you for opinion. If you know any historical curiosities, please write in the comment. Greetings!
Martin feledziak2 lata i 8 miesięcy temu
Greetings Marek - I have no specific information just that my family appear in the church records for Pogorzela. With great Uncles born in Buchwald. 1883 and 1886.
Marek Kujawa2 lata i 8 miesięcy temu
OK, thank's